Η εργατική ενότητα, καταλύτης της δημοκρατικής ενότητας

Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και την αποτυχία της εργατικής εξέγερσης στη Βιέννη ενάντια στον Ντόλφους, υπήρξε μία υποχώρηση των εργατικών και δημοκρατικών δυνάμεων μπροστά στο φασισμό. Σε αυτές τις συνθήκες ποιοι ήταν οι παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την απάντηση του ισπανικού λαού στα σχέδια των εξεγερμένων και των αφεντικών τους;

Με το θρίαμβο του Λαϊκού Μετώπου στις εκλογές της 16ης Φλεβάρη, ο λαός υπερασπιζόταν μία νόμιμη εξουσία, τη δημοκρατική νομιμότητα. Ενα καθοριστικό στοιχείο της μαχητικότητάς του ενάντια στο φασισμό ήταν η ενότητα δράσης της εργατικής τάξης, που είχε το άμεσο προηγούμενό της στην αστουριανή εξέγερση τον Οκτώβρη του 1934. Και η εργατική ενότητα ήταν ο καταλύτης μιας πολύ πλατιάς δημοκρατικής ενότητας, το Λαϊκό Μέτωπο, του οποίου το προπύργιο βρισκόταν στην ομοψυχία και την ενότητα των αριστερών και, κυρίως, των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών δυνάμεων.

Το αντιφασιστικό κίνημα, αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων, ήταν πολύ σταθερό και έφτασε να πάρει εθνικές διαστάσεις. Ηταν καρπός μιας υψηλής ταξικής συνείδησης των εργατών, της απέχθειας στο φασισμό μέρους της διανόησης, πολλών αγροτικών τομέων και μεσαίων τάξεων, συμπεριλαμβανομένης της μικρο-αστικής και μεσαίας αστικής τάξης. Αυτό το πνεύμα είχε δημιουργηθεί χάρη σε μία εμπειρία αγώνα τριών χρόνων για την υπεράσπιση των δημοκρατικών κατακτήσεων, που απειλούνταν μόνιμα και στην πολιτική δουλιά των δυνάμεων της εμπροσθοφυλακής.

Η ύπαρξη ενός Κομμουνιστικού Κόμματος, που, αφού ξεπέρασε τους πρώτους παιδαριώδεις αριστερισμούς, υποστήριζε μία αντιφασιστική, ενωτική και ευρεία πολιτική, ήταν ο βασικός υποκειμενικός παράγοντας για την οργάνωση της αντίστασης στους εξεγερμένους, την υπεράσπιση της Μαδρίτης, τη δημιουργία του Λαϊκού Στρατού και την ανασυγκρότηση ενός δημοκρατικού κράτους νέων και ειδικών χαρακτηριστικών.

Σ' αυτό το κράτος, που δημιουργήθηκε το Σεπτέμβρη με Οκτώβρη του 1936 και ενισχύθηκε τους μήνες που ακολούθησαν την κρίση της κυβέρνησης του Λάργκο Καμπαλιέρο (Μάης του 1936), υπό τη νέα κυβέρνηση του επίσης σοσιαλιστή Χουάν Νεγκρί, οι παραδοσιακές μορφές της πολιτικής δημοκρατίας συμπληρώνονταν με διάφορες μορφές άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής των μαζών στο έργο της κυβέρνησης σε διαφορετικά επίπεδα. Σφυρηλατημένο σε μία κατάσταση μεγάλης δημοκρατικής επαναστατικής ευφορίας, εκείνο το κράτος ήταν έκφραση μιας βαθιάς δημοκρατικο-λαϊκής επανάστασης. Υπό την αιγίδα του πέρασε η γη από τους εξεγερμένους μεγαλογαιοκτήμονες στα χέρια των εργατών της γης και των αγροτών, τέθηκε υπό κρατικό έλεγχο η τράπεζα, η μεγάλη βιομηχανία και οι ουσιαστικές υπηρεσίες εξαρτιούνταν πια από τους εργαζόμενους, κατοχυρώθηκαν οι ιστορικές εθνικές ελευθερίες της Καταλωνίας και της Χώρας των Βάσκων (η Γαλικία βρισκόταν στα χέρια του Φράνκο), δημιουργήθηκε μία πολιτιστική επανάσταση που έδωσε τη δυνατότητα σε εκατοντάδες χιλιάδες αναλφάβητους να μάθουν γραφή και ανάγνωση και για πρώτη φορά στην ιστορία της Ισπανίας άνοιξαν οι πόρτες του πανεπιστημίου και για τα παιδιά των εργαζομένων.

Γι' αυτό το λόγο, όποιοι αναρωτιούνται εάν η επανάσταση προηγήθηκε του πολέμου ή αντίστροφα, έχουν μπερδευτεί σε ένα λαθεμένο ψευτο - θεωρητικό δίλημμα, αφού στην πορεία αυτού του αγώνα ο ισπανικός λαός διεξήγαγε μία δημοκρατική επανάσταση όπως την περιγράψαμε, που ήταν τότε και είναι μέχρι σήμερα μοναδική στην Ευρωπαϊκή Δύση.Και ακόμα, το Ισπανικό Λαϊκό Μέτωπο, όντας ένας τακτικός εκλογικός συνασπισμός, από την ίδρυσή του μέχρι τον Ιούλη του 1936, μετατράπηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου σε μία στρατηγική επιλογή της επανάστασης.

Φυσικά, εξαιτίας των πολυταξικών του χαρακτηριστικών, υπήρχαν πολλές εντάσεις στα πλαίσια του Λαϊκού Μετώπου και η πολιτική των διαφορετικών κυβερνήσεων δεν ήταν απαλλαγμένη από λάθη, σοβαρές αδυναμίες και ελαττώματα.

Τα λάθη που διέπραξε το Λαϊκό Μέτωπο, που αφορούν και εμάς τους κομμουνιστές, αν και αγωνιστήκαμε να τα διορθώσουμε, ήταν διαφορετικού χαρακτήρα. Μία κυβέρνηση με συμμετοχή εργατικών κομμάτων από τις 16 Φλεβάρη θα μπορούσε, ίσως, να είχε εμποδίσει την εξέγερση. Ακόμα και μία κυβέρνηση μόνο ρεπουμπλικάνικη, όμως πιο ισχυρή και ενεργητική από αυτήν υπό τον Κασάρες Γκιρόγκα, επίσης θα μπορούσε να την είχε εμποδίσει. Τον πρώτο μήνα του πολέμου, με την κυβέρνηση του Δρ. Χιράλ, χωρίς να υπάρχει τέτοια πρόθεση, χάθηκε πολύτιμος χρόνος. Υπό την κυβέρνηση του Λάργκο Καμπαλιέρο υπήρξε καθυστέρηση και βραδύτητα στην εφαρμογή σημαντικών αποφάσεων. Ελαβε χώρα μία υπερβολική και παρατεταμένη πολιτική συζήτηση γύρω από το αν ήταν αρκετά τα σώματα πολιτοφυλακής ή ήταν αναγκαία η δημιουργία ενός Τακτικού Στρατού, όταν το τελευταίο ήταν προφανές. Δε χρησιμοποιήθηκε όπως θα έπρεπε το Πολεμικό Ναυτικό, που στην πλειοψηφία του παρέμεινε πιστό στη δημοκρατία, υπήρξε μεγάλη απρονοησία όσον αφορά το στρατηγικό σχεδιασμό, όταν πια ήταν καθαρό ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε πολύ. Ομως, το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν η έλλειψη, για μακρύ χρονικό διάστημα, μιας πραγματικά μοναδικής διοίκησης στον πολιτικο-στρατιωτικό τομέα.

Ολα αυτά ήταν συνέπεια των ιδιαιτεροτήτων της κατάστασης στην οποία διεξαγόταν ο αγώνας μας και της πολυπλοκότητας του πλαισίου της. Το θρησκευτικό ζήτημα έπαιρνε και πάλι ειδικές διαστάσεις, ακόμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και το ζήτημα των εθνικοτήτων, αν και σε κάπως μικρότερο βαθμό. Τα προβλήματα που προκάλεσαν ο αναρχισμός και το τοπικιστικό πνεύμα, που τόσο δυσκόλεψαν τη δημιουργία της μοναδικής διοίκησης, ήταν εξαιρετικής σημασίας. Η "συγχώνευση" και των δύο θα οδηγούσε, για παράδειγμα, σε φαινόμενα τόσο αρνητικά, όπως ο περιφερειακός απομονωτισμός του Περιφερειακού Συμβουλίου του Αραγκόν υπό την ηγεμονία των αναρχικών.

Ωστόσο, τα λάθη και οι ανεπάρκειες του Λαϊκού Μετώπου και των αντίστοιχων κυβερνήσεών του, δε στάθηκαν εμπόδιο ώστε ο αγώνας, που διεξήγαγε ο ισπανικός λαός υπό τη διοίκησή του, να παίξει έναν προοδευτικό ιστορικό ρόλο, εθνικού και διεθνούς χαρακτήρα. Και επιπλέον δεν ήταν τα παραπάνω η ουσιαστική αιτία για την ήττα των δημοκρατικών.

Αυτή η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί στην από κοινού δράση του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού, που, όπως έχουμε ήδη πει, φάνηκε με την άμεση επέμβαση του ναζιστικο-φασιστικού άξονα, με την πολιτική της λεγόμενης "μη επέμβασης", που επέβαλαν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία και με τη βοήθεια που παρείχαν τα βορειοαμερικανικά μονοπώλια στον Φράνκο. Επέδρασε, επίσης, στον ιδεολογικό τομέα και σε αυτόν της προπαγάνδας, ο καθολικός ιντριγκισμός, που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στο Βατικανό, υπό τον Ποντίφικα Πίο ο 12ος.