«Βρέχει λάσπη» είναι η έκφραση που χρησιμοποιούμε συχνά εκείνες τις φορές που ο νοτιάς φέρνει μαζί με τα συνηθισμένα σύννεφα και νέφη σκόνης από τη Σαχάρα. Αλλά δε βρέχει μόνο λάσπη, όπως αποδεικνύει η επιστημονική έρευνα. Επιπλέον, η κλίμακα αυτού του φαινομένου, που έχουμε συνηθίσει και έχουμε την τάση να θεωρούμε «τοπικό», είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι μπορούσε να φανταστεί οποιοσδήποτε. Η σκόνη από τη μια άκρη του κόσμου πέφτει σαν «γύρη» στην άλλη άκρη, «γονιμοποιώντας» πολλές φορές αυτές τις περιοχές με μια σειρά μικροβίων και άλλων επιθυμητών ή ανεπιθύμητων ανόργανων και οργανικών ουσιών.

Το φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Σύννεφα σκόνης κυκλοφορούν στην υδρόγειο από τότε που υπήρξε στεριά και άνεμος για να τη φυσήξει. Αλλά οι πρόσφατοι εξελιγμένοι δορυφόροι παρακολούθησης της επιφάνειας και της ατμόσφαιρας της Γης, μας έδωσαν μια πολύ πιο αναλυτική και συνάμα γενική εικόνα της κίνησης της σκόνης. Τα όργανα που διαθέτουν αυτοί οι δορυφόροι αποκαλύπτουν νέφη σκόνης που διανύουν χιλιάδες χιλιόμετρα. Αλλα σαρώνουν τη Βόρεια Αφρική με κατεύθυνση προς δυσμάς και διασχίζουν τον Ατλαντικό, ενώ άλλα με την ίδια πηγή κατευθύνονται βόρεια στην Ευρώπη. Κάποια άλλα πάλι ξεπηδούν από ανοιχτές εκτάσεις της Νότιας Αμερικής, ενώ άλλα από την Ασία και φτάνουν να κάνουν το μισό γύρο του πλανήτη. Γενικά, τα σύννεφα σκόνης είναι πιο μεγάλα, πιο γρήγορα και πηγαίνουν πιο μακριά απ' ό,τι υποπτεύονταν οι επιστήμονες. Αποτελούν ένα πραγματικά παγκόσμιο γεωφυσικό φαινόμενο, που ενώ βρισκόταν μπροστά στα μάτια μας παρέμενε μέχρι πρόσφατα άγνωστο.

Εχοντας καλύτερη εικόνα της παγκόσμιας κυκλοφορίας της σκόνης οι επιστήμονες προσπαθούν τώρα να κατανοήσουν τις επιπτώσεις που έχει στο κλίμα, την ανθρώπινη υγεία και γενικότερα τη βιόσφαιρα. Από παλιά ήταν γνωστό ότι οι θύελλες σκόνης προσφέρουν σημαντικό μέρος του επιφανειακού γόνιμου χώματος ιδιαίτερα στις βραχώδεις περιοχές, όπως π.χ. τα νησιά των Κυκλάδων. Συμβολή στην εκρηκτική βλάστηση έχουν βέβαια και σε τροπικές περιοχές, ενώ οι θρεπτικές ουσίες που περιέχουν τα σύννεφα σκόνης οδηγούν συχνά περιοχές του ωκεανού σε ευτροφικό «άνθισμα» αλγών και άλλων θαλάσσιων οργανισμών.

Βέβαια υπάρχει και η άλλη πλευρά. Τα πολύ μικροσκοπικά σωματίδια της σκόνης που εισπνέονται μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στους πνεύμονες, ενώ είναι συνήθης αιτία αλλεργιών. Η σκόνη της Σαχάρας θεωρείται υπεύθυνη για την επιδημία άσθματος τα τελευταία 30 χρόνια στα νησιά Τρινιντάντ και Μπαρμπάντος. Μέσα στα σύννεφα σκόνης υπάρχουν ακόμα σωματίδια αιθάλης και όξινα αέρια, ζιζανιοκτόνα, ραδιενεργά ισότοπα και βαριά μέταλλα. Η σκόνη που έπεσε στις Αζόρες το 2000 ήταν πλούσια σε υδράργυρο, πιθανότατα από ανοιχτά ορυχεία του μετάλλου στην Αλγερία. Τα παρασιτοκτόνα της Σαχάρας καταλήγουν συχνά στο πόσιμο νερό της Καραϊβικής. Τη βόλτα τους πάνω στη σκόνη κάνουν και οι μικροοργανισμοί, βακτήρια, ιοί και μύκητες. Ενα βακτήριο που προκαλεί μηνιγγίτιδα μεταφέρεται από τη Σαχάρα στην υποσαχάρια Αφρική. Αλλοι μικροοργανισμοί επιτίθενται σε φυτά, ζώα και ωκεάνια οικοσυστήματα.

Οι επιστήμονες ανησυχούν γιατί το φαινόμενο διογκώνεται. Περίπου 3 δισεκατομμύρια τόνοι σκόνης σηκώνονται στην ατμόσφαιρα κάθε χρόνο και το ποσό αυτό αυξάνεται χρόνο με το χρόνο την τελευταία δεκαετία, γεγονός που ίσως οφείλεται στο ότι αυξάνεται η έκταση των ερήμων και αποξηραμένων λιμνών και ελών. Η καταστροφή των δασών, η εξόρυξη, η υπερεκμετάλλευση των λιβαδιών και η κατάχρηση των υδάτινων πόρων για αρδευτικούς λόγους, έχουν οδηγήσει στην έκθεση στους ανέμους περισσότερης ερημωμένης γης.

Αν αυτή η τάση δεν αντιστραφεί, οι θύελλες σκόνης θα χειροτερέψουν. Σε ορισμένες περιοχές της Ασίας, τα τελευταία 50 χρόνια έχουν γίνει 5 φορές πιο συχνές και πιο έντονες. Η Κίνα φύτεψε 300 εκατομμύρια δέντρα σε μια ζώνη νότια της ερήμου Γκόμπι, για να προστατέψει τις επαρχίες της από τις θύελλες, όπως κάποτε το Σινικό Τείχος τις προστάτευε από τις επιδρομές των Μογγόλων. Το «Μεγάλο Πράσινο Τείχος» έχει πετύχει να περιορίσει το πρόβλημα με τη σκόνη της ερήμου στο Πεκίνο, αλλά δεν μπορεί, βέβαια, να προστατέψει τις πιο μακρινές περιοχές.