Από τον Ικτίνο και τον Καλλικράτη... στον Τσουμί

Η λέξη «είδηση» μπήκε σε εισαγωγικά, γιατί στην πραγματικότητα, ο προγραμματισμός της πολιτιστικής πολιτικής της κυβέρνησης στο πλαίσιο της εξάμηνης προεδρίας της στην Ευρωπαϊκή Ενωση που αρχίζει σε ελάχιστα εικοσιτετράωρα έχει ξεκάθαρο στόχο: να εμβαθύνει και να επεκτείνει (μεταφορικά, αλλά και κυριολεκτικά λόγω της διεύρυνσης της ΕΕ) το αντιδραστικό πλαίσιο της ευρω-ενωσιακής πολιτικής για τον πολιτισμό.

Ως προς αυτό, ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος ήταν σαφέστατος όταν μέσα στο Δεκέμβρη και με αφορμή τη συνάντησή του με τον Ιταλό ομόλογό του, επανέλαβε ότι η Ελλάδα θα πάρει «πρωτοβουλίες που αφορούν στην ευρωπαϊκή πολιτιστική ταυτότητα, τη συγκρότηση και λειτουργία της ευρωπαϊκής πολιτιστικής αγοράς και στη θέση του πολιτισμού και του αθλητισμού μέσα στο κοινοτικό κεκτημένο, μέσα στο μελλοντικό ευρωπαϊκό Σύνταγμα...». Πιο απλά, όλα αυτά σημαίνουν ότι η κυβέρνηση είναι «στοχοπροσηλωμένη» στην εφαρμογή της Συνθήκης του Μάαστριχτ στον τομέα του πολιτισμού, ο οποίος αφήνεται πλέον στις «ορέξεις» των μονοπωλίων που δραστηριοποιούνται στο χώρο. Θυμίζουμε, ότι η Ιταλία διαδέχεται την Ελλάδα στην προεδρία, γι' αυτό και ο Ιταλός υπουργός Πολιτισμού εμφανίστηκε περιχαρής στο άκουσμα των παραπάνω δηλώσεων.

Παράλληλα με τις προετοιμασίες του για την επίτευξη αυτού του στόχου, το ΥΠΠΟ κατάφερε αυτό που πολλοί είχαν αρχίσει ήδη να απογοητεύονται ότι θα έβλεπαν κάποτε: την ψήφιση νέου αρχαιολογικού νόμου το περασμένο καλοκαίρι, προς αντικατάσταση του αντίστοιχου νόμου με τον οποίο πορευόταν η Αρχαιολογική Υπηρεσία... από το 1932. Στο πρώτο εξάμηνο του 2002 εντάθηκαν οι διαφωνίες ως προς το σχετικό νομοσχέδιο από πολλούς ενδιαφερόμενους φορείς, με το Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων να κατεβαίνει ακόμη και σε απεργία με αίτημα την αποδοχή των προτάσεών του. Οι διαφωνίες ήταν και επί της ουσίας, αλλά και επί της διαδικασίας, αφού η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ, παρά και ενάντια στις δεσμεύσεις της για «ανοιχτό διάλογο», όταν παρουσίαζε το νομοσχέδιο το φθινόπωρο του 2001, ουσιαστικά «σύρθηκε» από τα πράγματα για να απαντήσει στοιχειωδώς στα πολλά ερωτήματα που έμπαιναν.

Το 2002 ήταν και η «χρονιά» του Νέου Μουσείου Ακρόπολης, που έχει συνδεθεί με την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, αλλά και με την καταστροφή του αρχαιολογικού χώρου του Μακρυγιάννη, όπου χωροθετήθηκε. Σε όλα αυτά τα «μέτωπα» υπήρχαν εξελίξεις. Ξεκινώντας από το τελευταίο, το ΚΚΕ κατέθεσε τρεις Ερωτήσεις προς τον υπουργό Πολιτισμού και μία Αίτηση Κατάθεσης Εγγράφων, ενώ η «Συμπαράταξη για την Αθήνα» κινήθηκε ενάντια στην πολεοδομική άδεια εκσκαφών και αντιστηρίξεων και πήρε θέση ενάντια στην καταστροφή, εντός και εκτός δημοτικού συμβουλίου. Κείμενο κατά της καταστροφής υπέγραψε πλήθος προσωπικοτήτων του επιστημονικού και πολιτικού κόσμου, μεταξύ αυτών και ο ευρωβουλευτής του ΚΚΕ, Στρατής Κόρακας. Ενώ, έντονη εξακολουθεί να είναι και η αντίσταση στην καταστροφή από τη Συντονιστική Επιτροπή φορέων που συστάθηκε γι' αυτό το λόγο. Δεν πρέπει να ξεχαστεί και η σημαντική, ομόφωνη καταδίκη της χωροθέτησης από τη γενική συνέλευση του ICOMOS στη Μαδρίτη, στις αρχές του Δεκέμβρη.

Σε ό,τι αφορά στην επιστροφή των Γλυπτών, η κυβέρνηση επέδειξε δραστηριότητα κυρίως σε «συμβολικό» επίπεδο, αφού η συνάντηση του υπουργού στο Λονδίνο με τη διεύθυνση του Βρετανικού Μουσείου ήταν άκαρπη. Ωστόσο, συνεχίζονται οι πιέσεις και από τις σχετικές επιτροπής στήριξης του ελληνικού αιτήματος στο εξωτερικό, οι οποίες εντείνουν τις προσπάθειες λόγω και της έλευσης του 2004.

Η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ δεν μπορούσε να ξεχάσει τους ταξικούς «προσανατολισμούς» και σε ό,τι αφορά το άλσος Ριζάρη. Ετσι, το Φθινόπωρο, έβαλε «ταφόπλακα» σε έναν από τους ελάχιστους, τελευταίους ελεύθερους χώρους του κέντρου της Αθήνας, με τη δωρεάν παραχώρηση του άλσους στο ίδρυμα Γουλανδρή για την κατασκευή του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Η παραχώρηση «στριμώχτηκε» σε σειρά διατάξεων που ρυθμίζουν θέματα αρμοδιότητας του ΥΠΠΟ, οι οποίες περιλαμβάνονται... σε αθλητικό νομοσχέδιο.

Εξίσου συνεπής ήταν η κυβέρνηση και στο ποσοστό που προϋπολογίζει για τον πολιτισμό τη χρονιά που έρχεται. Ετσι, οι δαπάνες παραμένουν καθηλωμένες στο 0,48% του συνολικού προϋπολογισμού, ποσοστό αντίστοιχο με το φετινό, το οποίο, θυμίζουμε, ήταν μειωμένο σε σχέση με το 2001.

Από τη χρονιά βέβαια δεν έλειψαν ούτε το δημιουργικό μεράκι, ούτε η προσπάθεια που γίνεται έργο μέσα σε δύσκολες συνθήκες, ούτε οι νέες ελπιδοφόρες παρουσίες, ούτε οι αγωνιστικές κινητοποιήσεις κάποιων κλάδων που συνεχίζουν ν' αντιστέκονται και να διεκδικούν. Οπως των μουσικών και του Πανελληνίου Μουσικού Συλλόγου, που βρέθηκαν και πάλι στους δρόμους του αγώνα, διεκδικώντας την επίλυση θεσμικών και εργασιακών προβλημάτων που μαστίζουν τον κλάδο τους. Στην Ελλάδα της - κατά τον πρωθυπουργό - «ανάπτυξης» και της «ευημερίας», οι μουσικοί βρίσκονται στη δίνη της ανεργίας, της υποαπασχόλησης, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία όσων απαρτίζουν τα μουσικά σύνολα (ΕΡΤ, Δήμος Αθήνας και άλλοι δήμοι, έκτακτοι ΚΟΑ, ΕΛΣ κ.ά.) είναι έκτακτοι, με παράνομες συμβάσεις έργου και με μισθούς πείνας. Με τα προβλήματα των χιλιάδων μουσικών να γίνονται «μπαλάκι» ανάμεσα σε τέσσερα τουλάχιστον υπουργεία (Εσωτερικών, Τύπου, Πολιτισμού και Εργασίας), αποδεικνύοντας το μέγεθος της αναλγησίας της κυβερνητικής πολιτικής, ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος έκανε σε αυτά τα υπουργεία σειρά δυναμικών κινητοποιήσεων και συναυλιών διαμαρτυρίας.

Η Εθνική Λυρική Σκηνή, παρά το σημαντικό της έργο και τη μίσθωση του «Ακροπόλ» για παραστάσεις οπερέτας, συνεχίζει να βλέπει ως όνειρο (μάλλον μακρινό) την απόκτηση δικής της στέγης. Η Αθήνα παραμένει η μοναδική πρωτεύουσα της Ευρώπης που δε διαθέτει κτίριο όπερας, η δημιουργία του οποίου είναι μια πολιτιστική ανάγκη, την οποία όμως στην πράξη - αν και οι υποσχέσεις περισσεύουν - δε συμμερίζονται όλα αυτά τα χρόνια οι κυβερνώντες. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ο κυριότερος συμφωνικός φορέας της χώρας, προσπαθεί να δημιουργήσει μέσα σε δύσκολες συνθήκες, χωρίς δική της στέγη. Από το προβληματικό «Παλλάς» βρέθηκε στην προσωρινή αίθουσα του Ωδείου Αθηνών, που αποδείχτηκε ακατάλληλη για τις δοκιμές μιας τόσο μεγάλης ορχήστρας, ενώ η πολιτεία δεν έχει υλοποιήσει την υπόσχεση για αποπεράτωση του αμφιθεάτρου του Ωδείου Αθηνών, που θα παραχωρηθεί αποκλειστικά στην ΚΟΑ. Κι αυτά τη στιγμή, που στους μεγιστάνες του πολιτισμού εκχωρούνται ολοένα και περισσότερα κονδύλια και αρμοδιότητες, ενώ τεράστια ποσά δαπανώνται για κάθε λογής εκδηλώσεις ενόψει των Ολυμπιακών.

Οι εκδηλώσεις για το Ετος Καλομοίρη, πέρα από την ευκαιρία να γευτούμε τη δημιουργία του μεγάλου μουσουργού, έφεραν στο προσκήνιο τη θέση της ελληνικής λόγιας μουσικής, που συνεχίζει να δημιουργεί αβοήθητη, ενώ η ευχή είναι να υπάρξει συνέχεια με εκδηλώσεις - αφιερώματα σε άλλους συνθέτες.

Οσον αφορά στη δισκογραφία, υπήρξε η μεγαλύτερη πτώση των πωλήσεων τα τελευταία χρόνια, ενώ καταγγέλθηκε από την Ενωση Παραγωγών Ηχογραφημάτων η «μάστιγα πειρατείας», που στη χώρα μας έχει πάρει «τεράστιες διαστάσεις». Ενα πρόβλημα, που συνδέεται όμως με τις αλμυρές τιμές των δίσκων και με την οικονομική δυσχέρεια του αγοραστικού κοινού.

-Ο μπαμπάς δεν ήρθε;

Τη ρώτησα με μια τρυφεράδα απίστευτη και με το ένα μου χέρι κρατούσα το μπλε τετράδιο των εκθέσεων.

-Οχι.

Απάντησε, και η φωνή της ήτανε σκληρή. Δεν έδειχνε ανησυχία. Θυμό έδειχνε. Και συνέχισε.

-Πήγε δώδεκα. Πού γυρνοκοπάει μ' αυτό τον καιρό. Πήγαινε να κοιμηθείς εσύ. Αύριο δε θα σηκώνεσαι.

Πήγα στο μεγάλο ντιβάνι, σέρνοντας βαριά τα πόδια μου κι άρχισα να μετράω τις αστραπές. Στην έκτη αστραπή χτύπησε η εξώπορτα. Τρέξαμε με τον αδελφό μου όλο ανησυχία. Η μητέρα του με το μακρύ βεραμάν νυχτικό της πήγε πρώτη και άνοιξε. Ο πατέρας μου στεκόταν εκεί στην πόρτα μούσκεμα, χαμογελώντας, με το νερό της βροχής να φέρνει βόλτες γύρω από τα μάτια του, που ήτανε κόκκινα σαν τη φωτιά κι από εκεί να κατρακυλάει στην πλακουτσωτή του μύτη και ύστερα να κατασταλάζει στο μαύρο, μάλλινο κασκόλ του, που έμοιαζε μέσα στη νύχτα σαν σκοτωμένο ερπετό, έτσι που ήτανε άτσαλα τυλιγμένο γύρο από το λαιμό του. Σχεδόν τρόμαξα και έκανα ένα βήμα πίσω. Ολη εκείνη η νυχτερινή εικόνα της πόρτας μού θύμισε μια από τις μεγάλες εικόνες που κρέμονται αριστερά από την ωραία πύλη στην εκκλησία. Με τα φτερά στον ώμο και την πύρινη ρομφαία στο χέρι.

(συνεχίζεται)

«Αιχμή του δόρατος», το νομοσχέδιο που αφορούσε στις τιμητικές συντάξεις. Ο συλλογικός φορέας των εικαστικών, το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ), μαζί με τους άλλους φορείς του πολιτισμού αντιτάχτηκαν στο νομοσχέδιο που στην ουσία καταργούσε τις τιμητικές συντάξεις των καλλιτεχνών, μετατρέποντάς τες σε συντάξεις «ελεημοσύνης» προς απόρους καλλιτέχνες. Με ποικίλες κινητοποιήσεις αντέδρασαν στην κυβερνητική προσπάθεια «τακτοποίησης» του χρόνια άλυτου συνταξιοδοτικού-ασφαλιστικού προβλήματος των καλλιτεχνών με την αυτασφάλιση. Μετά την πίεση της αντιπολίτευσης και των φορέων, το νομοσχέδιο ψηφίστηκε με επιμέρους ρυθμίσεις, που όμως δεν αλλάζουν την πρόθεση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε περικοπές και περιορισμούς των τιμητικών συντάξεων και να οδηγήσει τους καλλιτέχνες υποχρεωτικά στην αυτασφάλιση.

Ακόμη, από την εικαστική δραστηριότητα της χρονιάς που φεύγει σημειώνουμε τη 15η Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Ενωσης Πλαστικών Τεχνών (ΑΙΑΡ), που διοργάνωσε το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας και συμμετείχαν 150 καλλιτέχνες από πολλά μέρη της Γης. Οι Ελληνες και οι ξένοι ομιλητές αναφέρθηκαν σε επίκαιρα θέματα που αφορούσαν στο εμπόριο της τέχνης, στο ρόλο του καλλιτέχνη, στην τέχνη στην «παγκοσμιοποίηση» κ.ά. Πρόεδρος της ΑΙΑΡ εκλέχτηκε ομόφωνα η γλύπτρια-κεραμίστρια Λίλη Μπακογιάννη, εκπρόσωπος του ΕΕΤΕ.

Τέλος, το ΕΕΤΕ, σε συνεργασία με την Ενωση Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων, αγωνίστηκε για να σταματήσει ο περιορισμός, η συρρίκνωση και η περιθωριοποίηση της καλλιτεχνικής διδασκαλίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. «Προβληματισμοί για τη θέση του καλλιτέχνη στην εκπαίδευση», ήταν το θέμα της ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Μάη, με οργανωτές τους δύο παραπάνω φορείς. Η «εκπαιδευτική μεταρρύθμιση» και η περιθωριακή θέση του μαθήματος των Καλλιτεχνικών σε Γυμνάσια, Λύκεια και ΤΕΕ της χώρας, συγκέντρωσαν τα «βλέμματα» των ομιλητών.

Από τις σημαντικές εκθεσιακές εικαστικές διοργανώσεις αυτής της χρονιάς, σημειώνουμε την έκθεση έργων του Μιρό στην Ανδρο, τις εκθέσεις «Ο χρυσός αιώνας της ολλανδικής ζωγραφικής» και ο «Αιώνας του Πικάσο» στην Εθνική Πινακοθήκη και την έκθεση έργων του Νταλί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Ακόμη, την έκθεση «Χρίστος Δαγκλής. Μελάνια - υδατογραφίες», που διοργάνωσε το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, αλλά και την αναδρομική έκθεση του Κώστα Τσόκλη στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Από τις σημαντικότερες εκθέσεις ήταν και εκείνες που διοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη: «Η Υαλουργία των Σουλτάνων», «Λίλα Ντε Νόμπιλι - Γιάννης Τσαρούχης: Μια συνάντηση», «Σωκράτης Μαυρομμάτης, φωτογραφίες 1975-2002 από τα έργα στην αθηναϊκή Ακρόπολη», κ.ά. Τέλος, το 2002 έμεινε φτωχότερη η εικαστική οικογένεια, αφού «έφυγε» αιφνίδια, σε ηλικία 59 χρόνων, ο ζωγράφος Θωμάς Παπαδοπεράκης.