Σκληρή πέτρα παντού και μόνο.

Αυτή είναι η Γυάρος που φαίνεται όλο και πιο καθαρά, καθώς τα πλοία έχουν πλησιάσει το νησί. Ο καιρός σήμερα είναι καλός - η ήρεμη θάλασσα ξεγελάει, δεν θυμίζει την αγριότητα της μάχης που δόθηκε εδώ. Τα ίχνη, βέβαια, είναι ανεξίτηλα: Οι σκουριασμένοι σταυροί στο νεκροταφείο είναι από τα πρώτα που διακρίνονται απ' το κατάστρωμα του πλοίου. Η ξερή γη. Το πελώριο κτίριο των φυλακών, το μεγαλύτερο κτίριο σε όλες τις Κυκλάδες έως τα σήμερα, που χτίστηκε από την καταναγκαστική εργασία των εξορίστων.

Στη διάρκεια του ταξιδιού από το Λαύριο, οι ναυτικοί, - ο «Ταρζάν» και οι υπόλοιποι που για μια ακόμα φορά έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό για να γίνει το ταξίδι αυτό κατορθωτό - εξηγούν πως σ' αυτό το σημείο του πελάγους συναντιούνται ανέμοι και ρέματα που η μορφολογία του Αιγαίου δεν «ανακόβει» εύκολα, αφού κατεβαίνουν ορμητικά, από τα Δαρδανέλια ακόμα. «Δεν είναι τυχαίο ότι διάλεξαν τη Γυάρο για τόπο εξορίας...», συμφωνούν.

Μόλις ο κόσμος κατεβαίνει απ' τα πλοία, απλώνεται το πανό, με γραμμένη την καθαρή απόφαση: «Δεν σας ξεχνάμε». Κι όλοι, μικρότεροι και μεγαλύτεροι, συγκροτούνται σιγά - σιγά στην πορεία προς το Μνημείο. Τη διαδρομή σηματοδοτούν κατακόκκινες σημαίες.

Η επιτυχία και η σημασία της επίσκεψης δεν φαίνεται μόνο από τη μεγάλη συμμετοχή, με κόσμο που γέμισε τέσσερα πλοία στο λιμάνι του Λαυρίου, όχι μόνο από την Αττική, αλλά και από την Πελοπόννησο και τη Στερεά, από τη Θεσσαλία και την Ηπειρο, ακόμα και τη Μακεδονία, ακόμα και νησιά. Φαίνεται και στη σύνθεση των επισκεπτών - ξεχώρισαν οι νεαρές ηλικίες, μαθητών, φοιτητών αλλά και εργαζομένων. Δίπλα στους ηλικιωμένους που έφτασαν στην καρδιά του Αιγαίου ακόμα και σκύβοντας πάνω σε μαγκούρα, οικογένειες με 7χρονα παιδιά ακολούθησαν υπομονετικά την ξενάγηση, σε έναν τόπο που τα δέντρα είναι μετρημένα στις δύο παλάμες του χεριού.

Ανεβαίνοντας προς το Μνημείο, είναι πολλοί εκείνοι που κοντοστέκονται για να σκεφτούν κοιτάζοντας γύρω τους. «Σύντροφοι, συγκεντρωνόμαστε πειθαρχημένα στον χώρο του μνημείου - τα κτίρια δεν βρίσκονται σε ασφαλή κατάσταση», ακούγονται οι οδηγίες της διοργάνωσης από τα μεγάφωνα, για να γίνει η επίσκεψη πειθαρχημένα και με ασφάλεια, σε έναν τόπο που καθόλου τυχαία παραδόθηκε στην εγκατάλειψη - καταφύγιο μόνο για αρουραίους και σκορπιούς, αφιλόξενο, ώστε να διώχνει μακριά όποιον θέλει να αναζητήσει όσα έγιναν εδώ πάνω.

Φτάνοντας, όλοι σπεύδουν να δουν τις 21 «Ρωγμές» (όσες και τα χρόνια λειτουργίας των κολαστηρίων, όπως είχε εξηγήσει και το 2019 ο δημιουργός του μνημείου, Αντώνης Μυρωδιάς) - την αντίθεση ανάμεσα στη λάμψη που οι ίδιες ακτινοβολούν και τη σκουριά των υλικών που τις περιβάλλουν: Την αντίθεση ανάμεσα στον νέο κόσμο που αναδύεται και τον παλιό που αργοπεθαίνει, όσο κι αν μοιάζει κυρίαρχος. Εκεί δίπλα στο Μνημείο, ξεχωριστά είναι τα στιγμιότυπα και με αγωνιστές που είχαν εξοριστεί εδώ, αλλά συστήνονται μεταξύ τους σήμερα, σ' αυτή την εκδήλωση τιμής και στη δική τους προσφορά.

Τον λόγο παίρνει εκ μέρους της ΚΕ ο σ. Φάνης Παρρής:

«Καλώς ανταμώσαμε και αυτή τη φορά στη Γιούρα. Εδώ στον ξερόβραχο που συγκρούστηκαν δυο κόσμοι. Και με αυτή την επίσκεψη - προσκύνημα τιμάμε τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, όσους φυλακίστηκαν εδώ στις τρεις περιόδους λειτουργίας του Κάτεργου. Το 1947-1952, 1955-1961 και 1967-1974. Αντεξαν χιλιάδες μερόνυχτα απέναντι σε σκληρούς βασανισμούς ειδικά στην πρώτη περίοδο (...) Τιμάμε και διδασκόμαστε από την ακλόνητη στάση τους, γιατί η απέραντη αφοσίωσή τους στα ιδανικά του αγώνα έδειχνε τον δρόμο να υπερνικούνται και οι πιο μεγάλες δυσκολίες. Η αντοχή τους ήταν υποδειγματική, στάθηκαν βράχοι απέναντι στον πλέον αρνητικό συσχετισμό δύναμης. Η αλύγιστη στάση τους ήταν δύναμη για το λαϊκό κίνημα τότε, είναι και για εμάς σήμερα».

Το πρώτο μέρος της ομιλίας (βλέπε πιο αναλυτικά δίπλα) ακολούθησε η περιήγηση στους όρμους, όπου οι εξόριστοι κρατούνταν σε συνθήκες μελετημένες με στόχο να εξοντωθεί η αφοσίωση στα ιδανικά τους.

Από το κτίριο της Φυλακής, ο κόσμος κατηφορίζει κατευθυνόμενος αρχικά στον 4ο Ορμο. Σε ενδιάμεσες στάσεις, ο σ. Φάνης Παρρής δίνει αναλυτικά διάφορα στοιχεία για τον σχεδιασμό και τη λειτουργία του κολαστηρίου, αλλά και για το πώς οι δεσμώτες της Γυάρου έδωσαν μάχες απαράμιλλου ψυχικού θάρρους.

Στην επιστροφή για τα σημεία επιβίβασης, οι εικόνες και η ξενάγηση «μπλέκουν» με τις μαρτυρίες που καθένας έχει ακούσει ή διαβάσει: Για τη στοιχειωμένη Συκιά, όπου εξόριστοι κρέμονταν από τους αγκώνες για νύχτες και το πρωί τα παραλυμένα κορμιά δέρνονταν μέχρι που παρέλυαν. Για τον νεαρό κρατούμενο Πέτρο Λαγό, που κρεμάστηκε στη Συκιά όταν αρνήθηκε να κρεμάσει εικόνα του βασιλιά στον 1ο Ορμο. Για το Πειθαρχείο, όπου σε έκταση 2 επί 2 μέτρα, στοιβάζονταν μέχρι και 15 άτομα, μέσα στον καυτό ήλιο ή το χιονόβροχο, για μέρες.

Αλλά και για την κηδεία του Κώστα Συρινιώτη (που δεν υποβλήθηκε σε απαραίτητη επέμβαση γιατί δεν υπέγραφε δήλωση μετανοίας), που μετατράπηκε σε διαδήλωση. Για τη γιορτή του «Αϊ-Νικόλα» που τον χειμώνα του 1948 οι ευχές για τους εορτάζοντες έδιναν συμβολικά κουράγιο με αναφορές και στον τότε ΓΓ της ΚΕ, Νίκο Ζαχαριάδη.

Οταν ο κόσμος έχει πια όλος επιβιβαστεί στα τέσσερα πλοία, κόρνες κι απ' τα τέσσερα πλοία ακούγονται συντονισμένα - με το «σήμα» των καπετάνιων, αρχίζει κι ένας «διάλογος» ανάμεσα στους επιβάτες κάθε πλοίου: «Ενας αιώνας αγώνας και θυσία, το ΚΑΠΑ ΚΑΠΑ ΕΨΙΛΟΝ στην πρωτοπορία!».

Κόκκινες σημαίες καρφωμένες στα καταστρώματα ανεμίζουν ακόμα πιο πολύ τώρα, ο καιρός «άλλαξε» - γι' αυτό το ταξίδι της επιστροφής άρχισε νωρίτερα από ό,τι είχε προγραμματιστεί. Αλλωστε, ζητούμενο είναι να είμαστε όλοι έγκαιρα πίσω στα πόστα μας.

Η νηοπομπή που απομακρύνεται από το Θανατονήσι «κουβαλάει» τώρα κόσμο με περισσότερα εφόδια, από όλα όσα ακούσαμε, από όλα όσα είδαμε, από όλα όσα μάθαμε. Ανάρπαστη γίνεται η 80σέλιδη έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» για τη Γυάρο. Στο πάνω κατάστρωμα των περισσότερων πλοίων στήνεται χορός, με αντάρτικα. Οι παρέες των συντρόφων κανονίζουν τις τελευταίες εξορμήσεις για την απεργιακή μάχη της Τρίτης - τις επόμενες εξορμήσεις με τις Θέσεις της ΚΕ για το 22ο Συνέδριο. Συνεχίζουμε - έτσι «Δεν σας ξεχνάμε».

Αναφερόμενος στην ιστορική περίοδο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες αποφασίστηκε η Γυάρος να γίνει τόπος εξορίστων, ο Φάνης Παρρής σημείωσε: «Το 1947 την απόφαση για την ίδρυση φυλακών εδώ πήρε η κυβέρνηση του τραπεζίτη Μάξιμου, που την στήριζαν επτά αστικά κόμματα, γι' αυτό λεγόταν επτακέφαλος. Από την ίδια Βουλή βγήκαν και άλλες κυβερνήσεις που φρόντισαν να γίνει το κάτεργο ακόμα πιο άγριο. Στα υπουργικά συμβούλια της περιόδου ήταν και ο Παπανδρέου και ο Τσαλδάρης και ο Σοφούλης και όλος ο αστικός πολιτικός κόσμος.

Οταν είδαν ότι το λαϊκό κίνημα όχι μόνο δεν υποτάχθηκε στην κρατική και παρακρατική βια που εξαπέλυσαν μετά την απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας - αλλά ξεκίνησε έναν νέο δίκαιο αγώνα σε δύσκολες συνθήκες - συγκροτώντας ομάδες ενόπλων καταδιωκόμενων και σταδιακά τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, δεν δίστασαν να εφαρμόσουν κάθε μέτρο δολοφονικής βίας, φτιάχνοντας ειδικούς νόμους. Εφάρμοσαν αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και ερήμωμα της υπαίθρου. Οργάνωσαν δικαστικές παρωδίες που καταδίκαζαν χιλιάδες σε θάνατο, περισσότεροι από 3.000 εκτελέστηκαν. Το 1947 απαγόρευσαν το ΚΚΕ, την ΕΠΟΝ και άλλες λαϊκές οργανώσεις, τον "Ριζοσπάστη" και άλλες εφημερίδες. Ολη η χώρα γέμισε τόπους εξορίας και φυλακές.

Την ίδια περίοδο λειτούργησε και η Μακρόνησος με ευθύνη του υπουργείου στρατιωτικών. Τη στιγμή που δινόταν ο αγώνας του ΔΣΕ στα ελεύθερα βουνά και στην παρανομία, στις πόλεις χιλιάδες έδωσαν για τους ίδιους σκοπούς τη μάχη απέναντι σε ανακρίσεις, βασανιστήρια, στρατοδικεία, εκτελεστικά αποσπάσματα και φυλακές. Η Γυάρος υπήρξε φυλακή των φυλακών - η παραμονή εδώ σήμαινε "Σταμάτημα της επαφής απ' όλο τον κόσμο. Ολοκληρωτική απομόνωση"».

Ο ομιλητής εξήγησε ότι στη Γυάρο μεταφέρθηκαν οι πρώτοι 551 κρατούμενοι στις 11 Ιούλη 1947, προερχόμενοι από τις φυλακές της Καλαμάτας. Λίγες μέρες μετά ακολουθούν κι άλλοι, με αφετηρίες μεταξύ άλλων τις φυλακές Αβέρωφ, Κάστορος και Ανηλίκων Κηφισιάς.

«Καταλαβαίνουμε μέσα στο κατακαλόκαιρο τι κόλαση δημιουργήθηκε εδώ. Με το νερό να λείπει για μέρες, να μην υπάρχουν αποχωρητήρια, τίποτα. Καμιά υποδομή (...) Με το που πάταγαν το πόδι τους στο νησί οι κρατούμενοι αγωνιστές, άρχιζε το ξύλο και το πλιατσικολόγημα στα λιγοστά υπάρχοντά τους. Ρολόγια, ξυραφάκια, πένες, αναπτήρες, βέρες, χρήματα, τα πάντα. Δεν υπάρχει κανείς που δεν ληστεύτηκε. Τα βασανιστήρια ήταν άγρια, ομαδικά και ατομικά. Πολύμορφη πίεση για απόσπαση δηλώσεων μετανοίας - αποκήρυξης του ΚΚΕ.

Είναι χαρακτηριστική η φράση του Παπαδημητρόπουλου (σ.σ. πρώτου διοικητή της Γυάρου) "δεν σας έχουμε και μετρημένους" - δηλαδή αν πεθάνει και κανένας δεν θα δώσουμε λογαριασμό πουθενά (...) "θα φτάνουν οι παλμοί σας στους 6, τότε θα σας στέλνω στη Σύρο όχι για να γιατρευτείτε αλλά να πεθάνετε στον δρόμο" αυτή ήταν η τακτική των βασανιστών. Δεκάδες οδηγήθηκαν και με αυτή τη μέθοδο στον θάνατο».

Ειδική δε μνεία έκανε ο ομιλητής στα βιβλία «Γυάρος: Θανατονήσι και κάστρο αγώνα» και «Γιούρα. Η ματωμένη Βίβλος», που αποτελούν ντοκουμέντα - «ειδικά το δεύτερο γράφτηκε παράνομα από τους ίδιους τους κρατούμενους σε χιλιάδες μικρά χαρτάκια και τυπώθηκε από το Κόμμα στο εξωτερικό. Ακόμα και τα σχέδια στο βιβλίο είναι έργα των ίδιων των κρατούμενων ζωγράφων».

Ενώ επισήμανε: «Και αυτό το ντοκουμέντο δείχνει τη δύναμη της οργάνωσης κάτω από όλες τις συνθήκες. Τη δύναμη των αρετών των κομμουνιστών: Της ανιδιοτέλειας, της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης που και εδώ αποτέλεσαν πηγή δύναμης και αντοχής. Η οργάνωση που έδινε δύναμη μέσα από την ιδεολογική και πολιτική δραστηριότητα, ενημέρωση, συζήτηση - προσαρμοσμένη στις συνθήκες βαριάς παρανομίας. Αλλα και η οργανωμένη αλληλοβοήθεια για αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων όπως να μην βάζουν νερά οι σκηνές, οι διεκδικήσεις για το συσσίτιο, η αλληλοϋποστήριξη απέναντι σε ένα βουνό προσωπικά προβλήματα που βάραιναν τον καθένα και τις οικογένειές τους που άφησαν πίσω.

Πηγή δύναμης και αντοχής των κρατούμενων αγωνιστών ήταν η απέραντη πίστη στα ιδανικά του αγώνα, στην προοπτική αλλαγής της κοινωνίας, στην προοπτική του σοσιαλισμού. Παρότι ο αγώνας της ΕΑΜικης Αντίστασης δεν είχε νικήσει, κατακτώντας την εργατική εξουσία, ο λαός με την καθοδήγηση του ΚΚΕ είχε νιώσει τη δύναμή του και είχε μεγαλουργήσει, μέσα από τον ΕΛΑΣ, το ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ, ειδικά στη διετία 1943-'44 μπήκαν σε κίνηση λαϊκά συμβούλια, λαϊκά δικαστήρια, η λαϊκή παιδεία, ακόμα και στοιχεία οργάνωσης της παραγωγής για λαϊκό όφελος όπου ήταν δυνατό. Ολα αυτά εκατομμύρια άνθρωποι, πολύ περισσότερο οι οργανωμένοι αγωνιστές, τα ένιωθαν ως δική τους υπόθεση και καλούνταν από έναν μηχανισμό οργανωμένης κρατικής βίας να τα απαρνηθούν - να τα αποκηρύξουν. Την αντιλαϊκή βία την άσκησαν συνενωμένοι όσοι στην Κατοχή συνεργάστηκαν με τους ναζί και όσοι από τον αστικό πολιτικό κόσμο τασσόμενοι με τους Βρετανούς είχαν ενταχθεί στο αντιχιτλερικό στρατόπεδο (...)

Φυσικά δεν μπορούσαν να νικήσουν το λαϊκό κίνημα δίχως την άμεση εμπλοκή περίπου 100.000 Βρετανών στρατιωτών από τον Δεκέμβρη 1944 και δίχως την εμπλοκή των ΗΠΑ με ποταμούς πολεμικού υλικού μετά το 1947. Από την άλλη, και το λαϊκό κίνημα θα είχε άλλες δυνατότητες νίκης αν η πρωτοπορία του, το ΚΚΕ, είχε ως πρόταγμα την κατάκτηση της επαναστατικής εργατικής εξουσίας σε συνδυασμό με την απελευθέρωση, και όχι τη συνεργασία με μερίδα των αστικών πολιτικών δυνάμεων που είχαν ταχθεί στο αντιχιτλερικό στρατόπεδο για τη δημιουργία της λεγόμενης εθνικής ενότητας και της ανάλογης κυβέρνησης υπό τον Γ. Παπανδρέου.

Οι αγωνιστές που κρατήθηκαν και βασανίστηκαν εδώ δεν ήταν μονάδες - ήταν ηγέτες του λαϊκού κινήματος, καπετάνιοι του ΕΛΑΣ, ΕΑΜίτες, ΕΠΟΝίτες, πρόεδροι Εργατικών Κέντρων, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, επιστήμονες. Στόχος του αστικού κράτους ήταν να τσακίσει τον λαό που είχε μάθει να σηκώνει κεφάλι. Καθώς ο αφυπνισμένος λαός ήταν ένας εν δυνάμει κίνδυνος για την αστική εξουσία και τα προνόμια των εκμεταλλευτών».

«Ολα τα μέτρα βίας βγήκαν αναποτελεσματικά στο να λυγίσουν τους αγωνιστές, οι κρατούμενοι της Γυάρου όπως και άλλων κάτεργων βγήκαν νικητές», δήλωσε ολοκληρώνοντας την ξενάγηση ο Φάνης Παρρής.

«Μέτα το 1950 δυνάμωσε ο αγώνας και έξω, για την κατάργηση της Γυάρου, πράγμα που έφερε το κλείσιμο της πρώτης περιόδου τον Σεπτέμβριο 1952. Με την αλύγιστη στάση τους παρέμειναν πρωτοπόροι ηγέτες στον χώρο τους, παραμένουν ηθικοί νικητές στη συνείδηση της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.

Κλείνοντας:

Αν κανείς αναρωτιέται τι τροφοδότησε αυτόν τον αγριανθρωπισμό, μπορούμε να επαναλάβουμε τη φράση του Μπρεχτ: "Βασανιστήρια γίνονται για να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας άρα και εκμετάλλευσης". Μια ματιά στον κόσμο που σπαράσσεται από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, δείχνει πως για το κυνήγι του κέρδους οι καπιταλιστές δεν διστάζουν μπροστά σε κανένα έγκλημα, ούτε μέσα, ούτε έξω από τη χώρα τους.

Οι συνθήκες που γέννησαν τους μεγάλους ιμπεριαλιστικούς πολέμους του αιώνα που μας πέρασε αναπαράγονται συνεχώς ξανά σήμερα. Αποδεικνύοντας πως οι μεγαλόστομες διακηρύξεις για δημοκρατία, ελευθερία και ατομικά δικαιώματα, για γενική ευημερία, είναι σε αυτό το σύστημα κούφιες φράσεις, απάτη και ιμπεριαλιστικά προσχήματα.

Οι βαθύτερες αιτίες που γέννησαν τη Γιούρα, τη Μακρόνησο, είναι οι ίδιες που γεννούν τη σφαγή στην Παλαιστίνη, τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους στο έδαφος της Ουκρανίας και όπου Γης. Είναι οι ίδιες αιτίες που σήμερα φέρνουν την ένταση της εκμετάλλευσης, με το αντεργατικό έκτρωμα του 13ωρου, με τη σύγχρονη σκλαβιά, όπου τα εκατομμύρια των εργαζομένων καλούνται να ζουν σε όλο και χειρότερες συνθήκες.

Αντλούμε δύναμη από το παράδειγμα των αλύγιστων της ταξικής πάλης για τον σύγχρονο αγώνα.

Συνεχίζουμε κάτω από το σύνθημα του 22ου Συνεδρίου του ΚΚΕ για "ΚΚΕ Δυνατό, σταθερό σε κάθε δοκιμασία, έτοιμο στο κάλεσμα της Ιστορίας για τον Σοσιαλισμό!"».

Λίγο πριν αναχωρήσει από τον 1ο Ορμο η πρώτη ομάδα που ξεναγήθηκε, εκπληρώθηκε η επιθυμία του συντρόφου Μήτσου Παπαδημητρίου, που φυλακίστηκε στη Γυάρο τρεις φορές: Στην πρώτη περίοδο λειτουργίας της, στην αρχή της χούντας και ξανά μετά τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου. Οπως είχε ζητήσει πριν φύγει από τη ζωή το 2021, η στάχτη του αφέθηκε στη θάλασσα της Γυάρου... «Αθάνατος!», ακούγεται από όλους. Γροθιές υψώνονται, ένα σύνθημα αντιλαλεί παντού τριγύρω: «Ούτε σε ξερονήσια ούτε σε φυλακές, ποτέ τους δεν λυγίσανε οι κομμουνιστές!».

Ο σύντροφος Παπαδημήτρης, όπως ήταν γνωστός, γεννήθηκε το 1929 στα Φάρσαλα. Από νωρίς οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ, και το 1947 πιάστηκε και πέρασε από στρατοδικείο, στη μεγάλη δίκη του Βόλου, με 70 κατηγορούμενους κομμουνιστές. Εκεί ο σύντροφος και άλλοι 40 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τελικά, μετά από 17 χρόνια στις φυλακές (ανηλίκων της Κηφισιάς, Γυάρου, Αίγινας κ.α.), απολύθηκε το 1964. Με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, στις 21 Απρίλη 1967, συνελήφθη ξανά και εκτοπίστηκε για άλλα τεσσεράμισι χρόνια στη Γυάρο και στη Λέρο. Ξαναπιάστηκε μετά τον ξεσηκωμό του Νοέμβρη 1973 και στάλθηκε πάλι στη Γυάρο, μέχρι τον Ιούλη 1974. Συνολικά έμεινε πάνω από 22 χρόνια σε φυλακές και εξορίες.

«Ο σύντροφος Παπαδημητρίου μέσα στις φυλακές και τις εξορίες, όπως και μετά την αποφυλάκισή του σε συνθήκες παρανομίας και νομιμότητας», τόνισε ο Φ. Παρρής, «δούλεψε πρωτοπόρα και δραστήρια υπερασπίζοντας τους σκοπούς και την ιδεολογία του ΚΚΕ. Με το προσωπικό του παράδειγμα μετέφερε αγωνιστική αισιοδοξία. Θα τον θυμόμαστε για πάντα».