Πριν από τρεις δεκαετίες, ο Βρετανός επιδημιολόγος Ντ. Στράκαν διατύπωσε μια ασυνήθιστη αλλά απλή ιδέα, για να εξηγήσει γιατί ασθένειες όπως η αλλεργική ρινίτιδα, το έκζεμα και το άσθμα παρουσίασαν μεγάλη αύξηση της συχνότητάς τους τον περασμένο αιώνα. Ο Στράκαν υπέθεσε ότι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και ειδικότερα η μεγάλη μείωση των μολύνσεων κατά την πρώιμη παιδική ηλικία δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη των αντιστάσεων του οργανισμού, ώστε να προστατεύεται όταν εκτεθεί σε τέτοιους μολυσματικούς παράγοντες σε μεγαλύτερη ηλικία.

Αν και η αρχική υπόθεση υγιεινής, όπως ονομάστηκε, αφορούσε αλλεργικές παθήσεις, οι ερευνητές την έχουν χρησιμοποιήσει για να εξηγήσουν και παρόμοιες απότομες «ανθήσεις» άλλων ειδών ασθενειών, όπως η πολιομυελίτιδα, η σκλήρυνση κατά πλάκας και ο διαβήτης τύπου 1 (νεανικός σακχαρώδης διαβήτης). Αμέτρητες επιδημιολογικές έρευνες έχουν αποκαλύψει ότι, όπου η συχνότητα των μολύνσεων κατά την παιδική ηλικία (κατά συνέπεια και η θνησιμότητα) σημειώνει μεγάλη πτώση, ασθένειες που πριν ήταν σπάνιες γίνονται όλο και συχνότερες, αν και όχι ομοιόμορφα, ούτε και όλες μονομιάς.

Οι πρώτες επιδημίες πολιομυελίτιδας άρχισαν να εμφανίζονται προς το τέλος του 19ου αιώνα. Η εκδήλωση σκλήρυνσης κατά πλάκας, κατά την οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στο προστατευτικό κάλυμμα γύρω από τα νευρικά κύτταρα, διπλασιάστηκε σε ορισμένα μέρη του κόσμου στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ο διαβήτης τύπου 1, που εκδηλώνεται όταν ο οργανισμός κατά λάθος καταστρέψει τα κύτταρα στο πάγκρεας, που παράγουν την ορμόνη ινσουλίνη (η οποία επιτρέπει το μεταβολισμό της γλυκόζης για την παραγωγή Ενέργειας), άρχισε να γίνεται πιο συχνός στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα και αυξήθηκε δραματικά τη δεκαετία του 1950.

Πώς ακριβώς η έκθεση από νωρίς σε διάφορους ιούς και βακτήρια προστατεύει από την εκδήλωση πολλών φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους ασθενειών παραμένει ασαφές. Με κάποιον τρόπο οι μολύνσεις επιτρέπουν στο σώμα που αναπτύσσεται να μάθει να αντιμετωπίζει τα παθογόνα. Παραπέρα, η απουσία έκθεσης σε αυτά τα μικρόβια μπορεί να οδηγήσει τον οργανισμό να επιτεθεί στον εαυτό του. Πολλές μελέτες ενοχοποιούν μια σχετικά μεγάλη κατηγορία παθογόνων, που ονομάζονται εντεροϊοί, για την αύξηση της πολιομυελίτιδιας και του διαβήτη τύπου 1.

Σε αντίθεση με τον πολύ πιο κοινό διαβήτη τύπου 2 - που συχνά συνδέεται με την παχυσαρκία των ενηλίκων - ο διαβήτης τύπου 1 χτυπάει συχνά πριν την ηλικία των 20 ετών. Πειράματα με ποντίκια, που έκαναν οι καθηγητές μικροβιολογίας Κρίστεν Ντρέσερ και Στίβεν Τρέισι, των πανεπιστημίων Κράιτον και Νεμπράσκα, αντίστοιχα, αποκάλυψαν ένα σύνθετο μηχανισμό, που επιτρέπει στα ίδια στελέχη εντεροϊών άλλοτε να εμποδίζουν την εμφάνιση της ασθένειας και άλλοτε να την προκαλούν, ανάλογα με την ηλικία που τα ποντίκια μολύνθηκαν με αυτούς. Οταν επιτίθεται ένας εντεροϊός σε ενήλικα ποντίκια με προδιάθεση, αυτά έχουν συνήθως ήδη κάποια βλάβη στα ινσουλινοπαραγωγά κύτταρα του παγκρέατος, εξαιτίας αυτοάνοσων επιθέσεων από κύτταρα Τ. Ο εντεροϊός εγκαθίσταται και αναπαράγεται μέσα στα επίμαχα κύτταρα, προκαλώντας περαιτέρω ζημιά σ' αυτά και συνεπακόλουθη μείωση της παραγωγής ινσουλίνης στον οργανισμό, πυροδοτώντας τον διαβήτη τύπου 1, που μπορεί να εκδηλωθεί απότομα, ακόμη και σε χρονικό διάστημα μιας μέρας. Στα ποντίκια με προδιάθεση, που είχαν εκτεθεί σε μικρή ηλικία και στα οποία δεν έχει εκδηλωθεί αυτοάνοση επίθεση, η μόλυνση με εντεροϊό πυροδοτεί την παραγωγή ρυθμιστικών κυττάρων Τ, που καταστέλλουν την παραγωγή κυττάρων Τ του ανοσοποιητικού, προστατεύοντας το πάγκρεας από την εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1.

Φυσικά, η απάντηση στο ζήτημα που θέτει η υπόθεση υγιεινής, δεν είναι η επιστροφή σε ανθυγιεινές συνθήκες ζωής και τη σχετιζόμενη με αυτές αυξημένη παιδική θνησιμότητα. Η λύση πρέπει να αναζητηθεί στην κατεύθυνση που δόθηκε με επιτυχία για τη φοβερή ασθένεια της πολιομυελίτιδας, δηλαδή στην παρασκευή εμβολίου. Χάρη στον έγκαιρο εμβολιασμό του πληθυσμού σε παγκόσμια κλίμακα, σήμερα η πολιομυελίτιδα ενδημεί μόνο σε τρεις χώρες. Αν τα αποτελέσματα των πειραμάτων σε ποντίκια επιβεβαιωθούν και στους ανθρώπους, τότε ένα εμβόλιο, βασισμένο στην ίδια ομάδα ιών, που συνήθως αποβάλλονται με τα κόπρανα, τους εντεροϊούς, θα μπορούσε να εμποδίσει την εκδήλωση του διαβήτη τύπου 1 σε πολλούς απ' όσους έχουν σχετική προδιάθεση.

Πριν την ανατροπή του σοσιαλισμού στη Μογγολία το 1991, οι αγρότες της χώρας ασχολούνταν με την κτηνοτροφία σε κολεχτίβες, ενώ είχαν τη δυνατότητα να διατηρούν και μικρό αριθμό ζώων για την οικογένειά τους. Ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας απέτρεπε την υπερβολική βόσκηση περιοχών, με επιστημονικά προγραμματισμένη εναλλαγή των βοσκοτόπων, ενώ η σοσιαλιστική κυβέρνηση εξασφάλιζε ότι οι βοσκοί σε απομακρυσμένα μέρη (της αχανούς και αραιοκατοικημένης χώρας) θα πουλούσαν το κρέας και το μαλλί που παρήγαν. Κατά την επιστροφή στον καπιταλισμό, αυτό το σύστημα αγροτικής παραγωγής διαλύθηκε. Η καπιταλιστική κυβέρνηση ιδιωτικοποίησε τα κοπάδια, αν και τα βοσκοτόπια παρέμειναν δημόσια περιουσία, ελεύθερα τώρα για ανεξέλεγκτη χρήση από τον καθένα. Αυτή η ρύθμιση ενθάρρυνε τους κτηνοτρόφους να αυξήσουν το μέγεθος των κοπαδιών τους, αδιαφορώντας για τη διατήρηση των βοσκοτόπων.

Την ίδια περίοδο, η οικονομική άνοδος της γειτονικής Κίνας είχε ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της ζήτησης σε κασμίρ. Ταυτόχρονα, η ανατροπή του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του εμπορίου μεταξύ της Μογγολίας και της - επίσης γειτονικής της - Ρωσίας, εντείνοντας την οικονομική εξάρτηση της πρώτης από το εμπόριο με την Κίνα. Σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη νομάδες, που παραδοσιακά είχαν μεικτά κοπάδια από καμήλες, κατσίκες, άλογα, πρόβατα, γελάδια και γιακ (τοπικό είδος βοοειδούς), άρχισαν να αλλάζουν τη σύνθεσή τους έτσι ώστε να περιέχουν περισσότερες κατσίκες, που παράγουν το μαλλί κασμίρ. Οι κατσίκες με τις μυτερές τους οπλές τρυπάνε τη βιολογική κρούστα που εμποδίζει τη διάβρωση του εδάφους από τους ισχυρούς ανέμους που φυσούν στις μογγολικές στέπες. Τα γίδια, που αποτελούσαν παραδοσιακά το ένα πέμπτο των ζώων στη μογγολική κτηνοτροφία, έφτασαν το 1996 να είναι το ένα τρίτο και το 2015 σχεδόν το ένα δεύτερο.

Η επέκταση της ερήμου της Μογγολίας ακολούθησε κατά βήμα αυτήν την αύξηση της αιγοτροφίας. Μέχρι το 1996, η περιοχή που είχε σοβαρά πληγεί από την ερημοποίηση είχε τριπλασιαστεί, φτάνοντας το ένα έκτο της έκτασης της Μογγολίας. Σύμφωνα με μελέτες βασισμένες σε δορυφορικές φωτογραφίες για τη βλάστηση της περιοχής, το 80% αυτής της καταστροφής οφείλεται στην υπερβόσκηση.

Περίπου την ίδια περίοδο, το ανεξέλεγκτο κυνήγι και η καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους οδήγησαν στη μείωση κατά 75% - 90% των θηρευτών. Οι λύκοι και οι λεοπαρδάλεις του χιονιού αναζήτησαν την τροφή τους στα κοπάδια των νομάδων. Παράλληλα, η αύξηση της συχνότητας των θυελλών την περίοδο του χειμώνα, που οδηγούν στο θάνατο εκατομμυρίων κτηνοτροφικών ζώων, αποτέλεσε πρόσθετο χτύπημα για τους κτηνοτρόφους, που δεν είχαν πια καμία ουσιαστική κάλυψη για ζημιές από φυσικές καταστροφές. Για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση αυτή, οι νομάδες στις καλές περιόδους αύξαναν το μέγεθος των κοπαδιών τους, ώστε να τους μείνουν αρκετά έως την άνοιξη. Στις δύσκολες περιόδους, περιόριζαν τα κοπάδια τους σε μικρότερες περιοχές, ώστε να τα προστατεύουν. Και οι δύο «λύσεις» οδήγησαν σε αύξηση της ερημοποίησης. Μην έχοντας καμία εξασφάλιση απέναντι στην ξηρασία, το χιόνι και την κλιματική αλλαγή, οι βοσκοί στράφηκαν σε αυτό που τους ήταν πιο προσιτό, το τσάκισμα των θηρευτών, με αποτέλεσμα την επικίνδυνη μείωση του αριθμού ειδικά των λεοπαρδάλεων του χιονιού.

Τώρα, πάνω στους Μογγόλους νομάδες έχουν πέσει διάφορες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, για την προστασία της άγριας πανίδας, που όπως συμβαίνει συχνά κρύβουν πολιτικά, αλλά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Μία απ' αυτές, ενός Αμερικανού βιολόγου και επιχειρηματία, θεωρεί ότι η λύση στο πρόβλημα είναι η επαναφορά σε όλα τα κοπάδια των παραδοσιακών ποιμενικών της Μογγολίας, των σκυλιών μπανκχάρ. Τα σκυλιά αυτά είναι προσαρμοσμένα στις συνθήκες της περιοχής και εφόσον ανατραφούν σαν τσοπανόσκυλα, μπορούν να προστατέψουν αποτελεσματικά τα κοπάδια από τα άγρια ζώα. Με αυτόν τον τρόπο, υποστηρίζει η ΜΚΟ, που προσπαθεί να πείσει τους βοσκούς να αλλάξουν τα σκυλιά τους με μπανκχάρ, τα κοπάδια τους θα προστατεύονται καλύτερα από τους θηρευτές και η άγρια πανίδα θα προστατευτεί από το εξοντωτικό κυνήγι. Να ήταν τόσο απλό...