«Σ' ΕΣΑΣ, μ' ΕΣΑΣ στις ερημιές

και στ' άθλια κακοτόπια,

που, το ψωμί το πείνασα

και το φαρμάκι τό 'πια».

Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από το 1911 που στον Τσεσμέ ο Αντώνης Χονδρουτάτης (Σιδερή τον φωνάζανε) κι η κυρά Γαρουφαλλιά αποκτήσανε τον Φώτη (άγνωστη παραμένει η ημερομηνία γέννησής του. Μόνο η ημερομηνία του θανάτου του είναι γνωστή, 27 Μαρτίου 1964). Ψαράς, αγρότης, με χωραφάκια, σπίτι και μανάβικο ο Σιδερής έτρεφε την πολυμελή φαμίλια. Ωσπου μύρισε... μπαρούτι. Η οικογένεια εγκαθίσταται στη Χίο. Ξεριζωμός, φτώχεια, πείνα. Εξυπνο, ευαίσθητο, ευφάνταστο, λίγο μελαγχολικό παιδί, ο Φώτης πάει στο Δημοτικό. Στο ημερολόγιό του, ο δάσκαλός του, Δημήτρης Χαψιάδης, έγραφε : «Ο Φώτης είναι παιδί προικισμένο. Σπάνια συνάντησα τέτοιον μαθητή (...) Είναι παιδί πνευματικών προσόντων». Η ανέχεια, ίσως και η ντροπή για τον εκ γενετής στραβισμό του, τον «διώχνουν» από το σχολείο, πριν τελειώσει τη δεύτερη τάξη. Δεν πλησιάζει καν το σχολείο. Μάταια ο δάσκαλος προσπαθεί να γυρίσει στο σχολείο. «Δεν θέλω άλλα γράμματα», επιμένει ο μικρός Φώτης. Παρότι 9χρονος διάβαζε κι έγραφε καλύτερα από μεγαλύτερους, καθώς η Μούσα της ποίησης εκ γενετής τον «προίκισε» με τα «μύρα» της.

Το παιδί βγαίνει στη βιοπάλη. Με τον πατέρα ψαρεύει και πουλά την ψαριά. «Γαύρος» φώναζε ο πατέρας. «Μάγκας τσίλικος σαν ταύρος» συμπλήρωνε εκείνος. «Μαριδάκια» ο Σιδερής, «Να πάνε κάτου τα φαρμάκια», ο Φώτης. Πρώτος στις ρίμες. Εφηβος παρατά το ψάρεμα. Το 1928 πιάνει δουλειά στο τυπογραφείο που έβγαζε τη χιώτικη εφημερίδα «Ελευθερία». Σύντομα γίνεται καλός μάστορας, μα και διορθωτής πρώτος. Και καλοδιαβασμένος. Κοραής, Ψυχάρης, Σουρής και άλλοι σπουδαίοι δημιουργοί «τρέφουν» την αγάπη και έγνοια του για το λαό και το αυτοδίδακτο ποιητικό ταλέντο του. Το 1932 τυπώνει το πρώτο του πεζογραφο-ποιητικό βιβλίο - αφιερωμένο στον Τσεσμέ - «Ο Λαός της Πατρίδας μου», που βγάζει όλο τον καημό της ξεριζωμένης προσφυγιάς: «Αμάν, αμάν! Στη γης πατώ,/ κι η γης πονεί,/ κι η γης αψά φωνάζει!/ Ποιος έχει πόνο στην καρδιά/ και δεν αναστενάζει;».

Προκηρύσσονται αναπληρωματικές βουλευτικές εκλογές για τις 5 Νοεμβρίου 1933. Ο ανταποκριτής του «Ριζοσπάστη» στη Χίο στέλνει για δημοσίευση, στις 25 Οκτωβρίου, άρθρο του για την εκλογική μάχη του Ενιαίου Μετώπου Εργατών Αγροτών, ενάντια στα κόμματα των εφοπλιστών, αλλά κι ένα σημείωμά του περί της κυριακάτικης χιώτικης σατιρικής εφημερίδας «Μιχαλού», αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Τη βγάζει ένας τυπογράφος της "Ελευθερίας". Αντιγράφω από το 21 φύλλο, 8 Ιουλίου: (...) "Συντάκτης και διευθυντής,/ και για το φρέσκο, κι Ιδρυτής,/ είναι ο ΦΩΤΗΣ ΑΓΓΟΥΛΕΣ,/ κι αν τη διεύθυνσή του θες/ θα είναι Ποστ Ρεστάν εις Χίο/ βραδυπορούν ταχυδρομείο". Αυτός ο Αγγουλές τα λέει στα ίσια αλλά δεν έχει ταξική συνείδηση. Θέλει δουλειά να διαφωτισθεί. Είναι καλό στοιχείο. Ισως και ψηφοφόρος. Εδωσε κάμποσα για τους εξόριστους στην Αμοργό. Εχει μεγάλη επιρροή στους νέους με τον τρόπο και τα λόγια του. Του γύρεψα να γράψει κάτι για το Μέτωπο και μου είπε πως δε γράφει και για τίποτα άλλο από τον περασμένο χρόνο. Τον ρώτησα αν έχει διαβάσει το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" και μου απάντησε: "Του Μαρξ ή του Ενγκελς;" Θα τον πάρω από δίπλα μέχρι τις εκλογές». Ετσι άρχισε η γνωριμία και σχέση του Φώτη Αγγουλέ με το ΚΚΕ.

Ιούνιος του 1936. Καλείται να παρουσιαστεί στη Χωροφυλακή, για ένα άρθρο, στην «Ελευθερία», ενάντια στον Μουσολίνι. Δικάζεται (20 Ιουλίου) για παράβαση του νόμου περί Τύπου και καταδικάστηκε σε τρεις μήνες κράτηση και 10.000 δραχμές πρόστιμο, αλλά μυαλό δεν βάζει... Από τα μέσα του 1936 μέχρι το 1939, παράλληλα με τη βιοπάλη, διευθύνει το λογοτεχνικό περιοδικό «Νησί». Γύρω του συσπειρώνονται οι πιο προοδευτικοί νέοι και οι καλύτεροι λογοτέχνες του νησιού. Ο Φώτης συνεχώς «διαφωτίζεται» και «διαφωτίζει» με τις ιδέες και την ποίησή του.

Στις 4 Μαΐου 1941 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τη Χίο. Με καΐκι, με τιμονιέρη έναν κομμουνιστή, ο Αγγουλές, με άλλους αντιφασίστες φεύγει για τη Μέση Ανατολή. Φθάνει στο Κάιρο και αποσπάται στο τυπογραφείο που εξέδιδε το στρατιωτικό περιοδικό «Ελλάς». Στο Κάιρο ερωτεύεται και παντρεύεται την Ελλη Κυριαζή. Γλεντά, γράφει, διαβάζει Καβάφη. Γνωρίζει τον Σεφέρη. Για ένα άρθρο του Μπογδάνοφ για την προλεταριακή ποίηση κοντράρεται με τον Σεφέρη: «Η αστική ποίηση, είναι ποίηση του εγώ, η προλεταριακή του εμείς, άρα και της ανθρωπότητας όλης. Σήμερα μπορεί να είναι αδέξια. Αύριο θα είναι ποίηση υψηλότερη από την αστική».

Απρίλη του 1944 οι ΕΑΜίτες στη Μέση Ανατολή απαιτούν την απομάκρυνση του βασιλιά και σχηματισμό κυβέρνησης με συμμετοχή εκπροσώπων της ΠΕΕΑ - της κυβέρνησης στα λευτερωμένα από τον ΕΛΑΣ βουνά της Ελλάδας. Ο Αγγουλές συλλαμβάνεται, μαζί με άλλους κομμουνιστές, από τους Αγγλους και κλείνεται σε φυλακή της Παλαιστίνης, σε διάφορα στρατόπεδα, και τέλος στο κολαστήριο Ντεκαμερέ. Τέλη Νοεμβρίου του 1945 απελευθερώνεται. Επιστρέφει, χωρίς τη γυναίκα του (δεν το επέτρεψαν οι Αγγλοι) στη Χίο, όπου συνεχίζει να αγωνίζεται και να διώκεται.

Στις 10 Ιανουρίου 1946 ο ταγματάρχης - διοικητής της Χωροφυλακής Χίου, Ντουβλάς Ελευθέριος, ενημερώνει εγγράφως το Γραφείο ΧΙ/Γ του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ότι «ο Φώτης Αγγουλές (...) εδηλητηριάσθη ψυχικώς, διεστράφη πνευματικώς και επίστεψε εις τα ιδέας του κομμουνισμού. Κλεισθείς δε υπό των Συμμαχικών Δυνάμεων εις Ντεκαμερέ, ετελειοποίησε τας αντεθνικάς ιδέας του». Παρακάτω ο διοικητής ενημερώνει το ΓΕΣ ότι «εις τον εν λόγω ασπασθέντα τας κομμουνιστικάς ιδέας, επεδείχθη η συνήθης δήλωσις, συνταχθείσα συμφώνως προς τας σχετικάς διαταγάς». Και το έγγραφο καταλήγει: «Την υπογραφήν τής δηλώσεως ηρνήθη επιμόνως. Εκτοτε παρακολουθείται η δράσις του».

Ο Αγγουλές συνέχισε τον αγώνα τριγυρίζοντας συνεχώς σ' όλη τη Χίο. Με τα πόδια. Πάντα πίσω του ένας χωροφύλακας. Κάποια μέρα κατάκοπος τον ρώτησε: «Γιατί ρε Αγγουλέ το κάνεις αυτό;» - «Χρειάζεσαι καθαρό αέρα!», απάντησε καλόκαρδα ο Αγγουλές. Το 1946 δολοφονήθηκαν οι αγωνιστές Γιάννης Πίττας και Μανώλης Μαυράκης, επειδή τραγουδούσαν αντάρτικα. Η τρομοκρατία κράτους και παρακράτους φουντώνει στο νησί. Δυναμώνει, όμως, και ο αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Ο Αγγουλές, κρυμμένος σε μια στέρνα στο Βατάδο, με τον κομμουνιστή σύντροφό του Μιχάλη Βιτάκη, τύπωναν έντυπα του ΔΣΕ. Εκεί μια μέρα του Μάρτη του 1948 τους συνέλαβαν. Δικάστηκαν από στρατοδικείο και καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ο Μαυράκης εκτελέστηκε τον Αύγουστο του 1948. Ο Αγγουλές γλίτωσε την εκτέλεση χάρη στον ξεσηκωμό όλου του νησιού και σε διεθνείς διαμαρτυρίες. Δεσμώτης επί οκτώ χρόνια στα κολαστήρια Βούρλων, Μακρονήσου, Κεφαλονιάς, Αλικαρνασσού, Ιτζεδίν, του νοσοκομείου «Αγιος Παύλος» (ετοιμοθάνατος υποβλήθηκε σε εγχείρηση στομάχου το 1954) και Κέρκυρας, από όπου βαριά άρρωστος αποφυλακίστηκε το 1956. Επιστρέφει στη Χίο και «ζει» παρακολουθούμενος...

Συνέρχεται λίγο και γίνεται - επιτέλους - μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών. Κανείς δεν επιτρέπεται να του δώσει δουλειά. Ανέχεια και μοναξιά τον βασανίζουν. Πνίγει τους πόνους του στο πιοτό. Το 1958, χάρη στις πιέσεις παλιών φίλων του, προσλαμβάνεται στο τυπογραφείο της εφημερίδας «Χιακός Λαός», όπου την ίδια χρονιά τυπώνει μια ανθολογία παλιών και νέων ποιημάτων του, με τίτλο «Πορεία μέσα στη νύχτα» και το 1962 τη συλλογή «Φουτσιγιάμα». Το 1963 καταρρέει - σωματικά και ψυχολογικά - από μολυβδίαση. Δεν τρώει, δεν πίνει, δεν μιλά. Αρχές του 1964, με παρέμβαση του Σωματείου Τυπογράφων, του δίνεται μια ψωροσύνταξη. Στις 27 Μαρτίου παίρνει το καράβι «Κολοκοτρώνης», για Πειραιά. Ταξιδεύοντας στην τρίτη θέση ξεψυχά από πνευμονικό οίδημα. Στην τσέπη του βρέθηκαν μόνο 20 δραχμές. Αμέσως μετά το θάνατό του, ο Γιάννης Ρίτσος τον τιμά με ένα ποίημά του και ο Ανδρέας Καραντώνης ραδιοφωνικά. Ποιήματά του μεταφράστηκαν και εκδόθηκαν σε Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία, Σοβιετική Ενωση, Βουλγαρία, κ.α.

Βιογραφικές πηγές: Γιώργος Μπλάνας «Φώτης Αγγουλές - νυχτερινός τραγουδιστής» (εκδόσεις «Ηλέκτρα», 2008). Γιώργος Σιδέρης «Φώτης Αγγουλές» (εκδόσεις «Μοχλός» 1992).

Η «Σύγχρονη Εποχή» τιμά τα 100 χρόνια από τη γέννηση αυτού του στρατευμένου με τα οράματα και τους αγώνες του ΚΚΕ αγωνιστή και μεγάλου, αυθεντικού λαϊκού ποιητή, επανεκδίδοντας το βιβλίο «Φώτης Αγγουλές "Ποιήματα"», που κυκλοφόρησε το 1964, αμέσως μετά το θάνατό του, το εκδοτικό του ΚΚΕ στην πολιτική προσφυγιά, «Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις». Στο βιβλίο περιλαμβάνεται σύντομη εισαγωγή της Σ.Ε.» με βιογραφικά στοιχεία του ποιητή και επιλογή ποιημάτων από τις συλλογές «Πορεία μέσα στη νύχτα» και «Φουτσιγιάμα», στα οποία προτάσσονται τα «ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ», δηλαδή ο πρόλογος του ίδιου του ποιητή στη συλλογή «Πορεία μέσα στη νύχτα», που μεταξύ άλλων αναφέρει:

«Τα περισσότερα απ' αυτά τα ποιήματα τυπωθήκανε σε βιβλίο ή δημοσιευθήκανε σε εφημερίδες και περιοδικά. Τα μάζεψα και τα τυπώνω σε τούτη τη συλλογή, να υπάρχουν. (...) Περισσότερο απ' την τέχνη τους αγαπώ τις στιγμές που τα δημιούργησαν, τη ζωή που υφάνθηκε μέσα τους, με τις χαρές και τις λύπες της, τις συμφορές και τις ελπίδες της (...) Σήμερα, μαζεύοντας τα ποιήματά μου, μου φαίνεται πως γυρίζω ανάμεσα στα χαλάσματα κάποιας έρημης χώρας και μαζεύω τα τελευταία απομεινάρια.

1958.

Φ. Α».

• Το φετινό Φεστιβάλ της ΚΝΕ- «Οδηγητή» (στο Πάρκο Τρίτση, Ιλιον), θα τιμήσει τα «100 χρόνια από τη γέννηση του Φώτη Αγγουλέ», στις 16/9, στις 9.30μμ, στην εξέδρα «Λαϊκή Σκηνή», με μουσικό αφιέρωμα, σε επιμέλεια της Πολιτιστικής Επιτροπής του ΚΣ της ΚΝΕ, με το συγκρότημα της Νατάσσας Παπαδοπούλου - Τζαβέλα.