Η προώθηση των διευθετήσεων στα Ελληνοτουρκικά, με το Αιγαίο να βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας, αποτελούσαν προτεραιότητα για τη σημερινή κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ πριν ακόμη κερδίσει τις εκλογές του περασμένου Οκτώβρη.

Δεν είναι τυχαίο ότι την πρώτη του επίσκεψη ως πρωθυπουργός, ο Γ. Παπανδρέου φρόντισε να την πραγματοποιήσει στην Κωνσταντινούπολη, όπου συναντήθηκε επί μακρόν και κατ' ιδίαν με τον Τούρκο ομόλογό του. Σε αυτήν την πρώτη τους συνάντηση, συμφωνήθηκε η διαδικασία υλοποίησης των διευθετήσεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η οποία συνεχίζεται απρόσκοπτα υπό ΝΑΤΟική ομπρέλα, στο φόντο της κλιμακούμενης τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο και την καπιταλιστική οικονομική κρίση, που οξύνει τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς.

Το χρονοδιάγραμμα της διαδικασίας προσέγγισης υπήρξε κεντρικό σημείο των όσων συμφωνήθηκαν κατά τη συνάντηση Παπανδρέου - Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη το περασμένο φθινόπωρο. Στο πλαίσιο αυτού του χρονοδιαγράμματος είχε κανονιστεί η προετοιμασία της επίσκεψης του Τούρκου πρωθυπουργού στην Αθήνα για την αρχή του καλοκαιριού. Η επίσκεψη, ωστόσο, του Γ. Παπανδρέου στην Ουάσιγκτον και η συνάντησή του με τον πρόεδρο Ομπάμα φαίνεται ότι συντέλεσε στην επιτάχυνση της διαδικασίας.

Ο Ελληνας πρωθυπουργός διαβεβαίωσε τον Αμερικανό πρόεδρο ότι θα πράξει κάθε τι δυνατό για την εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, για να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία της Νοτιοανατολικής Πτέρυγας του ΝΑΤΟ, εξέλιξη που σχετίζεται άμεσα με τα συμφέροντα του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στην περιοχή (αγωγοί, πετρέλαια, ενεργειακοί δρόμοι). Στην πράξη άλλωστε το Αιγαίο αντιμετωπίζεται ως ενιαίος χώρος κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ και της αμερικανικής διοίκησής του.

Η ανακοίνωση για την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα περί τα μέσα του ερχόμενου μήνα σημαίνει σε μεγάλο βαθμό ότι ολοκληρώθηκε η προετοιμασία και ότι έχει συμφωνηθεί η πλειοψηφία όσων θα συζητήσουν και θα καταλήξουν κατά τη συνάντησή τους οι δύο πρωθυπουργοί. Οι λεπτομέρειες κανονίστηκαν κατά την επίσκεψη του αναπληρωτή υπουργού Εξωτερικών Δημήτρη Δρούτσα στην Τουρκία και στις συναντήσεις που είχε με τον Τούρκο ΥΠΕΞ Α. Νταβούτογλου, στις αρχές του Απρίλη.

Στις συζητήσεις Δρούτσα - Νταβούτογλου αποφασίστηκε η τακτική της πολιτικής διαχείρισης που απαιτείται για να γίνει αποδεκτή από την κοινή γνώμη των δύο χωρών η προώθηση των διευθετήσεων. Η τακτική έχει δύο σκέλη. Το πρώτο είναι κυρίως επικοινωνιακό. Στο δεύτερο κρύβεται η ουσία.

Σε ό,τι αφορά στην επικοινωνιακή τακτική, που έχουν επεξεργαστεί οι δύο πλευρές, είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στο διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την επίσκεψη Ερντογάν στην Αθήνα θα πραγματοποιηθούν τουλάχιστον δέκα ελληνοτουρκικές συναντήσεις σε επίπεδο υπουργών.

Στις συναντήσεις αυτές θα επιδιωχθεί η ανάδειξη της διάθεσης συνεργασίας σε κάθε δυνατό τομέα (κυρίως στην οικονομία) έτσι ώστε να καλλιεργηθεί η εντύπωση μιας «κοινότητας συμφερόντων». Το επισφράγισμα αυτής της επικοινωνιακής τακτικής θα είναι η συνεδρίαση ενός κοινού ελληνοτουρκικού υπουργικού συμβουλίου, το οποίο θα πραγματοποιηθεί υπό την προεδρία των δύο πρωθυπουργών, κατά την επίσκεψη του Ερντογάν στην Αθήνα.

Κάτω από το επικοινωνιακό πέπλο έχει αποφασιστεί η επιτάχυνση των επί της ουσίας και εφ' όλης της ύλης ελληνοτουρκικών συνομιλιών. Οι συνομιλίες αυτές πραγματοποιούνται από την ελληνοτουρκική επιτροπή, η οποία έχει ολοκληρώσει δεκάδες γύρους συνομιλιών από το 1999 για την επίτευξη συμφωνίας για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με όσα έχουν δηλώσει και δημοσίως στελέχη της κυβέρνησης Σημίτη, οι εν λόγω συζητήσεις είχαν φτάσει πολύ κοντά σε συμφωνία, η οποία δεν ολοκληρώθηκε, καθώς το ΠΑΣΟΚ έχασε τις εκλογές το 2004. Με την επάνοδο του ΠΑΣΟΚ στη διακυβέρνηση, ο Γ. Παπανδρέου επιδιώκει να πιάσει το νήμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων από εκεί που είχε μείνει το 2004.

Επισήμως, η ελληνική κυβέρνηση δηλώνει ότι το μόνο πρόβλημα που αναγνωρίζει στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Ωστόσο, όπως είπε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Το Βήμα» ο Τούρκος ΥΠΕΞ την ημέρα που υποδεχόταν τον Δ. Δρούτσα στην Αγκυρα «μακάρι να ήταν η υφαλοκρηπίδα το μόνο πρόβλημα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις».

Η δήλωση του Α. Νταβούτογλου, εκτός του ότι διατυπώνει ξεκάθαρα τη θέση της Αγκυρας, περιγράφει και τη δεδομένη κατάσταση που έχει διαμορφωθεί από τα γεγονότα των τελευταίων δεκαετιών. Για να οριοθετηθεί η υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διευκρίνιση της κυριαρχίας επί βράχων, βραχονησίδων και νησιών, που επισήμως από το 1996 με την κρίση των Ιμίων αμφισβητεί η Τουρκία.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην πράξη η κυβέρνηση Σημίτη έχει αποδεχτεί τις τουρκικές αμφισβητήσεις, αναγνωρίζοντας τουρκικά ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο, με τη Συμφωνία της Μαδρίτης, που κάτω από αμερικανική επιδιαιτησία συνυπέγραψαν Σημίτης και Ντεμιρέλ το καλοκαίρι του 1997.

Μια λεπτομερή παρουσίαση των τουρκικών απαιτήσεων, οι οποίες απαρτίζουν και το αντικείμενο των ελληνοτουρκικών συνομιλιών για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και την προώθηση μιας συνολικής ελληνοτουρκικής διευθέτησης αποτύπωσε στην επιστολή που απέστειλε στον Γ. Παπανδρέου ο Ταγίπ Ερντογάν μετά την πρώτη τους συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη.

Στην επιστολή αυτή, σύμφωνα με τις διαρροές στον τουρκικό Τύπο, υπήρξε μια λεπτομερής καταγραφή των τουρκικών θέσεων για όλα τα ζητήματα που εγείρει η Αγκυρα εις βάρος της Ελλάδας:

• Νησιά, νησίδες και βράχοι στο Αιγαίο με αδιευκρίνιστη κυριαρχία («γκρίζες ζώνες»).
• Εύρος ελληνικών χωρικών υδάτων και εναέριου χώρου.
• Στρατιωτικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων.
• Διασφάλιση των δικαιωμάτων της μουσουλμανικής («τούρκικης» για την Αγκυρα) μειονότητας της Θράκης.

Για όλα αυτά τα ζητήματα, η Τουρκία εμπράκτως φροντίζει να υπενθυμίζει τις θέσεις της. Οι καθημερινές πτήσεις μαχητικών αεροσκαφών ακόμη και πάνω από κατοικημένα ελληνικά νησιά χρησιμοποιούνται για να παραμένουν στην επικαιρότητα οι τουρκικές θέσεις και για να δημιουργείται η πίεση προς την Αθήνα για να διαπραγματευτεί ώστε να βρεθεί λύση. Πίεση στην Αθήνα ασκούν και οι αποφάσεις της τουρκικής κυβέρνησης για πραγματοποίηση ερευνών σε περιοχές νοτίως του Καστελόριζου, έστω κι αν προς το παρόν δεν έχουν υλοποιηθεί.

Στην επιστολή Ερντογάν απάντησε (με αξιοσημείωτη καθυστέρηση) ο Γ. Παπανδρέου, περιγράφοντας τις ελληνικές θέσεις. Με τον τρόπο αυτό, οι δύο πλευρές κατέγραψαν και το περιεχόμενο του μεταξύ τους διαλόγου. Στην απάντησή του, ο Γ. Παπανδρέου, σύμφωνα με την εκτεταμένη περίληψη που δόθηκε στη δημοσιότητα, επισημαίνει ότι:

• Η τουρκική απειλή πολέμου (casus belli) δε συνάδει με την προσπάθεια εξεύρεσης λύσεων μέσω διαλόγου.
• Η τουρκική πρακτική των υπερπτήσεων και των παραβιάσεων πολλαπλασιάζει τις δυσκολίες των διαπραγματεύσεων.
• Η πραγματοποίηση τουρκικών ερευνών στη μη οριοθετημένη υφαλοκρηπίδα υπονομεύει τις όποιες συνομιλίες.
• Η ελληνική κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει πως η μουσουλμανική μειονότητα είναι ζήτημα ελληνοτουρκικού διαλόγου.

Δεδομένων των θέσεων με τις οποίες έχουν προσέλθει στις συνομιλίες οι δύο χώρες, διαφαίνεται πως για να υπάρξει «πρόοδος», θα πρέπει να γίνει διαπραγμάτευση επί ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων για να συμφωνηθεί ότι, για παράδειγμα, το Φαρμακονήσι έχει ή δεν έχει υφαλοκρηπίδα ή ότι τα Ιμια ανήκουν ή όχι στην Ελλάδα.

Οι υπόλοιπες ελληνικές αιτιάσεις, δηλαδή το αίτημα για την άρση απειλής πολέμου και τη διακοπή των τουρκικών υπερπτήσεων πάνω από ελληνικά νησιά είναι άνευ σημασίας, αν προχωρήσει και ολοκληρωθεί η συζήτηση για τη διευκρίνιση της κυριαρχίας επί των αμφισβητούμενων νησίδων. Προφανώς, όταν και αν αυτά συμφωνηθούν, η Αγκυρα δε θα έχει κανένα λόγο να απειλεί με πόλεμο, ούτε να πετά πάνω από ελληνικά νησιά.