ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΕΛΙΑ ΚΑΖΑΝ

Λεωφορείο ο πόθος

Επανακάμπτει στο «Αστυ» η κλασική ασπρόμαυρη επιτυχία του αμφιλεγόμενου Ελία Καζάν, «ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ Ο ΠΟΘΟΣ» από το 1951. Ενα έργο που γεννήθηκε για το θέατρο από τον συγγραφέα Τενεσί Γουίλιαμς, ένα από τα πιο εντυπωσιακά του. Ο θεατής είναι δύσκολο να αντισταθεί, μαγεμένος και φοβισμένος ταυτόχρονα, στη δύναμη της μειλίχια βίαιης αυτής ιστορίας που λαμβάνει χώρα, λίγο μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και ξεδιπλώνεται αποκλειστικά σχεδόν, στον περιορισμένο χώρο ενός μικρού διαμερίσματος στη Νέα Ορλεάνη στην πόλη, που φθάνει η εύθραυστη δασκάλα Μπλανς Ντιμπουά από το Λορέλ του Μισισιπή, για να μείνει με την έγκυο αδελφή της Στέλλα και τον άνδρα της Στάνλεϊ Κοβάλσκι. Η δικαιολογία της Μπλανς για την απρόσμενη άφιξή της είναι κόπωση και ανάγκη ξεκούρασης. Ο δύσπιστος Στάνλεϊ όμως, αρχίζει να ψάχνει στο παρελθόν της Μπλανς τους πραγματικούς λόγους του αιφνίδιου ερχομού της.

Τους κύριους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενσαρκώνουν εξαιρετικά η Βίβιαν Λι και ο Μάρλον Μπράντο - που κρατούσε τον ίδιο ρόλο και στη θεατρική παράσταση στο Μπροντγουέι, σε σκηνοθεσία επίσης Καζάν. Ο Κοβάλσκι λιγομίλητος και αινιγματικός μέσα από την πεισματική του απλότητα, αφήνει τεράστια ερωτηματικά για το πώς ο ίδιος αισθάνεται και για το αν όντως είναι αυτό που δείχνει, ένα περίεργο «ον» για να τον αποδεχθεί κάποιος. Ο Κοβάλσκι αντιπροσωπεύει εκείνη την «ανοδική» κοινωνική τάξη με περίσσευμα ενέργειας και φυσικής ρώμης, που έρχεται να αντιπαρατεθεί και να αντικαταστήσει την, υπό μαρασμό, νωθρή αριστοκρατία του αμερικανικού νότου. Η ενέργεια που εκπέμπει ο Κοβάλσκι, συγγενεύει με ένα είδος ζωώδους μαγνητισμού, που «γραπώνει» τη Στέλλα και ελκύει την Μπλανς που όμως τρέμει την τόση βιαιότητα. Η νευρωτική και ντελικάτη Μπλανς που κρύβεται από το φως και ζει απεγνωσμένα προσκολλημένη σε φαντασιώσεις ευημερίας και φινέτσας, «προκαλεί» με τη σειρά της τον Κοβάλσκι να βγάζει στην επιφάνεια τον χειρότερό του εαυτό. Ο ρόλος της Μπλανς Ντιμπουά υπήρξε ο δεύτερος μεγάλος κινηματογραφικός ρόλος της Βίβιαν Λι μετά από εκείνον της Σκάρλετ Ο' Χάρα στο «Οσα παίρνει ο άνεμος», ρόλος που της χάρισε ένα ακόμη Οσκαρ ερμηνείας. Η ταινία παραμένει και σήμερα συναρπαστική, παρά τη σθεναρή επέμβαση της λογοκρισίας της εποχής, που έκοψε αρκετές προκλητικές σκηνές και άλλαξε το τέλος. Για παράδειγμα, στο αρχικό κείμενο ο πρώην σύζυγος της Μπλανς αυτοκτονεί όταν συνειδητοποιεί την ομοφυλοφιλία του. Τίποτα τέτοιο δεν εμφανίζεται στην ταινία δεδομένου ότι προηγήθηκαν αλλαγές, τόσο στο σενάριο όσο και στην αίθουσα του μοντάζ...

Παίζουν: Βίβιαν Λι, Μάρλον Μπράντο, Καρλ Μάλντεν, Κιμ Χάντερ κ.ά.

Παραγωγή: ΗΠΑ (1951).

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ

Αντρέι Ρουμπλιόφ

Η υπέρβαση στην τέχνη είναι αντικείμενο αλλά και μέθοδος στη δεύτερη ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι από το 1966 με τίτλο «ΑΝΤΡΕΪ ΡΟΥΜΠΛΙΟΦ». Αυτό ήταν το όνομα του σπουδαιότερου Ρώσου εικονογράφου του 15ου αιώνα. Ο Ρουμπλιόφ εδώ δε συνιστά το υποκείμενο της ιστορίας της ταινίας, αλλά το σημείο εκκίνησής της... Οι ταινίες του μεγάλου Σοβιετικού δημιουργού παίρνουν μορφή θαρρείς μέσα από μια οργανική διαδικασία και είτε τις εκτιμάμε θετικά είτε όχι είναι ζωντανοί οργανισμοί με κατάδικό τους κυκλοφορικό σύστημα.

Η τρεισήμισι ωρών αναπαράσταση του πραγματικού κόσμου εκείνης της εποχής, ή καλύτερα η ανάπλασή του, παίρνει υπόψη της ότι, η άποψη των σημερινών ανθρώπων για κείνη τη μακρινή εποχή διαφέρει παντελώς από την άποψη των τοτινών ανθρώπων για την εποχή μέσα στην οποία ζούσαν. Ετσι η ταινία του Ταρκόφσκι - που δεν είναι ούτε βιογραφία ούτε ιστοριογραφία με μορφή συνεκτικής ιστορίας - δεν περιορίζεται σε απλή εικονογράφηση φορτωμένη με στοιχεία τύπου «κειμήλιου» ή «σπάνιου συλλεκτικού κομματιού» στα μάτια των σύγχρονων θεατών, αλλά δομείται με ομιλούσες σεκάνς από τη ζωή του αγιογράφου. Με επεισόδια, σε χαλαρή σχέση μεταξύ τους, που ακουμπούν πάνω σε κρίσεις πίστης, που αγγίζουν την ωμότητα και το χάος αλλά και την αντίδραση τόσο του καλλιτέχνη όσο και του πιστού. Ο Ταρκόφσκι βγάζει τον μοναχό Ρουμπλιόφ έξω από το μοναστήρι και τον θέτει αντιμέτωπο με τις σκληρές και ενοχλητικές καταστάσεις μέσα στον κόσμο που ζει.

Ο Ρουμπλιόφ - σε ρόλο περισσότερο παρατηρητή και μάρτυρα μιας εποχής που ρημάζεται από πολέμους, παρά πρωταγωνιστή, σφραγίζει την τύχη του Αντρέι Ταρκόφσκι, ως ενός από τους μεγαλύτερους δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης του κινηματογράφου. Με μεγαλειώδεις σκηνογραφίες, εκπληκτικές κινήσεις της κάμερας και αφηγηματική ποίηση που σφύζει από φαντασία, ο Ταρκόφσκι εκθέτει τη δική του εκδοχή για τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Η αφήγηση της ταινίας πραγματώνεται μέσα από εννέα κεφάλαια που ακολουθούν τη διαδρομή του εικονογράφου στο εσωτερικό μιας κατεστραμμένης από ατέλειωτους εμφύλιους Ρωσίας. Οι πιο δυνατοί πρίγκιπες βρίσκονται σε συνεχείς εχθροπραξίες για τη νομή της εξουσίας και τα χωριά στενάζουν υπό το φόβο των επιδρομών των Τατάρων. Στο επίκεντρο αυτού του χάους ο Ρουμπλιόφ αναζητά απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα της ζωής και το νόημα, τη σημασία που αυτά προσλαμβάνουν σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Ενα είδος διαλογισμού πάνω στην «πίστη» και πάνω στη «δυνατότητα» ή τη «μη δυνατότητα» σε σκληρούς καιρούς... Πάνω στο έλεος και την καταδίκη... Και πάνω στην τελική «κρίση», που είναι το θέμα της ζωγραφικής δουλειάς που ο εικονογράφος αναλαμβάνει στις αρχές του 1400, αλλά αντιμετωπίζει δυσκολίες να ξεκινήσει... Το αποτέλεσμα είναι μια κινηματογραφική εμπειρία εκτός κάθε τετριμμένης τέτοιας, όπου ο Ταρκόφσκι κάνει τους λογαριασμούς του με την «πίστη» τόσο τη θρησκευτική όσο και την καλλιτεχνική. Με την πρώτη σκηνή της ταινίας να συνιστά την απόλυτη κινηματογραφική τέχνη, ενώ τους ρόλους κρατούν ηθοποιοί τους οποίους θα ξανασυναντήσουμε και σε επόμενες ταινίες του σκηνοθέτη. Η ταινία έλαβε το ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής το 1969 στο φεστιβάλ κινηματογράφου των Καννών.

Παίζουν: Ανατόλι Σολονίτσιν, Ιβάν Λάπικοφ, Νικολάι Γκρίνκο, Νικολάι Σεργκέγιεφ κ.ά.

Παραγωγή: Σοβιετική Ενωση (1966).

Συνέδριο Μπρεχτ: Πηγή γνώσης και έμπνευσης

Η σκέψη και η τέχνη του Μπρεχτ γίνονται κάθε μέρα και πιο πολύτιμες... διαβάζουμε στο ένθετο του «Ρ» της περασμένης Κυριακής... «Οχι μόνο γιατί τα θέματα που πρωταγωνίστησαν στο έργο του, όπως η καπιταλιστική κρίση, ο πόλεμος ή ο εκφασισμός της κοινωνικής ζωής επανέρχονται με σφοδρότητα στη ζωή μας, αποδείχνοντας πως το σύστημα που τα γεννά ούτε αλλάζει, ούτε εξανθρωπίζεται, αλλά (...) γιατί σταθερό μέλημα και φροντίδα της τέχνης του ήταν να βοηθήσει τους καταπιεσμένους να οδηγηθούν, μέσα από τη δική τους πνευματική προσπάθεια, στα σωστά συμπεράσματα για τις αιτίες των προβλημάτων τους και τον τρόπο εξάλειψής τους». Μια μέρα μας χωρίζει από το Σαββατοκύριακο που «θα σφραγιστεί» από το σπουδαίο γεγονός της διεξαγωγής επιστημονικού Συνεδρίου για τον Μπέρτολτ Μπρεχτ που διοργανώνει, ως γνωστόν, η ΚΕ του ΚΚΕ στην αίθουσα Συνεδρίων, στον Περισσό. «Για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθουν» και θα 'ρθουν... αρκεί να το θελήσουμε... Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη...

Η κινηματογραφική βδομάδα τώρα, περιλαμβάνει τρεις πρεμιέρες και αρκετές επαναλήψεις... Πρεμιέρα, για το γερμανικό ντοκιμαντέρ «Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ» (2012) του, τουρκικής καταγωγής, εγκατεστημένου στο Αμβούργο, σκηνοθέτη Φατίχ Ακίν για την οικολογική καταστροφή που συντελείται στο μικρό χωριό Καμπούρνου, στις βορειοανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας. Στον τόπο αυτόν που στις πλαγιές του καλλιεργείται με παραδοσιακές μεθόδους το τσάι, γεννήθηκαν και έζησαν οι παππούδες του Ακίν. Η ιδέα για την πραγματοποίηση του ντοκιμαντέρ γεννήθηκε το 2005 όταν ο Ακίν ανακάλυψε μαζί με την απίστευτη ομορφιά του τόπου και τα σχέδια εταιρειών για έργα υγειονομικής ταφής απορριμμάτων στην περιοχή, να την κάνουν χωματερή δηλαδή. Οι μεταρρυθμιστικές ιδέες έγιναν έργα και το 2007 ο σκηνοθέτης άρχισε να αποτυπώνει συστηματικά στο σελιλόιντ την έναρξη, την ολοκλήρωση, τη λειτουργία και τη διαχείριση του έργου, τεκμηριώνοντας μαζί με τα προβλήματα που εμφανίστηκαν ήδη την περίοδο των εργασιών και τις παράλληλες αντιδράσεις των κατοίκων που οι φόβοι τους επαληθεύτηκαν... μια που η κατάσταση αποδείχθηκε πολύ χειρότερη από την αναμενόμενη. Εντονη δυσοσμία, μόλυνση του εδάφους, μόλυνση των υδάτων, πόλος έλξης για έντομα, σμήνη πουλιών και αδέσποτα. Για 5 ολόκληρα χρόνια, ο Ακίν καταγράφει τον αγώνα του μικρού χωριού και γίνεται κοινωνός ενός ακόμα προαναγγελθέντος θανάτου, μιας αναπόφευκτης οικολογικής καταστροφής «χαμένου» παράδεισου. Η σχολαστική προσέγγιση του Ακίν διατηρείται καθ' όλη τη διάρκεια των πολυετών γυρισμάτων που ολοκληρώνονται το 2012.

Πρεμιέρα και για την πολυδιαφημιζόμενη ταινία δράσης και επιστημονικής φαντασίας «IRONMAN3», μια αμερικανοκινέζικη συμπαραγωγή, η οποία μάλιστα διαθέτει και μια αμιγώς κινέζικη εκδοχή που περιλαμβάνει σκηνές και ενότητες κομμένες και ραμμένες για το κινέζικο κοινό. Η συμπαραγωγή αυτή λειτούργησε ως εφαλτήριο μελλοντικής συνεργασίας της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας με την αναπτυσσόμενη κινέζικη και τους σταρ της. Το «IRONMAN3» είναι το σχεδόν άμεσο sequel της περσινής «ΟΙ ΕΚΔΙΚΗΤΕΣ» (THE AVENGERS) που η εταιρεία Marvel Pictures, πριν ακόμα προλάβει να καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός της, έβαλε μπρος, σαν επόμενο πρότζεκτ. Ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζ., για μια ακόμα φορά, κρατά το ρόλο του Τόνι Σταρκ, θνητός εδώ και χωρίς μάσκα, με κρίσεις πανικού και νέο κοστούμι με πλήθος μεταλλικά εξαρτήματα που λειτουργούν μεμονωμένα, έτσι που σε κάποιες σκηνές, το αριστερό πόδι και ο δεξής αγκώνας του Σταρκ είναι σημεία αήττητα, ενώ το υπόλοιπο σώμα παραμένει ανθρώπινο, εύθραυστο και ορατό... ενδιαφέρουσα ιδέα για ειδικά εφέ! Δίπλα του, παλιοί γνώριμοι όπως η Γκουίνεθ Πάλτροου και ο Ντον Τσιντλ, αλλά και καινούργιοι χαρακτήρες σαν τον Γκάι Πιρς και τον λαμπερό Μπεν Κίνγκσλεϊ στο ρόλο του Μανδαρίνου. Την τρίτη αυτή ταινία της σειράς IronMan σκηνοθετεί ο Σέιν Μπλακ - ένας από τους πιο καλοπληρωμένους σεναριογράφους του '80 και '90, αφού ο Τζον Φαβρό, σκηνοθέτης του πρώτου και του δεύτερου μέρους, τα παράτησε αφήνοντας σύξυλους τους παραγωγούς. Πάντως, το κοινό που αγαπά αυτό το είδος περιπέτειας με καταιγιστική κομπιουτερίστικη δράση και ρυθμούς δεν θα απογοητευθεί.

Επίσης, ξαναβγαίνει στις αίθουσες το εικαστικό αριστούργημα του Πολωνού Λεχ Μαζέφσκι «Ο ΜΥΛΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΑΥΡΟΣ». Μια μεγαλειώδης πολωνο-σουηδική συμπαραγωγή του 2010 με τους Ρούτγκερ Χάουερ, Σαρλότ Ράμπλινγκ και Μάικλ Γιορκ για την τέχνη της ζωγραφικής. Ο Μαζέφσκι, εικαστικός και ο ίδιος, ενεργοποιεί όλο το μεράκι και την αγάπη του για το θέμα, επιστρατεύει τη σκηνοθετική του μαεστρία, αλλά και την τελευταία λέξη της ψηφιακής τεχνολογίας! Το αποτέλεσμα είναι ένα όντως τεχνολογικό επίτευγμα, αλλά κυρίως ένα σκηνοθετικό κατόρθωμα υψηλότατης αισθητικής. Ολα ξεκίνησαν τον 2005, όταν ο συγγραφέας και κριτικός τέχνης Michael Francis Gibson έδωσε στον Μαζέφσκι ένα αντίγραφο του βιβλίου του «THE MILL AND THE CROSS», ανάλυση του πίνακα του Πίετερ Μπρίγκελ «Ο Χριστός φέρων τον Σταυρό». Μην το χάσετε!!!

ΚΡΙΤΙΚΗ:
Τζία ΓΙΟΒΑΝΗ

ΑΤΙΚ ΡΑΧΙΜΙ

Η πέτρα της υπομονής

Στο Αφγανιστάν, λέει ο σκηνοθέτης της ταινίας Ατίκ Ραχιμί, αποκρυσταλλώνονται όλες οι πιθανές και δυνατές ανθρώπινες αντιθέσεις. Η κατάσταση μοιάζει με τη σειρά «Star Wars»του Λούκας. Από τη μια, η καθημερινότητα με τις κοινωνικές της σχέσεις, τις θρησκευτικές της αξίες και τον τρόπο ενδυμασίας να συγγενεύει με το Μεσαίωνα και, από την άλλη, να κυκλοφορούν εκεί τα πιο σοφιστικέ όπλα στον κόσμο... Μια αφγανική λαϊκή παράδοση λέει: Μάζεψε μια πέτρα που θα βρεις μπρος στα πόδια σου και διηγήσου της όλα σου τα μυστικά... Εκείνη θα σ' ακούσει υπομονετικά... Κι όταν θα έχεις τελειώσει μ' αυτά που 'χεις να πεις, η πέτρα φορτισμένη από το βάρος θα εκραγεί σε χίλια κομμάτια, κι εσύ πια θα αισθάνεσαι απελευθερωμένος απ' ό,τι σε βασάνιζε μέσα σου. Αυτή, η «πέτρα της υπομονής», όπως τη λένε, γίνεται ο άξονας γύρω από τον οποίο ο σκηνοθέτης δομεί την ιστορία του και κατορθώνει, μέσα από μια εικαστική σκηνοθεσία, να χρωματίσει τη χειραφέτηση μιας γυναίκας μέσα από το «λόγο», στο λυκόφως ενός κόσμου που της επιβάλλει τη σιωπή...

Ο γεννημένος το 1962 στην Καμπούλ Ατίκ Ραχιμί ζει και εργάζεται από τις αρχές του '80 στο Παρίσι ως ντοκιμαντερίστας. Το 2000 πρωτοδημοσιεύει το μυθιστόρημα «Earthand Ashes», που γίνεται μπεστ σέλερ διεθνώς. Η τέταρτη κατά σειρά νουβέλα του, «Η Πέτρα της Υπομονής», το πρώτο βιβλίο που έγραψε στα γαλλικά, κέρδισε το 2008 το λογοτεχνικό βραβείο Γκονκούρ. Ο γνωστός σεναριογράφος Ζαν - Κλοντ Καριέρ - που η πολύχρονη σχέση του με το «σινεμά δημιουργού» του επιτρέπει να συλλαμβάνει πάραυτα το κινηματογραφικό δυναμικό ενός γραπτού κειμένου - πρότεινε στον Ραχιμί να μετατρέψουν μαζί το λογοτεχνικό κείμενο σε κινηματογραφικό σενάριο για ταινία που σκηνοθετούσε ο ίδιος ο Ραχιμί.

Η πρωταγωνίστρια - μια Αφγανή με δυο μικρές κόρες και σύζυγο που κείται σε κώμα σαν απολιθωμένος - βρίσκει τη δική της «πέτρα της υπομονής» και της εκμυστηρεύεται όλα της τα βάσανα, τις επιθυμίες και τα μυστικά. Οι εκρήξεις που δονούν συθέμελα την εμπόλεμη Καμπούλ, αλλά και η συνάντηση της γυναίκας με έναν νεαρό κεκέ στρατιώτη χωρίς ερωτική εμπειρία όπως κι αυτή, επιταχύνουν τη διαδικασία του εσωτερικού της «σκαψίματος» όλο και βαθύτερα, τόσο που να εκπλήσσεται και η ίδια όταν ανακαλύπτει την άγνωστη θηλυκότητά της μέσα από το μονόλογο που αρθρώνει μεγαλόφωνα...

Στην ταινία διεξάγεται μια μονομαχία ανάμεσα σε δυο σώματα. Σε κείνο του συζύγου, που, καίτοι ακινητοποιημένο από τον τραυματισμό σε καυγά με σύντροφό του, αποδεικνύεται ακόμα ικανό να προκαλέσει πόνο, που παίρνει τη μορφή της ταπείνωσης προς εκείνη που, ως κατώτερο ον, δεν αξίζει ούτε την τρυφερότητα ούτε την αγάπη του συζύγου... Κατώτερο ον, με σώμα διαρκώς καλυμμένο από την μπούρκα, το οποίο όμως κατακτά τη φωτεινότητα - που αποτυπώνεται σταδιακά στα χαρακτηριστικά του προσώπου της - χάρη στη διαδικασία της απελευθερωτικής αυτοανάλυσης.

Η οπτικά ποιητική, σκληρή και στεγνή ταινία του Ραχιμί παίρνει πραγματική ζωή όταν η πανέμορφη Ιρανή ηθοποιός Γκολσιφτέχ Φαραχανί συναντάται στην πορεία της αφήγησης με άλλους ρόλους/χαρακτήρες της ιστορίας. Στα περισσότερα σημεία που η νεαρή «γυναίκα κουράγιο» στέκεται μόνη της μπροστά στον «σύζυγο / πέτρα» και εξωτερικεύει τον εσωτερικό της μονόλογο, η ταινία δεν κατορθώνει να μεταλλάξει τη λογοτεχνική της φύση και δεν αποφεύγει σκηνές επεξηγηματικές και ψυχρές, ωραίες μεν, αλλά κάπως τεχνητές...

Παίζουν: Γκολσιφτέχ Φαραχανί, Χαμίντ Τζαβαντάν, Χασίνα Μπουργκάν, κ.ά.

Παραγωγή: Αφγανιστάν, Γαλλία, Γερμανία, Μ. Βρετανία (2012).