«Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι (...) Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ. Αυτά που θα πω δεν έχουν σκοπό να αναιρέσουν την ενοχή μου, αλλά να υποστηρίξουν την πολιτική γραμμή του Κόμματος και να υπερασπίσουν τη ζωή μου και αυτά που πιστεύω (...) Το ΚΚΕ έχει ρίζες στον λαό, ποτισμένες με αίμα. Και δεν εξοντώνεται, ούτε με στρατοδικεία ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα (...) Γι' αυτή μας την πολιτική με δικάζετε. Και γι' αυτό τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Και γι' αυτό δεν ζητώ την επιείκειά σας. Θα δεχτώ με περηφάνια και στωικότητα την καταδίκη μου και θαρραλέα θα αντιμετωπίσω ακόμα και το εκτελεστικό σας απόσπασμα».

Από την απολογία του Ν. Μπελογιάννη στην πρώτη δίκη

«Εμείς πιστεύουμε στην πιο σωστή θεωρία που διανοήθηκαν τα πιο προοδευτικά μυαλά της ανθρωπότητας. Και η προσπάθειά μας, ο αγώνας μας, είναι να γίνει αυτή η θεωρία πραγματικότητα για την Ελλάδα και τον κόσμο ολόκληρο (...) Αγαπάμε την Ελλάδα και τον λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας (...) Ακριβώς αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες, χωρίς πείνα και πόλεμο (...) και, όταν χρειαστεί, θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».

Από την απολογία του στη δεύτερη δίκη

Το ατομικό βιβλιάριο του μαχητή του ΔΣΕ Νίκου Μπελογιάννη

Στις 30 Μάρτη συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, μαζί με τους συντρόφους του, Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο και Δημήτρη Μπάτση. Στάθηκαν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και αντίκρισαν τον θάνατο με χαμόγελο, που πήγαζε από τη βαθιά τους πίστη στο ΚΚΕ και στον σκοπό της πάλης του, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα ένα σύντομο αφιέρωμα, ξεχωρίζοντας τη μεγάλη συμβολή του Μπελογιάννη στην αναδιοργάνωση των παράνομων Οργανώσεων του Κόμματος. Με αυτήν την αποστολή, που του ανατέθηκε με τις Αποφάσεις της 7ης Ολομέλειας της ΚΕ, έφτασε παράνομα στην Ελλάδα στις 7/6/1950, φεύγοντας από τη Ρουμανία, όπου βρισκόταν ως πολιτικός πρόσφυγας μετά την υποχώρηση του ΔΣΕ.

Στην Αθήνα ταξίδεψε αεροπορικώς μέσω Παρισιού - Ρώμης με αργεντινό διαβατήριο και με το όνομα Ερρίκος Πανόζ, όπως ανακοίνωσε η Ασφάλεια. Η σύλληψή του εξήμισι μήνες μετά, οι δίκες και η εκτέλεσή του από το καθεστώς Πλαστήρα, στις 30/3/1952, έγραψαν τον επίλογο της ζωής του, ως φυσικής παρουσίας. Ο Μπελογιάννης όμως «ζει μέσα στις καρδιές εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο Μπελογιάννης πέρασε στο πάνθεον των μεγάλων ηρώων της προοδευτικής ανθρωπότητας», όπως έγραφε η Ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ ανήμερα της εκτέλεσής του.

Φωτογραφία με μαχητές του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο που τράβηξε ο ίδιος ο Μπελογιάννης

Ο Μπελογιάννης είχε δύο μικρότερες αδερφές, από τις οποίες η μία πέθανε την περίοδο της Κατοχής. Ηδη στο Γυμνάσιο μαζί με άλλους συμμαθητές του, ο Νίκος Μπελογιάννης είχε αναζητήσεις για τον σοσιαλισμό. Ετσι, ως μαθητής του Γυμνασίου οργανώθηκε στην ΟΚΝΕ και πήρε μέρος σε δύο μαθητικές απεργίες το 1931 που αφορούσαν την πάλη για την επιβολή της Δημοτικής.

Το 1934 έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς ανέβηκε στην Αθήνα, για να δώσει εξετάσεις στο πανεπιστήμιο, γράφτηκε στη Νομική Σχολή με σκοπό, όπως λέει ο ίδιος, να πηγαίνει στην Αθήνα και να δίνει εξετάσεις, ενώ η πραγματική του επιθυμία - απραγματοποίητη για οικονομικούς λόγους - ήταν να πάει στο Πολυτεχνείο.

Το 1935 έγινε Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης (υπαχτίδα τότε) της Αμαλιάδας. Τον Σεπτέμβρη του 1935 ανέβηκε για εξετάσεις στην Αθήνα. Εκεί ήρθε σε επαφή με τη Φοιτητική Αχτίδα και έλαβε μέρος στη δράση της: Ηταν ομιλητής σε παράνομη συγκέντρωση, πήρε μέρος στην κομματική διαδήλωση ενάντια στον Κονδύλη κ.ά. Τα Χριστούγεννα του 1935 επέστρεψε στην Αμαλιάδα και συνέχισε ως Γραμματέας της εκεί Οργάνωσης. Τον Μάρτη του 1936 πιάστηκε και εκτοπίστηκε για ένα χρόνο στην Ιο. Η ποινή εκείνη μετριάστηκε από τη δευτεροβάθμια επιτροπή Ασφαλείας σε 4 μήνες, με αποτέλεσμα να επιστρέψει από την εξορία στα τέλη Ιούλη του 1936.

Στο πρωτοσέλιδό της η «Ουμανιτέ» στις 31 Μάρτη του 1952 αφιερώνει το πρώτο θέμα και το κύριο άρθρο στην εκτέλεση του Μπελογιάννη και των τριών συντρόφων του

Μετά από την 4η Αυγούστου 1936 η Οργάνωση τον έστειλε παράνομα στην Πάτρα, όπου δούλεψε σε μια Αχτίδα, όντας ήδη φυγόποινος. Ομως όταν τον Οκτώβρη του 1936 κλήθηκε η κλάση του στον στρατό, παρουσιάστηκε με εντολή της Οργάνωσης, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον νόμο, η ποινή του που εκκρεμούσε θα άρχιζε μετά από τη λήξη της στρατιωτικής θητείας.

Μάλιστα, τη στιγμή που παρουσιάστηκε τον πήραν ως έφεδρο αξιωματικό του Μηχανικού, μέχρι που ενημερώθηκαν από την Ασφάλεια ποιος είναι. Στη συνέχεια ως απλώς φαντάρος υπηρέτησε στο 12ο Σύνταγμα στην Πάτρα. Εκεί η ΚΟ τον τοποθέτησε Γραμματέα της Στρατιωτικής Οργάνωσης με βοηθό τον συμπατριώτη του, Γιάννη Ντάβο. Μετά από τον Δεκέμβρη του 1936 (και ύστερα από μαρτυρία που προήλθε από συλλήψεις που είχαν προηγηθεί) οι Μπελογιάννης - Ντάβος πιάστηκαν, ανακρίθηκαν και βασανίστηκαν. Και οι δύο κράτησαν ανυποχώρητη στάση κι έτσι δεν μπόρεσαν να βρουν κανένα συγκεκριμένο στοιχείο να τους κατηγορήσουν. Η Στρατιωτική Οργάνωση έμεινε άθικτη. Δικάστηκαν σε 3 μήνες φυλακή και 6 εξορία.

Μόλις τέλειωσε η φυλακή και επειδή η εξορία έπρεπε να εκτελεστεί μετά από τη λήξη της στρατιωτικής θητείας, ο Μπελογιάννης στάλθηκε στον Πειθαρχικό Ουλαμό στην Κεφαλονιά. Από εκεί κατάφερε να φύγει τον Ιούλη του 1937, πήγε στην Πάτρα και δούλεψε ως οργανωτής της ΠΕ και τον Οκτώβρη ως βοηθός του Γραμματέα της Οργάνωσης. Οταν στη συνέχεια σχηματίστηκε η ξεχωριστή Περιφερειακή Οργάνωση Ηλείας - Ολυμπίας - Ζακύνθου, ο Μπελογιάννης ανέλαβε Γραμματέας της. Τον Μάη του 1938 πιάστηκε.

«Ετσι αγαπάμε εμείς την Ελλάδα»

Μετά από τον Δεκέμβρη του 1942 μεταφέρθηκε διαδοχικά στα ιταλικά στρατόπεδα συγκέντρωσης Κατούνας, Βόνιτσας και Κέρκυρας. Στην Κέρκυρα, όπου βρισκόταν, πέτυχαν με ενέργειες της Ομάδας, στα τέλη Αυγούστου του 1943, να μεταφέρουν 8 συντρόφους (τον Νίκο Μπελογιάννη, τον Μιλτιάδη Ζαχαράτο και 6 ακόμα) στις φυλακές του σανατορίου «Σωτηρία» στην Αθήνα. Με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας τον Σεπτέμβρη του 1943 κατάφεραν να ελευθερωθούν από το «Σωτηρία». Στη συνέχεια πήγε στην Πάτρα, όπου δούλεψε στην αρχή ως δεύτερος και στη συνέχεια ως πρώτος Γραμματέας της ΚΟ Πάτρας.

Την άνοιξη του 1944 στάλθηκε ως οργανωτής του Γραφείου Περιοχής στη Νότια Πελοπόννησο. Αργότερα έγινε μέλος του Γραφείου Περιοχής και δούλεψε σχεδόν σε όλες τις περιφέρειες. Επίσης για κάποιο διάστημα δούλεψε και στη Διαφώτιση και με απόφαση του Πελοποννησιακού Γραφείου τοποθετήθηκε καπετάνιος στη μεραρχία του ΕΛΑΣ. Εκεί όμως δεν έμεινε, επειδή ο Αρης Βελουχιώτης, που ήταν στρατιωτικός διοικητής τότε της μεραρχίας, διαφώνησε με το Γραφείο. Γράφει: «Δε με ήθελε επειδή από προηγούμενα δεν τα πήγαινα καλά μαζί του...».

Μετά από την Απελευθέρωση δούλεψε ως επικεφαλής της Διαφώτισης του Γραφείου Πελοποννήσου. Επίσης ήταν υπεύθυνος Τύπου, ενώ ταυτόχρονα είχε και την ευθύνη για την καθοδήγηση ορισμένων Οργανώσεων στην Πελοπόννησο. Στο ίδιο διάστημα ήταν υπεύθυνος έκδοσης του «Λεύτερου Μωρηά», οργάνου του Γραφείου Πελοποννήσου του ΚΚΕ. Αργότερα δούλεψε ξανά ως Γραμματέας της ΚΟ Πάτρας. Από τον Αύγουστο του 1946 καθοδηγούσε την Οργάνωση της Κεντρικής και Νότιας Πελοποννήσου στην οργάνωση του αντάρτικου, μέχρι να γίνει το Αρχηγείο Πελοποννήσου του ΔΣΕ.

«...για το σκοπό αυτό όταν χρειαστεί δίνουμε αδίσταχτα τη ζωή μας»

Αργότερα τοποθετήθηκε Πολιτικός Επίτροπος στην 102 Ταξιαρχία (με διοικητή τον Γιώργη Γιαννούλη) και στη συνέχεια της 10ης και της 1ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Στον Γράμμο τραυματίστηκε στην κορυφή Γκόλιο. Η 1η Μεραρχία, με διοικητή τον Χαρίλαο Φλωράκη, επιτελάρχη τον Αλέκο Παπαγεωργίου και πολιτικό επίτροπο τον Νίκο Μπελογιάννη, εκτέλεσε μια ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη αποστολή που στέφθηκε με επιτυχία. Ως επίλεκτο απόσπασμα, λίγο πριν την ήττα του ΔΣΕ, ξεκίνησε από τον Γράμμο τον Αύγουστο του 1949 και κατέβηκε νότια στον χώρο μεταξύ Καρδίτσας και Καρπενησίου και τον Σεπτέμβρη του 1949 μπήκε στο έδαφος της Αλβανίας, καθώς ήδη είχε πέσει ο Γράμμος και είχε λήξει η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ. Η επιχείρηση αυτή είχε το στοιχείο του απρόβλεπτου και στόχο τον αντιπερισπασμό και τη συλλογή αποκομμένων μαχητών.

Από τον Σεπτέμβρη του 1949 ο Νίκος Μπελογιάννης ακολούθησε τον δρόμο της πολιτικής προσφυγιάς, αρχικά στην Αλβανία. Στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Μάη του 1950 πήρε μέρος ως προσκεκλημένος και στην ίδια Ολομέλεια αποφασίστηκε η πρόσληψή του στην ΚΕ ως αναπληρωματικού μέλους της. Αμέσως μετά από την Ολομέλεια άρχισε η προετοιμασία για τη μυστική αποστολή του στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τον Οκτώβρη του 1950 τον εξέλεξε μέλος της ΚΕ. Ο ίδιος δεν πήρε μέρος, καθώς ήδη βρισκόταν στην Ελλάδα.

Από έναν από τους φακέλους που διατηρούσε η Ασφάλεια για τον Νίκο Μπελογιάννη

Στις 16 Οκτώβρη 1949 είχε γράψει σε ημερολόγιό του: «Από τότε που έγινα μέλος του Κόμματος, όσο θυμάμαι, κάθε καινούργια δουλειά που μου αναθέτουν είναι: ή εξαιρετικά δύσκολη ή μια Οργάνωση ή Τμήμα που δε βρίσκεται σε καλή κατάσταση ή μου αναθέτουν τη δημιουργία μιας καινούργιας. Αυτή είναι η "μοίρα" της κομματικής μου ζωής μέχρι σήμερα, κι όταν κάθε φορά το αναλογίζομαι, νιώθω μέσα μου ξεχωριστή περηφάνια».

Στο ίδιο ημερολόγιο στις 27 Νοέμβρη σημείωνε: «Η κατάσταση που παρακολουθώ στην Ελλάδα μού γεννάει μια ανυπομονησία πότε να βρεθώ κάτω, αδιαφορώντας για τις συνθήκες και τις δυσκολίες που θα συναντήσω. Δεν είμαστε πλασμένοι εμείς σήμερα για "ειρηνική" ζωή...».

Φεύγοντας για την Ελλάδα, η εντολή που είχε από το ΠΓ ήταν να κινηθεί ανεξάρτητα από το υπάρχον καθοδηγητικό κέντρο, δηλαδή τους Πλουμπίδη - Βαβούδη, και να συγκροτήσει δικό του. Τελικά συνδέθηκε με το υπάρχον κέντρο. Ρίχτηκε με πάθος στην προσπάθεια για οικοδόμηση Οργανώσεων και για αξιοποίηση της όποιας δυνατότητας νόμιμης έκφρασης. Εστειλε στη Θεσσαλονίκη για οργανωτική δουλειά τον Νίκο Νικηφορίδη.

Αυτές οι επιδιώξεις αποτυπώνονταν τόσο δημόσια στον Τύπο της εποχής, με το «Βήμα» να ζητά τη δημιουργία ενός ΚΚΕ που θα είναι «εθνικό και αντιζαχαριαδικό», αλλά και σε έγγραφα των υπηρεσιών της εποχής.

Ο Μπελογιάννης έπεσε στα χέρια της Ασφάλειας στις 20 Δεκέμβρη 1950. Οι αστυνομικοί, που κατά πάσα πιθανότητα τον περίμεναν, τον συνέλαβαν μόλις μπήκε στο σπίτι της οδού Πλαπούτα 30, κοντά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Το σπίτι λειτουργούσε ως γιάφκα του παράνομου μηχανισμού. Η σύλληψη ανακοινώθηκε από τον Τύπο στις 4 Γενάρη 1951. Λίγες μέρες αργότερα πιάστηκε και η Ελλη Ιωαννίδου - Παππά. Μαζί με τον Μπελογιάννη πιάστηκαν ακόμα 92 σύντροφοι.

Η δίκη τους άρχισε στις 19 Οκτώβρη 1951. Στη δίκη δεν έφτασαν όλοι οι κατηγορούμενοι, αφού ο Γιώργος Τσάμης τρελάθηκε από τα βασανιστήρια και η νοσοκόμα Λία Φλωρά, αφού η Ασφάλεια την βασάνισε, την δολοφόνησε εκπαραθυρώνοντάς την.

Με δεδομένο ότι ο πόλεμος είχε λήξει και το γεγονός ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα είχε υποσχεθεί να σταματήσουν τα έκτακτα στρατοδικεία και οι θανατικές καταδίκες, η εφαρμογή των θανατικών ποινών ήταν δύσκολη. Μετά από την ανακάλυψη των ασύρματων όμως, σκηνοθετήθηκε δεύτερη δίκη για παραβίαση του Α.Ν. 375/1936. Στήθηκε δηλαδή από την Ασφάλεια η κατηγορία της κατασκοπείας σε βάρος της Ελλάδας.

Ο Νίκος Μπελογιάννης καθώς και άλλοι κατηγορούμενοι ξετίναξαν το στημένο κατηγορητήριο. Ο Μπελογιάννης υπερασπίστηκε την πολιτική του ΚΚΕ και την ανάγκη το Κόμμα της εργατικής τάξης να δρα ακόμα και όταν το κράτος το απαγορεύει. Η δεύτερη δίκη με 29 κατηγορούμενους ξεκίνησε στις 15 Φλεβάρη 1952. Η δίκη έληξε την 1η Μάρτη 1952. Οι Μπελογιάννης και Αργυριάδης καταδικάστηκαν δύο φορές σε θάνατο, οι Μπάτσης, Καλούμενος, Λαζαρίδης, Ιωαννίδου, Τουλιάτος και Μπισμπιάνος μία φορά σε θάνατο.

Ακολούθησαν διεθνής κινητοποίηση και κατακραυγή και αγώνας για να δοθεί χάρη ώστε να αποφευχθεί η θανάτωσή τους. Στις 28 Μάρτη το «Συμβούλιο Χαρίτων» έδωσε χάρη στους Λαζαρίδη, Ιωαννίδου, Τουλιάτο και Μπισμπιάνο, ενώ απέρριψε την αίτηση χάριτος για τους Νίκο Μπελογιάννη, Δημήτρη Μπάτση, Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο. Οι κρατικές αρχές (κυβέρνηση Πλαστήρα) προχώρησαν αμέσως στην εκτέλεσή τους τα ξημερώματα της 30ής Μάρτη 1952, μέρα Κυριακή, που δεν εκτελούσαν ούτε οι ναζί...

Τα βιογραφικά στοιχεία για τον Νίκο Μπελογιάννη προέρχονται από την έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ «"Δεν αναγνωρίζω κανένα νόμο σας. Ούτε το κράτος σας..." - Η διαδρομή και η θυσία 28 μελών της ΚΕ του ΚΚΕ» («Σύγχρονη Εποχή»).

Χειρόγραφο από τη φυλακή, στο κελί του μελλοθάνατου

Από το αρχειακό υλικό για τον Νίκο Μπελογιάννη ξεχωρίζουν ορισμένα χειρόγραφα του ίδιου, που αφορούν διάφορες χρονικές περιόδους. Ενα από αυτά είναι το βιογραφικό που ο ίδιος συνέταξε το 1947, λίγο μετά την άφιξή του στην έδρα του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ. Σε αυτό περιγράφονται συνοπτικά η ζωή του σε νεαρή ηλικία και η οργάνωσή του στο ΚΚΕ, οι χρεώσεις που αναλαμβάνει, οι διώξεις και φυλακίσεις από τη μεταξική δικτατορία και έπειτα στην τριπλή κατοχή, τις μέρες της Απελευθέρωσης, μέχρι τη δύσκολη διαδρομή για την άφιξή του στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ το 1947.

Ξεχωρίζει επίσης το ημερολόγιό του, που αφορά τα χρόνια στον Δημοκρατικό Στρατό, από το 1947 έως το 1949. Σ' αυτό αποτυπώνει τις σκέψεις του, κομμάτι των επιχειρήσεων και των μαχών με τον αστικό στρατό, πλευρές από τη ζωή των μαχητών κ.ά. Στα γραφόμενά του διακρίνει κανείς το ακατάβλητο πνεύμα του μπροστά στις τεράστιες δυσκολίες, που ανάβλυζε από την πίστη του στο ΚΚΕ.

Οπως σημειώνει ο ίδιος σε μια από τις σελίδες του ημερολογίου, «αντλείς όμως πάντοτε απέραντες και ανεξάντλητες δυνάμεις από την πίστη σου στο Κόμμα και στη νίκη».

Στο βιογραφικό και στις χειρόγραφες σημειώσεις του αναδεικνύεται η πολύπλευρη προσωπικότητα του Μπελογιάννη, που ατσαλώθηκε ως στέλεχος του ΚΚΕ, πάντα ανυποχώρητος στην πρώτη γραμμή, στα πολλά και διαφορετικά καθήκοντα που κλήθηκε να ανταποκριθεί, ως οργανωτικό στέλεχος και καθοδηγητής Κομματικών Οργανώσεων, στην ιδεολογική και διαφωτιστική δουλειά, από υπεύθυνες θέσεις στον ένοπλο αγώνα, οργανωτής λαϊκών μαζών.

Από το ημερολόγιο του Νίκου Μπελογιάννη

Στο Αρχείο του ΚΚΕ βρίσκεται επίσης ένα μέρος του συγγραφικού του έργου, που το αναγνώριζε ως βασικό κομμάτι του αγώνα σε όλες τις συνθήκες, ακόμη και κάτω από διώξεις και φυλακίσεις. Μια έκδοση από αυτό το έργο είναι αυτή του «Λεύτερου Μωρηά», το 1945, με τίτλο «Τι πρέπει να γίνει για να ζήσουν οι σταφιδοπαραγωγοί».

Σώζεται ακόμα και φυλάσσεται στο Αρχείο φωτογραφικό υλικό, όπως για παράδειγμα η φωτογραφία του μαζί με άλλα στελέχη στην Κομματική Σχολή στην Τρίπολη, του 1946. Στη συγκεκριμένη φωτογραφία, εκτός από τον Ν. Μπελογιάννη διακρίνεται αριστερά του με την καμπαρντίνα ο Γιώργος Τσιτήλος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, ο οποίος το 1948, ως καθοδηγητής της Κρήτης, σκοτώθηκε και περιέφεραν το κομμένο κεφάλι του οι χωροφύλακες σε κοινή θέα ως «τρόπαιο». Πίσω αριστερά του, όρθια, διακρίνεται η Ρούλα Κουκούλου, η οποία παρέδωσε τη συγκεκριμένη φωτογραφία χρόνια αργότερα στο Αρχείο του Κόμματος.

Τέλος, εξίσου συνδεόμενο υλικό με την παρακαταθήκη του Νίκου Μπελογιάννη, που επιβεβαιώνει ότι αυτή αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για χιλιάδες λαού, κομμουνιστές και αγωνιστές, είναι αυτό από την πολιτική προσφυγιά, που δείχνει τις εκδηλώσεις τιμής και μνήμης προς το πρόσωπό του τα χρόνια μετά τη θυσία του, μνημεία που φτιάχτηκαν καθώς και τις μετονομασίες χωριών, εργοστασίων, συλλόγων, χώρων νεολαίας και ενώσεων με το όνομα του φλογερού κομμουνιστή.

Το βιογραφικό που ο ίδιος συνέταξε

Κατάθεση στεφάνων στο χωριό «Μπελογιάννης» της Ουγγαρίας, το 1972

Κομματική σχολή στην Τρίπολη, 1946

Σε άρθρο του παράνομου «Ριζοσπάστη» (4/8/1950) δημοσιεύονται ορισμένοι «κανόνες για τη σχέση ανάμεσα στη νόμιμη και την παράνομη δουλειά»:

1. Βάση και θεμέλιο πρέπει να είναι η παράνομη οργάνωση στηριγμένη και αυστηρά διαπαιδαγωγημένη με τους κανόνες του συνωμοτισμού και της επαγρύπνησης.

2. Να μελετάμε προσεχτικά όλες τις νόμιμες δυνατότητες που υπάρχουν, αν θέλετε να δημιουργούμε τέτοιες και να τις εκμεταλλευόμαστε.

3. Να υπάρχει αυστηρός και ριζικός διαχωρισμός της νόμιμης και παράνομης δουλειάς.

4. Να υπάρχει παράλληλα ενιαία συντονισμένη καθοδήγηση. Η νόμιμη δουλειά καθοδηγείται από την παράνομη καθοδήγηση.

5. Καλή επαφή παράνομης καθοδήγησης και νόμιμων στελεχών.

6. Παράνομη και νόμιμη δουλειά αποτελούνε ενιαίο σύνολο και επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό.

7. Η μονόπλευρη παράνομη δουλειά οδηγεί στο σεχταρισμό, στην απομόνωση από τον λαό. Επίσης μόνο η νόμιμη δουλειά οδηγεί στον οπορτουνισμό και την συνθηκολόγηση. Ο καλός συνδυασμός της νόμιμης με την παράνομη δουλειά εξασφαλίζει τη σωστή εφαρμογή της γραμμής μας (...)

Η φωτογραφία είναι από ένα άλλο παράνομο τυπογραφείο του «Ριζοσπάστη», που κρατήθηκε μυστικό μέχρι το 1993, οπότε αποκαλύφθηκε στο υπόγειο σπιτιού στην Καλλιθέα

Τα χτυπήματα στις Οργανώσεις από τις διωκτικές αρχές είχαν διαμορφώσει ένα κλίμα «χαφιεδοφοβίας», που γινόταν αιτία πολλές συλλήψεις κομμουνιστών να θεωρούνται αποτέλεσμα της ύπαρξης χαφιέδων στον παράνομο μηχανισμό και όχι αποτέλεσμα διαφορετικών αιτιών, όπως της παραβίασης συνωμοτικών κανόνων, τυχαίων περιστατικών και άλλων. Και όλα αυτά, τη στιγμή που η ανασυγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων πρόβαλλε ως το υπ' αριθμόν 1 καθήκον του Κόμματος, ενώ διαρκούσαν οι προσπάθειες πολλαπλής υπονόμευσής του.

Το πρόβλημα των συλλήψεων είχε απασχολήσει και την 7η Ολομέλεια της ΚΕ (14 - 18 Μάη 1950), η οποία αποφάσισε σχετικά με τα παράνομα στελέχη στην Ελλάδα: «Ολα τα κομματικά στελέχη που τώρα δουλεύουν παράνομα στην Ελλάδα πρέπει να περάσουν στο εξωτερικό για λόγους ασφάλειας των Κομματικών Οργανώσεων, για ξεκούραση και μόρφωση και για να γίνει εξέταση με σκοπό να βρεθεί άκρη για τα σοβαρά χτυπήματα που μας κατάφερε ο εχθρός στα τελευταία χρόνια». Μέσα σ' αυτό το κλίμα έφτανε στην Ελλάδα ο Νίκος Μπελογιάννης το καλοκαίρι του 1950. Στο κεφάλαιο «Οι παράνομες Οργανώσεις του ΚΚΕ» στον τόμο Γ1 του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ υπάρχει εκτεταμένη αναφορά, την οποία παραθέτουμε πιο κάτω.

Το φύλλο της 18 Οκτώβρη 1947 με το οποίο γινόταν γνωστό ότι απαγορεύτηκε η κυκλοφορία του «Ριζοσπάστη»

Μετά από την ήττα του ΔΣΕ το ΚΚΕ προσανατολίστηκε από την πρώτη στιγμή στη συγκρότηση παράνομων Κομματικών Οργανώσεων. Οι παράνομες Κομματικές Οργανώσεις αποτέλεσαν τον πυρήνα της αντίστασης και της οργάνωσης του λαού στις δύσκολες ώρες που ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός και η ελληνική αστική τάξη προσπαθούσαν με όλα τα μέσα να μετατρέψουν τη νίκη τους στα πεδία των μαχών σε συντριβή και εξόντωση του εργατικού και γενικότερα του λαϊκού κινήματος.

Οι κομμουνιστές που παρέμειναν στην Ελλάδα, μαζί με νέα μέλη του Κόμματος που αψήφησαν τις διώξεις του αστικού κράτους, πρωτοστάτησαν στον τιτάνιο αγώνα της συνέχισης της πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης σε καθεστώς ήττας του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας. Η δράση τους όχι μόνο συντέλεσε αποφασιστικά στην ανόρθωση του λαϊκού φρονήματος και στην αναδιοργάνωση του ηττημένου εργατικού κινήματος, αλλά αποτέλεσε και την καλύτερη απάντηση στην κυρίαρχη αστική ιδεολογία της εποχής που προσπαθούσε να επιβάλει την αντίληψη ότι ο αγώνας του ΚΚΕ ήταν αποτέλεσμα της δράσης πρακτόρων ξένων συμφερόντων.

Η παρανομία απαιτούσε τον επιτυχή συνδυασμό της νόμιμης και της παράνομης μορφής δράσης, μέσα στις πολύ μεγάλες δυσκολίες και την πολυπλοκότητα των συνθηκών της εποχής. Τη σημασία της εδραίωσης και ανάπτυξης παράνομων Κομματικών Οργανώσεων και της ανάγκης συνδυασμού της νόμιμης και παράνομης δράσης εξέφραζε η Απόφαση της 6ης Ολομέλειας της ΚΕ (1949):

Οι σημειώσεις του Νίκου Μπελογιάννη για τις παράνομες Οργανώσεις (Αρχείο ΚΚΕ, από τα κείμενα λίγο πριν από την εκτέλεσή του)

Ο συνδυασμός της παράνομης δράσης - βασικό στοιχείο της οποίας είναι η αποκεντρωμένη κομματική δράση - με τη νόμιμη δουλειά σήμαινε τη συνέχιση της αυτοτελούς παρέμβασης των κομματικών δυνάμεων, σε συνδυασμό με τη διάδοση των θέσεων του Κόμματος με νόμιμες μορφές (Βουλή, Τύπο, μαζικές οργανώσεις κ.λπ.), προκειμένου να φτάνουν σε όσο το δυνατό ευρύτερες λαϊκές δυνάμεις.

Βασικό στοιχείο της όλης δουλειάς αποτελούσε η ύπαρξη δικτύου πληροφόρησης και μέσα στον κρατικό μηχανισμό. Σημαντικό ρόλο στην παράνομη δράση έπαιζε το «Φροντιστήριο του Αγωνιστή», εκπομπή του σταθμού «Ελεύθερη Ελλάδα». Από αυτήν μεταδίδονταν κομματικές αποφάσεις, ανακοινώσεις, σχόλια και οδηγίες για τη λήψη μέτρων στήριξης της παράνομης και της νόμιμης δουλειάς και της εξασφάλισης ενιαίας καθοδήγησης.

Κατά την πρώτη περίοδο της ανασύνταξης των κομματικών δυνάμεων, στελέχη και μέλη του Κόμματος δρούσαν μεμονωμένα, χωρίς να έχουν πάντα σύνδεση με τα καθοδηγητικά όργανα. Αργότερα, όταν αποκαταστάθηκε κάποιου είδους επαφή, αποφασίστηκε να παραμένουν οι πιο δραστήριοι αγωνιστές στις παράνομες Κομματικές Οργανώσεις. Λίγο αργότερα, όταν δημιουργήθηκε η ΕΔΑ, στα καθοδηγητικά της όργανα συμμετείχαν και στελέχη του ΚΚΕ.

Το καθοδηγητικό έργο αυτών των στελεχών ενισχυόταν είτε με την αποστολή άλλων από το εξωτερικό είτε με την αξιοποίηση αγωνιστών που έβγαιναν από τις φυλακές και τις εξορίες. Για τις παράνομες Κομματικές Οργανώσεις επισημαινόταν στην Απόφαση της 7ης Ολομέλειας της ΚΕ (1950):

Οι σημειώσεις του Νίκου Μπελογιάννη για τις παράνομες Οργανώσεις (Αρχείο ΚΚΕ, από τα κείμενα λίγο πριν από την εκτέλεσή του)

Η ηρωική δράση των μελών και οπαδών του ΚΚΕ για την ανασυγκρότηση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Αποτελεί απάντηση σε αστούς και οπορτουνιστές, που επιμένουν να διαχωρίζουν τον αγώνα των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων από την ηγεσία του ΚΚΕ, με τον απαράδεκτο ισχυρισμό ότι οι παράνομοι κομμουνιστές έδιναν αγώνα ζωής ή θανάτου στην Ελλάδα, τη στιγμή που η ηγεσία του Κόμματος παρέμενε στο εξωτερικό.

Ο κεντρικός μηχανισμός του Κόμματος προετοίμαζε και πραγματοποιούσε την αποστολή κομματικών στελεχών στην Ελλάδα με σκοπό να ενισχύσουν τις παράνομες Κομματικές Οργανώσεις. Γι' αυτόν τον σκοπό η 7η Ολομέλεια (1950) αποφάσισε:

«Το βασικό πρόβλημα στην αναδιοργάνωση των Κομματικών Οργανώσεων είναι η ολόπλευρη προετοιμασία των στελεχών που θ' αναλάβουν αυτό το έργο. Για την καλύτερη αναδιοργάνωση του Κόμματος, η Ολομέλεια αποφασίζει να δημιουργήσει τμήμα στελεχών και σχολών της ΚΕ».

Από την προετοιμασία αυτή πέρασαν πολλά από τα παλιότερα και νεότερα στελέχη του Κόμματος, μέλη του ΠΓ, της ΚΕ και άλλα στελέχη. Δεκάδες αγωνιστές, ατσαλωμένοι στους αγώνες που πρωτοστάτησε το ΚΚΕ τα προηγούμενα χρόνια, στάλθηκαν στην Ελλάδα για να διατηρήσουν ζωντανούς τους δεσμούς του Κόμματος με την εργατική τάξη και τις φτωχές λαϊκές μάζες, έγιναν υπόδειγμα αυτοθυσίας και αφοσίωσης στην ταξική πάλη.

Ο Νίκος Μπελογιάννης στον Γράμμο το 1948

Επομένως, όταν οι οπορτουνιστές υποστηρίζουν ότι δεν έπρεπε η καθοδήγηση του ΚΚΕ να στείλει τον Μπελογιάννη στην Ελλάδα, στην πραγματικότητα υποστηρίζουν ότι δεν έπρεπε να υπάρχει παράνομη δράση. Αντίθετα με τις διακηρύξεις των ποικιλώνυμων οπορτουνιστών και αστών «τιμητών» της Ιστορίας του ΚΚΕ, υπήρχε ζωντανή κομματική σύνδεση ανάμεσα στις παράνομες Κομματικές Οργανώσεις και την Κεντρική Επιτροπή, όχι μόνο στο οργανωτικό σκέλος, αλλά και στη διαμόρφωση της πολιτικής γραμμής του Κόμματος.

Δεν είναι αλήθεια ότι οι παράνομες Κομματικές Οργανώσεις αποτελούσαν απλούς μεταφορείς της πολιτικής γραμμής. Είναι ενδεικτική η κατεύθυνση που δινόταν στην Απόφαση της 3ης Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ:

«Το ΚΚΕ, χωρίς να αγνοεί τις συνθήκες βαθιάς παρανομίας που επικρατούν στην Ελλάδα, πρέπει ν' αναπτύξει και να στερεώσει ακόμα πιο πολύ μέσα στο Κόμμα το καθεστώς της εσωκομματικής δημοκρατίας, πάνω στη βάση του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Η υγιής, η ζωοφόρα φωνή της βάσης πρέπει να φτάνει απρόσκοπτα ως την καθοδήγηση, ως την κορυφή. Πρέπει η βάση του Κόμματος να πειστεί απ' τα ίδια τα πράγματα ότι ζωτική ανάγκη για το Κόμμα είναι να λέει ανοιχτά και θαρραλέα τη γνώμη της για τα ζητήματα της πολιτικής και για τα πρόσωπα του ΚΚΕ, ανεξάρτητα από τη θέση που έχουν».

Η 2η Ολομέλεια της ΚΕ, που συνήλθε στη Ρουμανία (10 - 12.10.1951), ασχολήθηκε με την κατάσταση του εργατικού και λαϊκού κινήματος στην Ελλάδα, καθώς και με οργανωτικά ζητήματα, που αφορούσαν τη δουλειά των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων. Στην Απόφασή της συναρτούσε την κομματική ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση με το ζήτημα της ανάπτυξης στελεχών.

Η Απόφαση προσδιόρισε τις ιδιότητες των ικανών στελεχών: Γερός κομματικός χαρακτήρας, πρωτοβουλία και αποφασιστικότητα, αγωνιστική μονολιθικότητα και αδιαλλαξία, ικανότητα σωστού προσανατολισμού στις περίπλοκες καταστάσεις και συνθήκες ώστε να μπορούν να χαράζουν σωστή γραμμή, να οργανώνουν σωστά τη δουλειά, ικανότητα συνδυασμού της νόμιμης με την παράνομη δουλειά, επαναστατική επαγρύπνηση και αυστηρή προσήλωση στους κανόνες της μπολσεβίκικης συνωμοτικής δουλειάς, ικανότητα ειλικρινούς και ολοκληρωτικής αυτοκριτικής, θαρραλέας κομματικής κριτικής προς τα πάνω και προς τα κάτω.

Από το 1953 μέχρι και τις αρχές του 1954 υπήρξε κάποια βελτίωση στην πορεία ανασύνταξης των κομματικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Δημιουργήθηκε το Κλιμάκιο της ΚΕ του ΚΚΕ, ως καθοδηγητικό κέντρο των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων.

Στις 12/4/1954 συνήλθε στο εξωτερικό η ΚΕ του ΚΚΕ, στην οποία παρουσιάστηκε Εκθεση του Γιώργη Βοντίτσιου (Γούσια), μέλους του ΠΓ, για τη δουλειά του Κλιμακίου της ΚΕ και τα προβλήματα και τα καθήκοντα των Οργανώσεων του ΚΚΕ στην Αθήνα, στον Πειραιά και σε ολόκληρη τη χώρα. Διατυπώθηκε σχετική Απόφαση, με τίτλο «Το ΚΚΕ προς νέους αγώνες και επιτυχίες, για το καλό του λαού και του τόπου». Η Απόφαση της ΚΕ εφιστούσε την προσοχή των μελών και οπαδών του Κόμματος:

«...Πιο μαζική στρατολογία στο Κόμμα με πιο αυστηρή εφαρμογή των κομματικών κανόνων (...) Πιο στενή, αδιάρρηκτη σύνδεση με τον λαό». Υπογράμμιζε την ανάγκη για «απόλυτα αποσυγκεντρωτικό χτίσιμο του παράνομου κομματικού μηχανισμού» και να στρέψουν οι κομμουνιστές «την κύρια προσοχή τους πρώτ' απ' όλα στα συνδικάτα, μα και σ' όλες, δίχως εξαίρεση, τις κάθε λογής μαζικές οργανώσεις, στις πόλεις και στα χωριά (...) όσο και μέσα στο στρατό».

Ακόμα: «...Η ΚΕ του ΚΚΕ καταδικάζει όλους εκείνους που, (...) για να προφυλάξουν τον εαυτούλη τους, αποφεύγουν με διάφορα προσχήματα και δικαιολογίες να τεθούν κάτω από τη μία και αδιαίρετη κομματική πειθαρχία».

Η Απόφαση της ΚΕ επιδίωκε να ενισχύσει την αυτοτελή οργανωτική σχέση και καθοδήγηση του Κόμματος προς τα μέλη και στελέχη, σε συνθήκες δράσης τους με συνεργαζόμενες δυνάμεις στην ΕΔΑ.

Πρέπει να υπογραμμιστεί και ο σημαντικός ρόλος βοήθειας στις παράνομες Κομματικές Οργανώσεις που έπαιξαν πολλοί οπαδοί και φίλοι του ΚΚΕ, καθώς και ορισμένοι ΕΑΜίτες που υποστήριζαν άλλα κόμματα. Στήριξαν παράνομους κομμουνιστές με διάφορους τρόπους, κινδύνευσαν μαζί τους. Ταυτόχρονα χιλιάδες από αυτούς βοήθησαν το ΚΚΕ στις εκλογικές και άλλες αναμετρήσεις όλης αυτής της περιόδου, συνεισέφεραν οικονομικά από το υστέρημά τους, παρακολουθούσαν τις εκπομπές του Ρ/Σ για να πληροφορούνται την πολιτική του Κόμματος, συσπειρώνονταν δραστήρια στις εργατικές και άλλες μαζικές οργανώσεις.

Το δίκτυο των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων είχε στηρίγματα μέσα στον εργαζόμενο λαό.

Στενά συναρτημένη με τη δράση των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων στην Ελλάδα ήταν η έκδοση και κυκλοφορία των παράνομων κομματικών εντύπων. Σε αυτήν τη βάση το Κόμμα αξιοποιούσε και στη νέα περίοδο την εμπειρία του στην παράνομη έκδοση και κυκλοφορία των κομματικών εντύπων κατά τη διάρκεια του ΔΣΕ και ύστερα από την απαγόρευση του «Ριζοσπάστη», της «Ελεύθερης Ελλάδας» και του «Ρίζου της Δευτέρας».

Στα χρόνια 1950 - 1955 οι Αποφάσεις της ΚΕ, καθώς και της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης (1950), αναφέρονταν συστηματικά στην ανάγκη εξασφάλισης της έκδοσης και διακίνησης των παράνομων εντύπων. Και η Απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Απρίλη 1954 υπογράμμιζε ότι ο «Ριζοσπάστης» και τα άλλα έντυπα του Κόμματος πρέπει να γεμίζουν καθημερινά «την κάθε γωνιά της πατρίδας μας».

Η πορεία του κομματικού Τύπου διέγραψε παράλληλη τροχιά με εκείνη των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων. Οσα χρόνια υπήρχαν στην Ελλάδα οι παράνομες Κομματικές Οργανώσεις, ο «Ριζοσπάστης» και άλλες παράνομες εκδόσεις του ΚΚΕ τυπώνονταν και κυκλοφορούσαν, ακόμα και τότε που μια σειρά ΚΟ λειτουργούσαν υποτυπωδώς. Και αντίθετα, από τότε που ωρίμασε η οπορτουνιστική άποψη - θέση, η οποία αντιπαρέθετε στην παράνομη δράση την αξιοποίηση των νόμιμων δυνατοτήτων, τα παράνομα έντυπα έπαψαν να κυκλοφορούν για πολλά χρόνια.

Αυτή η τάση είχε διαφανεί και την σημείωσε αργότερα η 5η Ολομέλεια της ΚΕ (1955). Και μόνο ότι τον αντίπαλο απασχολούσε πρώτα απ' όλα να μην κυκλοφορούν τα παράνομα έντυπα και όχι κυρίως το γεγονός ότι σειρά κομματικών ντοκουμέντων δημοσιεύονταν στην «Αυγή», όπου διαβάζονταν από χιλιάδες ανθρώπους, είναι αρκετό για να φανεί η σημασία που έδινε ο αντίπαλος στην αξία της αυτοτελούς έντυπης παρέμβασης του Κόμματος, γενικά στη σημασία της παράνομης αυτοτελούς κομμουνιστικής δράσης.

Δίχως αμφιβολία το ΚΚΕ έπρεπε να αξιοποιεί κάθε νόμιμο περιθώριο στον Τύπο, ακόμα και στον αστικό. Τον συνδυασμό της νόμιμης με την παράνομη δράση τον πραγματοποιούσε και μέσω των νόμιμων εφημερίδων «Δημοκρατικός» (απαγορεύτηκε στις 4/1/1951) και «Δημοκρατική» και αργότερα της «Αυγής».

Οι παράνομες εκδόσεις ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με την κατεύθυνση να χτίζει το ΚΚΕ γερές παράνομες Κομματικές Οργανώσεις, στέρεα θεμελιωμένες πάνω στις αρχές της μπολσεβίκικης συνωμοτικότητας και της σιδερένιας επαναστατικής επαγρύπνησης. Ο «Ριζοσπάστης» μαζί με τον ραδιοφωνικό σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα» αποτέλεσαν τον ιδεολογικοπολιτικό καθοδηγητή των παράνομων Κομματικών Οργανώσεων, καθώς και χιλιάδων οπαδών και φίλων του ΚΚΕ. Η φωνή τους έφτανε στα κρατητήρια και στους τόπους εξορίας.

Σημαντική συμβολή στην έκδοση του «Ριζοσπάστη» είχε η παράνομη ΕΠΟΝ. Η ιστορία των παράνομων τυπογραφείων επίσης αποτελεί μια από τις αφανείς ένδοξες σελίδες της Ιστορίας του ΚΚΕ. Ολη η διαδικασία για να τυπωθεί και να κυκλοφορήσει ο παράνομος «Ριζοσπάστης», αυτή καθαυτή η έκδοσή του, συγκροτούν την ψυχή και τη συνείδηση της παράνομης επαναστατικής δράσης.

Το σκίτσο του Ν. Μπελογιάννη από τον Πικάσο, όπως δημοσιεύθηκε στην «Ουμανιτέ» στις 31 Μάρτη 1952

Το όμορφο και ζεστό χαμόγελο του ανθρώπου που γνώριζε ότι είχε κάνει το καθήκον του, το κόκκινο γαρύφαλλο που περήφανα κρατούσε στη δίκη του, η γενναία στάση του απέναντι στους δημίους, η φλογερή και γενναία απολογία του... «Αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας»... ξεπέρασαν μέσα σε ελάχιστο χρόνο τα σύνορα της Ελλάδας, ακούμπησαν και δόνησαν κάθε χορδή της ανθρώπινης συνείδησης, καθώς και πολλών προοδευτικών καλλιτεχνών όπου Γης.

Οι Πωλ Ελυάρ, Ζαν Κοκτώ, Ζαν - Πωλ Σαρτρ, Ναζίμ Χικμέτ, Πάμπλο Πικάσο, Τσάρλι Τσάπλιν, Πάμπλο Νερούδα, Χόρχε Αμάντο είναι μερικά μόνο από τα ονόματα διανοούμενων και καλλιτεχνών που απηύθυναν έκκληση στην κυβέρνηση Πλαστήρα για τη σωτηρία του Μπελογιάννη.

Εκτός από τον Ρίτσο από τη στάση του Μπελογιάννη εμπνέονται και οι κομμουνιστές ποιητές Κώστας Βάρναλης, Ναζίμ Χικμέτ και Πάμπλο Νερούδα και γράφουν ποιήματα αφιερωμένα στον άνθρωπο με το γαρύφαλλο.

Αντίστοιχα, πολλοί δημιουργοί από όλα τα είδη Τέχνης συγκλονίζονται από τη θυσία και τα ιδανικά του Ν. Μπελογιάννη γνωρίζοντας ότι η μεγαλοσύνη του ανθρώπου μετριέται στις οριακές καταστάσεις, σε εκείνες τις στιγμές που καλείται να διαλέξει. Δημιουργούν έργα μεγάλης πνοής, έργα που παρά την επικαιρική τους αφετηρία δεν βυθίστηκαν στη λήθη, αντίθετα μέχρι και τις μέρες μας εμπνέουν φανερώνοντάς μας το ηθικό ανάστημα του πρωτοπόρου, κομμουνιστή αγωνιστή, που «σκίζει το σκοτάδι» φτάνοντας ως και την υπέρτατη θυσία.

Αγαλμα του Νίκου Μπελογιάννη στο Βερολίνο

- «Ο Μπελογιάννης ζει», Δ. Ραβάνης - Ρεντής - Λ. Χατζής, 1952

...Ο Μπελογιάννης ζει μες στην καρδιά μας,

ο Μπελογιάννης ζει πα' στις κορφές

ο Μπελογιάννης ζει κι είναι κοντά μας

στων τραγουδιών τις λεύτερες στροφές.

Ζει σ' όλους τους καιρούς, σ' όλους τους τόπους

το κάθε σπίτι, σπίτι του δικό.

Ζει ο Μπελογιάννης, ζει με τους ανθρώπους

που χτίζουν ένα κόσμο σοσιαλιστικό...

Το συγκεκριμένο τραγούδι γράφτηκε στην πολιτική προσφυγιά, στο Βουκουρέστι, την ίδια μέρα που έφτασε η ματωμένη είδηση. Αναφέρει ο Δ. Ραβάνης - Ρεντής, 30 χρόνια μετά, στον «Ριζοσπάστη»:

«Μας είχε αναστατώσει όλους η είδηση για την εκτέλεση του Μπελογιάννη. Πήραμε τους δρόμους, συναντιόμαστε και κοιταζόμαστε αμίλητοι, πηγαίναμε σε σπίτια φίλων που είχαμε μήνες και μήνες να τους δούμε...

Δεν είναι μουσική αυτό, έλεγε ο Λάκης, πότε κλάμα, πότε χορός, πότε εμβατήριο. Τον είχα βρει στο δωμάτιό του που το μισό το έπιανε ένα τεράστιο πιάνο. Εκλαιγε. Αφησε το πιάνο κι έπιασε την κιθάρα. Υστερα πήρε το αγαπημένο του φλάουτο που το κουβάλαγε μαζί του από την πατρίδα...

Μουρμούριζε εκείνος... Μουρμούριζα εγώ... Εψαχνε να βγάλει εκείνος αυτό που "τον έπνιγε μέσα του", γύρευα κι εγώ εικόνες, λέξεις, το βουνό, τα ελάτια, τα πλατάνια, τα χνάρια του Μπελογιάννη στη ζωή μας. Τον είχαμε γνωρίσει και τον αγαπούσαμε.

Τον ξέρουνε τα ελάτια, τα πλατάνια

ίδιος μ' αυτά, περήφανος, στητός...

Ηταν οι πρώτοι στίχοι και η πρώτη μουσική φράση... Δουλέψαμε όλη μέρα με τον Λάκη το Χατζή, και την άλλη και την παράλλη... Υστερα πήρε στα χέρια του ο Γιάννης ο Βεάκης στίχους και μουσική και έστρωσε αυτό που θα λέγαμε "παράσταση" μα που έγινε μνημόσυνο για τον Μπελογιάννη. Πήραν μέρος πάνω από διακόσια άτομα ορχήστρα, σολίστες, χορωδία, ηθοποιοί...

Μνημείο του κομμουνιστή γλύπτη Μέμου Μακρή

- «Ο Διγενής δεν πέθανε», Αλέκος Ξένος, 1952

Το συμφωνικό ποίημα αφιερωμένο στον Μπελογιάννη αποτελεί αναμφίβολα μία από τις αντιπροσωπευτικότερες συνθέσεις του Ξένου. Οπως σημείωνε χαρακτηριστικά ο συνθέτης, «μπορεί να σκοτώσεις έναν άνθρωπο, αλλά να σκοτώσεις τις ιδέες δεν είναι δυνατόν... Είναι ένα έργο αισιόδοξο. Παρ' όλα αυτά που περάσαμε, τις κακουχίες, τους φόνους, τα κυνηγητά. Ετσι έχει και τις εικόνες τις τοτινές, αλλά και το καινούργιο, που... θέλει να τραβήξουμε μπροστά. Ισως αυτό να είναι ρομαντικό, μα υπάρχει ρομαντισμός της φυγής και ρομαντισμός του προχωρήματος». Για τον συνθέτη η πιο αγαπημένη του εκτέλεση ήταν το 1956 από την Ορχήστρα του Λένινγκραντ και της Μόσχας, με μαέστρους τον Παρίδη και τον Οδυσσέα Δημητριάδη. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να παρευρεθεί γιατί δεν του το επέτρεψε το ελληνικό αστικό κράτος.

- «Ο Μπελογιάννης», Γιάννης Θεοδωράκης - Μίκης Θεοδωράκης, 1980

...Το αμπέχονο ξανά φόρεσέ το

στα ανθισμένα κλαριά

την λευτεριά, λευτεριά

κόκκινη γαρουφαλλιά

του ήλιου φωτιά...

Το 1980 κυκλοφόρησε η ταινία «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», του Νίκου Τζήμα. 25.000 θεατές κατέκλυσαν τους κινηματογράφους της πρωτεύουσας τη μέρα της προβολής, για να δουν την ταινία. Τη μουσική της ταινίας έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης. Τους στίχους στο τραγούδι του Μπελογιάννη ο Γιάννης Θεοδωράκης.

- «Πόρτο Ρίκο», Αλκης Αλκαίος - Σταμάτης Μεσημέρης, 1994

...Σαλπάρισε μια νύχτα με πανσέληνο

και στο στερνό του γράμμα μου 'χε γράψει:

«Αξίζει φίλε να υπάρχεις για ένα όνειρο

Λιθογραφία του Γιώργη Δήμου

Τα χρόνια έχουν περάσει δε θυμάμαι πια

Ερνέστο τον ελέγανε ή Νίκο;

Κι ακόμα συγχωρήστε με που ξέχασα

αν χάθηκε στο Μετς η στο Πόρτο Ρίκο...

Η θυσία του Μπελογιάννη συνέχισε να εμπνέει και νεότερους δημιουργούς τα επόμενα χρόνια. Χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι «Πόρτο Ρίκο» που ερμηνεύει ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου.

////

...Ακόμη μια φορά. Ακόμη μια φορά

εσύ Νίκο πολέμησες για όλους μας

εσύ νίκησες για όλους μας

εσύ απόδειξες

πόσο μικρά είναι αυτή την ώρα τα μικρά όνειρα,

η ψάθινη πολυθρόνα του περιβολιού, το πράσινο τραπεζάκι,

η σιγουριά απ' τα κάγκελα του κρεβατιού τις νύχτες - πόσο μικρά

μπροστά στο μπόι της χαράς να πεθαίνεις

για τη χαρά του κόσμου...

Πόσο μικρή είναι τούτη η λευτεριά μπροστά στην άγρια λευτεριά

να βγάζεις την καρδιά σου σα γαρύφαλλο απ' τον κόρφο σου

για να μοσκοβολάν τα σύμπαντα θυσία και ειρήνη.

Α, ναι, πονάμε απ' τη χαρά να 'μαστε οι άνθρωποι,

κρατώντας τη βάρδια μας μερόνυχτα σε μια κορφή του κόσμου,

βόσκοντας το κοπάδι των άστρων πάνω απ' τα ερείπια,

βράζοντας στο μεγάλο καζάνι της νύχτας

το πηχτό γάλα της χαράς για τα παιδιά που αύριο θα γεννηθούνε.

Νίκο, πονάμε καθώς πόνεσες και συ, απ' τη χαρά να 'μαστε οι άνθρωποι.

Καλημέρα ανθρώποι μου

Καλημέρα ήλιε

Καλημέρα Μπελογιάννη.

- «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», Γ. Ρίτσος, Αη - Στράτης, 1952

////

Εχω απάνω στο τραπέζι μου

τη φωτογραφία του ανθρώπου

με το άσπρο γαρούφαλο -

που τον ντουφέκισαν

στο μισοσκόταδο

πριν απ' την αυγή,

κάτω απ' το φως των προβολέων.

Στο δεξί του χέρι

κρατάει ένα γαρύφαλλο

πούναι σα μια φούχτα φως

«Προσφορά στην ειρήνη», πυρογραφία του Γιώργη Φαρσακίδη

Τα μάτια του τα τολμηρά,

τα παιδικά,

κοιτάζουν, άδολα,

κάτω από τα βαριά μαύρα τους φρύδια.

Ετσι άδολα -

όπως ανεβαίνει το τραγούδι

σα δίνουν τον όρκο τους

οι κομμουνιστές.

Τα δόντια του είναι κάτασπρα -

ο Μπελογιάννης γελά.

Και το γαρύφαλλο στο χέρι του

είναι σαν το λόγο πούπε στους ανθρώπους

τη μέρα της λεβεντιάς -

τη μέρα της ντροπής.

«Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο», Ναζίμ Χικμέτ, Απρίλης 1952

MANOLIS PAKIAS

«Η εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη», Ντε Φράντσια, 1953

«Πορεία», ξυλογραφία του Χρίστου Δαγκλή, 1969

Μεγάλη πολιτική συγκέντρωση πραγματοποιεί η Λέσχη Φίλων του ΚΚΕ στην Ουγγαρία, για τα 70 χρόνια από την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη, στο χωριό Μπελογιάννης το Σάββατο 9 Απρίλη στις 3 μ.μ. Θα μιλήσει ο Θοδωρής Χιώνης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Θα ακολουθήσει συναυλία με τους Μανώλη Ανδρουλιδάκη, Κώστα Τριανταφυλλίδη, Πολυξένη Καράκογλου. Στην εκδήλωση θα πάρουν μέρος η παιδική χορωδία και το μουσικό συγκρότημα του χωριού Μπελογιάννης.

Το πρόγραμμα της επίσκεψης του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δ. Κουτσούμπα στην Αμαλιάδα, εκτός από την ομιλία στην εκδήλωση, περιλαμβάνει επίσης τα εξής: Στις 10.30 π.μ. θα συναντηθεί με τον δήμαρχο Ηλιδας, Γιάννη Λυμπέρη, στο δημαρχείο Ηλιδας. Στις 12.45 μ.μ. θα επισκεφτεί τη Μόνιμη Εκθεση για τον Νίκο Μπελογιάννη. Στις 1.15 μ.μ. θα παρευρεθεί στη συνεστίαση της ΤΕ Ηλείας στην παραλία της Κουρούτας.

• Οι Οργανώσεις Α' Αθήνας και Πανεπιστημίων Αττικής του ΚΚΕ και της ΚΝΕ καλούν το Σάββατο 2 Απρίλη, στις 6 μ.μ., σε εκδήλωση στο Πάρκο Γουδή (λεωφ. Μεσογείων, έναντι Νοσοκομείου «Ερρίκος Ντινάν»). Θα μιλήσει ο Πέτρος Μαρκομιχάλης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ. Παράλληλα η ΚΟ Αττικής φιλοξενεί στην έδρα της (Αχαρνών 241) μια ενδιαφέρουσα έκθεση για τη ζωή και τη δράση του Νίκου Μπελογιάννη, που θα διαρκέσει μέχρι τη Δευτέρα 4 Απρίλη.
• Η Τομεακή Επιτροπή Μεσσηνίας του ΚΚΕ και το Τομεακό Συμβούλιο Μεσσηνίας της ΚΝΕ οργανώνουν μουσικοαφηγηματική εκδήλωση και ομιλία στο προαύλιο του Αγίου Νικολάου. Θα μιλήσει ο Νίκος Κουτουμάνος, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.
• Οι Τομεακές Οργανώσεις ΠΑΔΑ της ΚΝΕ οργανώνουν στις 3 Απρίλη εκδρομή στην Αμαλιάδα. Θα ξεναγηθούν στο Μουσείο Μπελογιάννη και θα συμμετάσχουν στη συγκέντρωση του Κόμματος (συμμετοχές: 695 571 4594).
• Οι Οργανώσεις της ΚΝΕ στη Σάμο προγραμματίζουν συζητήσεις και προβολή της ταινίας «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο» στο Καρλόβασι (Σάββατο 2 Απρίλη) και στο Βαθύ (Κυριακή 3 Απρίλη).

Η πόλη στολίστηκε για το μεγάλο αυτό γεγονός, ενώ από τη Δευτέρα 28/3 λειτουργεί έκθεση αφιερωμένη στη ζωή και δράση του Νίκου Μπελογιάννη, η οποία θα ολοκληρωθεί την Κυριακή. Για την εκδήλωση ετοιμάστηκε μουσικό - αφηγηματικό αφιέρωμα από το συγκρότημα Δυτικής Ελλάδας της ΚΝΕ, παρουσιάζοντας δραματοποιημένα μεγάλο κομμάτι της απολογίας του από τη δεύτερη δίκη, με μουσική συνοδεία. Στο μουσικό σκέλος θα ακουστούν μεταξύ άλλων τα τραγούδια «Αυτοί που περιμένουν», «Ηρωες», «Ο Μπελογιάννης ζει» και «Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο».

Στα μαθητικά χρόνια του κομμουνιστή ήρωα στην Αμαλιάδα αναφέρεται ο Σοβιετικός συγγραφέας Μ. Βιτίν στο βιβλίο του «Νίκος Μπελογιάννης, ζωή καταπληκτικών ανθρώπων», του 1974, σημειώνοντας μεταξύ άλλων στο κεφάλαιο «Εχθρικές Καταιγίδες, παιδικά και εφηβικά χρόνια»:«Επτά χρονών ο Νίκος πήγε στο σχολείο. Σπούδαζε δίχως δυσκολίες και ήταν ένας από τους καλύτερους μαθητές. Δεν αρνιόταν τη βοήθειά του στους φίλους του».

Στον χώρο του σχολείου από όπου αποφοίτησε ο Μπελογιάννης σήμερα στεγάζεται το 1ο Γυμνάσιο της πόλης. Γράφει ο Βιτίν: «Τον αγαπούσαν οι φίλοι του και οι δάσκαλοι. Σπούδαζε όχι μόνο για να μάθει να διαβάζει και να γράφει, αλλά και για να αγαπήσει πιο πολύ την πατρίδα του. Τέτοιο μάθημα δεν υπήρχε στο σχολείο, αλλά επισκεπτόταν κι άλλο σχολείο, όπου μάθαινε την πραγματική ζωή». Και αναφέρεται στις επισκέψεις του Μπελογιάννη στα σπίτια συγγενών και φίλων, όπου έβλεπε προπολεμικά όπλα και σπαθιά από το 1821 και άκουγε αντίστοιχα τραγούδια.

Φωταγώγηση του μουσείου στην Αμαλιάδα με τη μορφή του Νίκου Μπελογιάννη

«Στην Αμαλιάδα και στις γύρω περιοχές αρχίζουν οι διαδηλώσεις και οι απεργίες. Στον αγώνα των σταφιδοπαραγωγών και όλων των εργαζομένων της Ελλάδας και πάλι επικεφαλής μπαίνει το Κομμουνιστικό Κόμμα και η Οργάνωση Νεολαίας του, στην οποία ανήκει και ο Νίκος, παίρνοντας σημαντικό μέρος. Ο Νίκος Μπελογιάννης βγάζει λόγους στις εκδηλώσεις και συγκεντρώσεις που γίνονται στην Αμαλιάδα και στα γύρω χωριά. Να προσπαθεί να πείσει τους αγρότες πως μόνο με ορθότητα και πίστη μπορούν να φτάσουν στην τελική νίκη.

Στις ώρες αυτές, που οι φλόγες του αγώνα του Μπελογιάννη και μερικών συμμαθητών του στο Γυμνάσιο φτάνουν στο ζενίθ, συλλαμβάνονται και κλείνονται στη φυλακή. Οι συλλήψεις προκαλούν αναστάτωση και ανησυχίες στην πόλη, αναγκάζοντας τις αρχές να αφήσουν ελεύθερους τον Νίκο και όσους είχαν συλλάβει. Στο 1932, τελειόφοιτος του Γυμνασίου, ο Νίκος φεύγει για την Αθήνα και δίνει εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο των Νομικών Επιστημών».

Αχαΐα: 8.30 π.μ. από την Πάτρα (έξω από την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα) και στις 8 π.μ. από το Αίγιο (Τρίγωνη Πλατεία).

Αιτωλοακαρνανία: 7.30 π.μ. από το Αγρίνιο (πρώην σταθμός του ΟΣΕ) και στις 7.45 π.μ. από το Μεσολόγγι (ΚΤΕΛ). Ραντεβού έχει δοθεί και στο Αντίρριο για τις 8 π.μ. στον κόμβο της γέφυρας.

Με το καράβι των 7.30 π.μ. αναχώρηση από Ζάκυνθο.

Αντίστοιχα, οι Οργανώσεις ετοιμάζονται για τη συνέχιση των δραστηριοτήτων τους. Η Αιτωλοακαρνανία παίρνει τη «σκυτάλη» με έκθεση το Σαββατοκύριακο 9 - 10 Απρίλη στο Αγρίνιο, ενώ η Αχαΐα ήδη προετοιμάζεται για μεγάλη πολιτική εκδήλωση στις 8 Μάη στην Πάτρα, στην πλατεία Παντοκράτορα στην Ανω Πόλη (περιοχή όπου έδρασε και συνελήφθη ο Μπελογιάννης την περίοδο της Μεταξικής δικτατορίας), με τα αποκαλυπτήρια και μαρμάρινης επιγραφής.