Η έλλειψη ή η ανυπαρξία ελεύθερου χρόνου στους εφήβους δημιουργεί συγχρόνως πολλά προβλήματα. Ποιες είναι οι επιπτώσεις αυτές ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους; Ποιος έχει τις ευθύνες ή ποια είναι τα αίτια που γεννούν αυτή την κατάσταση; Για όλα αυτά μας έδωσε απαντήσεις η Μαρία Χουρδάκη, ψυχολόγος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

«Η ανυπαρξία ή η έλλειψη ελεύθερου χρόνου είναι απαράδεκτη, γιατί υποχρεώνονται ή μάλλον θα χρησιμοποιούσα τη λέξη παγιδεύονται οι μαθητές του γυμνασίου και του λυκείου να κάθονται το λιγότερο 12 ώρες την ημέρα σε μια καρέκλα στο σπίτι τους, στο σχολείο, στο φροντιστήριο. Οι συνέπειες είναι φανερές. Είναι το γεγονός ότι δεν έχουν ελεύθερο χρόνο και αναγκάζονται να κάνουν μοναχική ζωή. Πρέπει να πω πως ότι και τα δύο αυτά στοιχεία είναι αρνητικά για την εξέλιξη του ατόμου», μας είπε η Μ. Χουρδάκη.

Αξία ζωής χαρακτηρίζει η Μ. Χουρδάκη τον ελεύθερο χρόνο: «Ο ελεύθερος χρόνος είναι αξία ζωής, είναι δικαίωμα και ανάγκη όχι μόνο του ανήλικου, αλλά και του ενήλικου ατόμου. Οπως ξέρουμε, το ενήλικο άτομο της εποχής μας είναι παγιδευμένο και αυτό στην καταναλωτική κοινωνία και εργάζεται όλη την ημέρα». Σε ό,τι αφορά την έλλειψη ελεύθερου χρόνου στην εφηβεία, τόνισε ότι «πρέπει να πούμε ότι στερεί τον έφηβο από μια πολύ μεγάλη ανάγκη. Την ανάγκη της συντροφικότητας, του προβληματισμού, της ανταλλαγής απόψεων με τους συνομηλίκους του και ακόμα του στερεί τη δυνατότητα να εκφορτιστεί, να μιλήσει για τα προσωπικά του προβλήματα, πράγμα που δεν κάνει εύκολα όπως ξέρουμε με τους γονείς του ή στο σχολείο».

Το ζητούμενο στη φάση της εφηβείας δεν είναι μόνο οι γνώσεις, υπογράμμισε. Είναι και το γεγονός «πού θα στηρίξουν αυτές τις γνώσεις οι έφηβοι και εδώ το ζητούμενο είναι αυτό που λέμε οι επιστήμονες το υπόβαθρο κάποιας ψυχικής υγείας. Πρέπει να τονιστεί ακόμα ότι στη φάση της εφηβείας ολοκληρώνεται η προσωπικότητα του νέου ατόμου, που πρέπει να είναι συγκροτημένη, υπεύθυνη, με θετικές επιλογές για το μέλλον. Είναι μια πλευρά την οποία αγνοούν και οι γονείς, καθώς οι ίδιοι ακολουθούν το μονόδρομο των πανεπιστημιακών σπουδών. Και είναι γνωστό ότι όλοι οι Ελληνες πάσχουν στο θέμα αυτό: Εάν είναι οι γονείς επιστήμονες γιατί να μη γίνει και το παιδί τους και αν δεν είναι ζητούν κοινωνική προαγωγή διαμέσου του πτυχίου».

«Πρέπει να τονίσω επίσης ότι η ψυχολογική ωριμότητα του εφήβου που ζητείται σε αυτή τη φάση της ζωής δεν ολοκληρώνεται στη μοναχική ζωή του εφήβου ή σε κάποιες βραδινές εκρήξεις. Η ωριμότητα του ατόμου γίνεται σε συλλογικές δραστηριότητες, σε σωματεία, σε ομάδες εφηβικής ηλικίας, σε επιδιώξεις κοινής κοινωνικής ζωής. Εκεί ωριμάζει το άτομο και όχι στην καρέκλα σε μοναχικό βίο», τόνισε η Μ. Χουρδάκη.

Οσο για το ποιοι ευθύνονται γι' αυτή την κατάσταση μας είπε: «Αν ξεκινήσουμε να ερευνούμε τις ευθύνες ή τα αίτια που προσδιορίζουν αυτή την τακτική των εφήβων, θα μπορούσαμε να πούμε πρώτα ότι είναι η όλη κοινωνική δομή. Είχα κάποτε την ευκαιρία να κάνω μια έρευνα, αλλά και σεμινάρια με πρώην χρήστες. Τα περισσότερα παιδιά ήταν πτυχιούχοι πανεπιστημίου. Και αφού μιλήσαμε αρκετά και φιλικά, ρώτησα για τους λόγους που κατά τη γνώμη τους είχαν πάρει το δρόμο των ναρκωτικών. Εκαναν μια ωραία κοινωνική ανάλυση και στάθηκαν πέρα από τον πλατύτερο κοινωνικό χώρο στους δύο φορείς αγωγής. Είναι πρώτα η οικογένεια, οι γονείς, τους οποίους όμως δικαιολόγησαν τελικά και είπαν ότι δεν τους φταίνε γιατί από αγάπη κατευθύνονται στην αγωγή του παιδιού τους. Αυτό όμως που δε συγχώρησαν με κανένα τρόπο είναι το σχολείο, που κατά τη γνώμη τους είναι εξεταστικό κέντρο, δεν τους συγκινεί, αλλά και γενικά το εκπαιδευτικό σύστημα».

Εξάλλου, όπως υπογράμμισε, «δεν είναι τυχαίο ότι οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις περιστρέφονται συνέχεια γύρω από εξετάσεις και βαθμομανία. Φτάσαμε ακόμα στο σημείο τα παιδιά με 19,5 μέσο όρο να μην μπαίνουν στο πανεπιστήμιο. Μα μόνο οι εξετάσεις είναι το ζητούμενο σε όλο το φάσμα της παιδείας; Γιατί περιορίζονται εκεί; Θεωρώ ότι στις διεκδικήσεις τους τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς και οι μαθητές πρέπει να ζητούν καθαρά ένα και μόνο πράγμα: Την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος».

«Το σχολείο είναι ένα απέραντο εξεταστικό κέντρο. Κάθε μέρα τεστ, διαγωνίσματα, εξετάσεις», λέει η Πηνελόπη Κακαρώνη

«Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα. Ολα είναι πολύ εξαντλητικά», μας λέει η Πηνελόπη Κακαρώνη, μαθήτρια της Γ` τάξης στο 1ο ΕΛ Γκράβας. «Ολη μας η ζωή είναι γύρω από το φροντιστήριο και το σχολείο. Φέτος πηγαίνουμε φροντιστήριο, ακόμα και το Σάββατο και την Κυριακή. Οσο για τις γιορτές των Χριστουγέννων θα "καθίσουμε" μόνο μια βδομάδα και αυτή σπαστά. Μετά πάλι φροντιστήρια».

Ομως και το διάστημα αυτό της μιας εβδομάδας, όπως μας είπε η Πηνελόπη, δε θα μπορέσει να ξεκουραστεί: «Δε νομίζω να έχω καθόλου χρόνο ακόμα και για τις φίλες μου, αφού αμέσως μετά τις γιορτές έχουμε τα διαγωνίσματα. Μας έχουν εξαντλήσει. Είναι δηλαδή αυτό που λέμε ότι το σχολείο είναι ένα απέραντο εξεταστικό κέντρο. Κάθε μέρα τεστ, κάθε μέρα διαγωνίσματα, κάθε μέρα εξετάσεις. Πάμε μετά στο φροντιστήριο και εκεί γίνονται τα ίδια».

Τι πρέπει όμως να γίνει; «Πρέπει να αλλάξει αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι πολύ εξαντλητικό για όλους τους μαθητές και κανείς δεν το θέλει. Ολοι τώρα είναι πάνω από ένα βιβλίο, προσπαθώντας να "περάσουν" κάπου. Επίσης, αυτό το σύστημα είναι και πολύ ανταγωνιστικό. Τώρα ο ένας δε βοηθάει τον άλλο. Δεν υπάρχει αυτή η αλληλοβοήθεια που υπήρχε στους μαθητές. Τώρα αν βοηθήσεις κάποιον χάνεις μόρια», τόνισε η Πηνελόπη.

Οσο για το τι θα ήθελε να κάνει αυτές τις μέρες αν είχε «ελεύθερο χρόνο»; Το πολύ απλό: Υπνο. «Θα ήθελα πολύ να κοιμηθώ, μου έχει λείψει πάρα πολύ. Θα ήθελα να βγω λίγο, να δω τις φίλες μου, δεν τις έχω χορτάσει καθόλου από το Σεπτέμβρη που ξεκίνησαν τα σχολεία».

«Κινούμαστε σ' ένα φαύλο κύκλο σπίτι, σχολείο, φροντιστήριο, σπίτι», μας είπε ο Γιώργος Γιαννακόπουλος

Το εξαντλητικό ωράριο είναι γι' αυτόν κάτι που δε σταματά μόνο στις μέρες του σχολείου: «Εμείς οι μαθητές της Β` Λυκείου έχουμε εξαντλητικό ωράριο κάθε μέρα, ακόμα και τα Χριστούγεννα, αλλά ακόμα και το καλοκαίρι, βρισκόμαστε πάνω από ένα βιβλίο ή στο φροντιστήριο».

Ο,τι αφορά τον ελεύθερο χρόνο «για μένα προσωπικά δεν υπάρχει και πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει και σε όλους τους συμμαθητές μου. Κινούμαστε σ' ένα φαύλο κύκλο σπίτι - σχολείο - φροντιστήριο - σπίτι και όσος χρόνος μας μένει χρειάζεται να κάνουμε μια καλή επανάληψη, επειδή έχουμε και το άγχος των πανελληνίων». Αυτό όμως που θα ήθελε να κάνει είναι «να περάσω δύο ξεκούραστες εβδομάδες χωρίς άγχος. Δυστυχώς όμως έχω το φροντιστήριο, στο οποίο αναγκαζόμαστε να πάμε».

Ρωτήσαμε την Ιφιγένεια Σεφέρη, μαθήτρια της Γ` τάξης του 3ου ΕΛ Παλαιού Φαλήρου, αν τα Χριστούγεννα θα διαβάζει. Η απάντηση αφοπλιστική: «Εννοείτε ότι και τα Χριστούγεννα θα διαβάζω. Δεν πρόκειται να περάσω ούτε τις γιορτές ξεκούραστα, να κοιμηθώ λίγο και να βγω καμιά βόλτα. Θα διαβάζω γιατί ο χρόνος είναι λίγος και πολύτιμος. Οπως και όλοι οι συμμαθητές μου δε θα έχουμε μια δεύτερη ευκαιρία και έτσι αναγκαστικά θα πρέπει να διαβάζουμε και τα Χριστούγεννα». Σημείωσε δε ότι τα φροντιστήρια μπορεί να κλείσουν για λίγες μέρες, αλλά «τα παιδιά από μόνα τους θα καθίσουν να διαβάσουν. Αναγκαστικά, δε γίνεται αλλιώς».

Η Ιφιγένεια Σεφέρη επισημαίνει ότι «φταίνε αυτοί που "εμπνεύστηκαν"αυτή τη μεταρρύθμιση»

Και για όλα αυτά, όπως τόνισε «φταίει το σύστημα, ο νόμος και όλοι αυτοί που "εμπνεύστηκαν" αυτή τη μεταρρύθμιση. Εμείς όμως παλεύουμε και θα συνεχίσουμε να παλεύουμε μέχρι να αλλάξουμε τα πράγματα».

«Ετσι όπως έχει καταντήσει το εκπαιδευτικό σύστημα είναι λίγο δύσκολο να υπάρχει ελεύθερος χρόνος. Ολο το 24ωρο την ημέρα να κάθεσαι να διαβάζεις και δε σου φτάνει», μας λέει στη συνέχεια η μαθήτρια της Α` τάξης του 2ου ΕΛ Γκράβας Δήμητρα Μοντσενίγου.

«Και τώρα υποτίθεται ότι αρχίζουν οι γιορτές, τα Χριστούγεννα, και εμείς θα πρέπει κάπως να ξεκουραστούμε από αυτόν τον μαραθώνιο που περνάμε καθημερινά. Αντίθετα μέχρι και αυτές τις μέρες έχουμε φροντιστήριο και αυτό για να προλάβει το φροντιστήριο να πάει πιο μπροστά από τα μαθήματα του σχολείου και έτσι όταν εμείς θα πάμε στο σχολείο να τα ξέρουμε από πριν. Εχει παραποιηθεί τελείως η υπόθεση του σχολείου. Δεν είναι όμως έτσι», τόνισε η Δήμητρα.

Σημείωσε δε ότι υποτίθεται πως το σχολείο λειτουργεί για να πηγαίνεις και να τα μαθαίνεις εκεί. Αντίθετα όμως, όπως είπε, «τώρα πας φροντιστήριο για να πας μετά στο σχολείο και να τα αποδώσεις καλύτερα».

Ελεύθερος χρόνος. Σ' αυτό κλήθηκε να μας απαντήσει και η Δήμητρα: «Είσαι κάτω από ένα φωτάκι και διαβάζεις 24 ώρες και πολλές φορές δε σου φτάνουν και θέλεις και άλλες 4 ή άλλες 24 ώρες για να μπορείς να βγάλεις τα μαθήματα μόνο της ημέρας και έχουμε και το φροντιστήριο. Από κει και πέρα σου αφαιρεί το δικαίωμα του αθλητισμού, της ψυχαγωγίας, το δικαίωμα στο κάτω κάτω να ερωτευτείς ακόμα, να αναπτύξεις τις φιλίες σου, να βγεις μια φορά έξω να πας ένα σινεμά. Δεν είναι αυτή που ζούμε η ζωή ενός νέου. Δεν είναι αυτή ζωή να είσαι συνέχεια σχολείο, φροντιστήριο και σπίτι. Είναι να πας και έξω, να παίξεις μπάσκετ, να δεις έναν φίλο, να πας ένα σινεμά, να αναπτύξεις τις σχέσεις σου και την κοινωνική επαφή».

«Ολο το 24ωρο την ημέρα να κάθεσαι να διαβάσεις και δε σου φτάνει», λέει η Δήμητρα Μοντσενίγου

Ρωτώντας την τι θα ήθελε να κάνει τις μέρες των γιορτών μας είπε: «Θα ήθελα να διασκεδάσω. Λογικό δεν είναι είναι; Να ασχοληθώ με άλλα πράγματα, να διαβάσω ένα βιβλίο, να δω τηλεόραση, να βγω έξω, να ξεφύγω από τα πράγματα που κάνω καθημερινά. Τα ανέμελα χρόνια πάνε εντελώς. Δεν έχουμε πλέον αυτό που είχαμε, ούτε μπορούμε να ασχολούμαστε με τίποτε. Ο ελεύθερος χρόνος μας δεν υπάρχει».

Αποδέσμευση του λυκείου από τις εισαγωγικές εξετάσεις και ενιαίο 12χρονο σχολείο γενικής γνώσης για όλους απαιτούν οι μαθητές

Τα νέα παιδιά, οι μαθητές, αυτοί που βιώνουν με το χειρότερο τρόπο το «χάσιμο» της παιδικής τους νιότης, των ανέμελων εφηβικών χρόνων τους, μας μίλησαν για το «σταυρό» που σηκώνουν καθημερινά στους ώμους τους, ανεβαίνοντας το σύγχρονο Γολγοθά των εξετάσεων. Ενας Γολγοθάς που για να τον ανέβουν θυσιάζουν πολλά και στερούνται κυρίως κάτι πολύ απαραίτητο για τους εφήβους. Τον ελεύθερο χρόνο.

Ελεύθερος χρόνος ίσον δικαίωμα. Δικαίωμα και συνάμα ανάγκη ή αλλιώς «αξία ζωής». Μια αξία που τους τη στερούν βάναυσα. Ενα δικαίωμα που το θυσιάζουν πάνω σε μια καρέκλα, κάτω απ' το φως ενός γραφείου για να «μελετήσουν». Και όπως οι ίδιοι οι μαθητές επισημαίνουν, τις περισσότερες φορές το 24ωρο της ημέρας αποδεικνύεται πολύ λίγο.

Και όλα αυτά, για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός σχολείου εξεταστικού κέντρου, ενός σχολείου, που όπως το έχουν διατρανώσει πολλές φορές, τους εξοντώνει και δεν τους μορφώνει.

Γι' αυτό άλλωστε αγωνίζονται τα τρία τελευταία χρόνια από την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Απαιτούν και παλεύουν αυτή η «μεταρρύθμιση», αυτοί οι νόμοι - λαιμητόμοι να καταργηθούν. Και πρέπει να καταργηθούν γιατί η ζωή τους πλέον έχει εγκλωβιστεί στο τρίπτυχο σπίτι - σχολείο - φροντιστήριο. Ενας εγκλωβισμός που τους έχει στερήσει τον ύπνο, τη βόλτα, τη διασκέδαση, το ελεύθερο διάβασμα του εξωσχολικού βιβλίου, τους φίλους τους αλλά και την ψυχική τους ηρεμία.

Μπορεί τα σχολεία να έκλεισαν για τις διακοπές των Χριστουγέννων, πράγμα όμως που δε σημαίνει ότι ακολουθούν δύο βδομάδες για ξεκούραση και διασκέδαση για τους μαθητές. Το «μαρτύριο» συνεχίζεται στα φροντιστήρια, τα οποία κλείνουν συνολικά και τμηματικά εφτά μόνο μέρες.

Και όσο για ελεύθερο χρόνο; Δυο λέξεις άγνωστες γι' αυτούς...