Η πολιτική της «Ενωσης Κέντρου» έχει εξυμνηθεί υπέρ το δέον από τους πολιτικούς και άλλους κύκλους του «κεντρώου» χώρου και σε συνέχεια από το ΠΑΣΟΚ. Εχει μάλιστα χαρακτηριστεί ως μικρό φωτεινό διάλειμμα μιας μακράς σκοτεινής πολιτικής περιόδου. Η ζωή ωστόσο είναι διαφορετική, αφού τα περί φωτεινού διαλείμματος δεν αποτελούν παρά οφθαλμαπάτη, αν το ζήτημα κοιταχτεί από τη σκοπιά της ταξικής πάλης. Από ποια άποψη;

Οταν οι λαϊκές δυνάμεις φτάσουν να νιώθουν αβάσταχτες στις πλάτες τους τις συνέπειες της πιο ωμής αντιλαϊκής επίθεσης και διαφαίνεται ότι μπορούν να αναπτυχθούν σ' αυτές ριζοσπαστικές διαθέσεις και αντιδράσεις, τότε η «κεντρώα ηπιότερη» πολιτική προβάλλει ως εναλλακτική λύση, για να εκτονώσει - λίγο ή περισσότερο - τη ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών μαζών. Και το κάνει αυτό, με τον εξής τρόπο: Ενσωματώνει, υιοθετεί στην πολιτική της ορισμένα μέτρα - αιτήματα των λαϊκών αγώνων, δίχως, εννοείται, να αλλάζει την κατεύθυνση της φιλομονοπωλιακής πολιτικής της. Σ' αυτό ακριβώς αποσκοπούν και σήμερα τα διάφορα «κεντροαριστερά» σενάρια. Αυτό ακριβώς έκανε τότε και η «Ενωση Κέντρου».

Με την πολιτική της η «Ενωση Κέντρου» ένα πράγμα επιβεβαίωσε: Οτι «παραχώρησε» το δευτερεύον, για να υπηρετήσει το κύριο: Την άμεση και μακροπρόθεσμη σταθεροποίηση του καπιταλιστικού συστήματος. Απόδειξε ότι ήταν πιο «ευαίσθητη» στο να αφουγκράζεται και να αποδέχεται ορισμένα αιτήματα, που η λαϊκή πάλη είχε καταστήσει υπερώριμα. Γιατί είναι αναμφισβήτητο ότι οι «παραχωρήσεις» που πραγματοποίησε το «Κέντρο», είχαν τη σφραγίδα των λαϊκών αγώνων.

Αλλά το πιο χαρακτηριστικό στην κυβερνητική πολιτική της «Ενωσης Κέντρου» ήταν ότι αυτή κινήθηκε πίσω και από πολλά ώριμα αστικοδημοκρατικά αιτήματα του καιρού της, ενώ ταυτόχρονα πήρε πρόσθετα μέτρα καταστολής του λαϊκού κινήματος, κάτι που συνήθως αποσιωπάται.

Η κυβέρνηση της «Ενωσης Κέντρου» αύξησε μισθούς και μεροκάματα, ρύθμισε τα αγροτικά χρέη, κατάργησε μια σειρά ψηφίσματα του εμφυλίου πολέμου, έβαλε σε αχρησία τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων και απέλυσε τους περισσότερους απ' τους εναπομείναντες πολιτικούς κρατούμενους, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στη χώρα ένα σχετικά δημοκρατικό κλίμα. Από την άλλη προώθησε ορισμένους εκσυγχρονισμούς στην εκπαίδευση.

Αυτή ήταν η μια όψη του νομίσματος. Γιατί υπήρχε και η άλλη...

Η «Ενωση Κέντρου» αρνήθηκε να απελευθερώσει όσους πολιτικούς κρατούμενους είχαν καταδικαστεί με το νόμο 375 για κατασκοπία. Αυτοί αφέθηκαν ελεύθεροι αργότερα, το 1966, από την κυβέρνηση του Στ. Στεφανόπουλου (!) (κυβέρνηση της... «αποστασίας»)... Στο ζήτημα του επαναπατρισμού των πολιτικών προσφύγων η «Ενωση Κέντρου» ακολούθησε την ίδια τακτική με την ΕΡΕ: Την κατά περίπτωση έγκριση των αιτήσεων επαναπατρισμού. Και βεβαίως δεν κατάργησε τους νόμους 375 για κατασκοπία και 509 (που έθετε εκτός νόμου το ΚΚΕ), ενώ δε θέλησε να αναγνωρίσει ούτε την ΕΑΜική Αντίσταση!

Αυτή είναι η πραγματικότητα. Και να προστεθεί ακόμη, όσον αφορά στα πεπραγμένα της «Ενωσης Κέντρου», ότι την προβοκάτσια στο Γοργοπόταμο, όπου βρήκαν το θάνατο 13 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 39, ο Γ. Παπανδρέου τη χαρακτήρισε ατύχημα!! Και βεβαίως αρνήθηκε να πραγματοποιήσει επίσκεψη στη Μόσχα...

Αλλά εκεί που η «Ενωση Κέντρου» κυριολεκτικά «διέπρεψε» ήταν ο Στρατός και τα Σώματα Ασφαλείας. Στην ουσία δεν αποτόλμησε ούτε πέτρα να κινήσει. Ο ΙΔΕΑ και οι φιλοβασιλικοί παραμείνανε ακλόνητοι στις θέσεις τους, συνωμοτώντας ανοιχτά και προκλητικά.

Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού, μιλώντας στη Βουλή για τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης Παπανδρέου την 3 Απρίλη 1964, έλεγε: «... ερρίφθησαν ωρισμένα συνθήματα και αιτήματα και από τα συνθήματα αυτά ανεμένοντο μέτρα, αλλά δυστυχώς είδομεν ημίμετρα και άλλα από τα συνθήματα αυτά εγκαταλείπονται και άλλα κολοβώνονται. Εφθάσαμεν εις έναν μηρυκαμόν του παρελθόντος» (Ηλ. Ηλιού: «Η κρίση εξουσίας», σελ. 54-55, εκδόσεις «ΘΕΜΕΛΙΟ»). Περίμενε περισσότερα από μια τέτοια κυβέρνηση...

Η εγκύκλιος 1010

Παράλληλα η κυβέρνηση της «Ενωσης Κέντρου» επιχείρησε με την περιβόητη εγκύκλιο 1010 να διαλύσει τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη στα σχολεία, ενώ απειλούσε προοδευτικούς καθηγητές με απόλυση και τους καλούσε να γίνουν χαφιέδες! Και, βεβαίως, συζητούσε και τη διάλυση γενικά της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη!

Στις αρχές Απρίλη 1965 αποβλήθηκαν διά παντός απ' όλα τα γυμνάσια της Ηπείρου δύο μαθητές, επειδή είχαν πάρει μέρος στην υποδοχή του Μ. Θεοδωράκη, προέδρου της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Ακολούθησαν και άλλες αποβολές από τα Γυμνάσια Ιωαννίνων, Αρτας, Κομοτηνής, Καβάλας κ. ά. Ο Γ. Παπανδρέου δήλωσε: «Η διά παντός αποβολή από το γυμνάσιο Ιωαννίνων δύο κομμουνιστών μαθητών αποτελεί παράδειγμα για τον εκπαιδευτικόν κόσμον της χώρας, διδάσκοντας και διδασκομένους. Η οργάνωσις της κομμουνιστικής νεολαίας Λαμπράκη δεν επιτρέπεται να εισδύση εις τα σχολεία. Αι κυρώσεις θα είναι σκληρόταται» (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Ε`, σελ. 173).

Η εγκύκλιος 1010 απόκτησε επικαιρότητα με τις διώξεις και τις εισαγγελικές επεμβάσεις κατά των μαθητικών κινητοποιήσεων από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Αξίζει, λοιπόν, και γι' αυτόν το λόγο, να παρατεθεί ολόκληρη.

«ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΘΝ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ

ΕΘΝ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Αριθ. Εμπ. Πρωτ.1010

Εν Αθήναις τη 11 Μαρτίου 1965

Προς τους Γενικούς Επιθεωρητάς

Μέσης Εκπαιδεύσεως

Πανταχόθεν καταγγέλλεται, ότι η Κομμουνιστική Νεολαία Λαμπράκη καταβάλλει μεγάλας προσπαθείας προσεταιρισμού μαθητών των Γυμνασίων.

Βεβαίως, εφ' όσον διεπιστώθη ποσοστόν 12% οπαδών της ΕΔΑ κατά τας τελευταίας εκλογάς, ευνόητον είναι ότι θα υπάρχουν και μαθηταί εμποτισμένοι από τας οικογενείας των με αριστεράν ιδεολογίαν.

Και αυτούς, βεβαίως, κατά πρώτον λόγον, θα χρησιμοποιεί η Κομμουνιστική προπαγάνδα προς προσηλυτισμόν των Νέων.

Εφιστώ διά τούτο και πάλιν την προσοχήν όλων των Καθηγητών των Γυμνασίων και τους καθιστώ υπευθύνους διά πάσαν σχετικήν δραστηριότηταν της Νεολαίας Λαμπράκη.

Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ.

Τούτο πρέπει να καταστή συνείδησις της Νέας Γενεάς.

Ο Εθνικός φρονηματισμός, καθώς και η ηθική και πολιτική αγωγή των μαθητών είναι η πρώτη αποστολή του Διδασκάλου. Και εις αυτήν οφείλουν να επιδοθούν.

Τα ιδικά μας ιδανικά είναι τα ιδανικά του Ελληνοχριστιανικού Πολιτισμού. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (Εθνική και Πολιτική) και ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΑΓΑΠΗ και ΘΥΣΙΑ. Αυτά είναι τα ιδεώδη μας και με αυτά πρέπει να εμποτισθή, η Νέα Γενεά. ΕΛΛΑΣ και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Αληθής Δημοκρατία.

Πάσα εκτροπή πρέπει να κολάζεται αυστηρότατα. Και αν συμβή να υπάρξουν διδάσκαλοι, όχι ανήκοντες, αλλά και απλώς συμπαθούντες, ή ανεχόμενοι την κομμουνιστικήν προπαγάνδαν, δεν έχουν θέσιν εις την Εκπαίδευσιν.

Οσοι πιστεύουν εις τα Ιδεώδη των, τα υπερασπίζουν. Και την υπεράσπισιν των ιδανικών μας και την έμπνευσιν της Νέας Γενεάς, έχει αναθέσει η Ελληνική Δημοκρατία εις τον Εκπαιδευτικόν κόσμον.

Γνωρίζω, ότι έχουν μέχρι τούδε εκδοθή υπό του Υπουργείου Παιδείας πολλαί σχετικαί εγκύκλιοι. Αλλά επεθύμουν, λόγω της μεγάλης σοβαρότητος του θέματος, να επικοινωνήσω και εγώ προσωπικώς μεθ' υμών.

Παρακαλώ, όπως εις το τέλος εκάστου μηνός υποβάλητε (Υπουργείον Παιδείας - Γραφείον Υπουργού) εμπιστευτικώς σχετικήν έκθεσιν.

Δεχθήτε και διαβιβάσατε προς άπαντας, διδάσκοντας και διδασκομένους, τους εγκαρδίους χαιρετισμούς μου.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ

Πρόεδρος Κυβερνήσεως

και Υπουργός Εθνικής Παιδείας Θρησκευμάτων»

Η εγκύκλιος 1010 ήταν συστατικό στοιχείο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, την οποία οι υποστηρικτές του «Κέντρου» έκαναν σημαία της ριζοσπαστικής, όπως ισχυρίζονται, πολιτικής της κυβέρνησης της «Ενωσης Κέντρου»! Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση την οποία εκπόνησε, σε τελευταία ανάλυση, ένας βαθύτατα συντηρητικός διανοούμενος, ο Ευάγγελος Παπανούτσος.

Το αίτημα «15% για την Παιδεία», για το οποίο είχαν προηγηθεί σκληροί αγώνες, παραπέμφθηκε απ' το «Κέντρο» στις ελληνικές καλένδες. Και ο στόχος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης εξυπηρετούσε τα εξής: «Η στρατηγική της οικονομικής απογείωσης και της διαδικασίας εκβιομηχάνισης, με άμεσες επιπτώσεις στις συνθήκες της αγοράς εργασίας, αλλά και οι κοινωνικές μεταβολές που είχαν επέλθει και που διαγράφονταν ραγδαίες, απαιτούσαν αναπροσαρμογή της οργάνωσης της εκπαίδευσης. Η μεταρρύθμιση στην οργάνωση και το περιεχόμενο της παιδείας ανταποκρίνονταν δειλά στις απαραίτητες πια ανάγκες του καπιταλισμού στην Ελλάδα. Η ανάγκη ύπαρξης τεχνικοεπαγγελματικής παιδείας και ένταξης της μάζας των μαθητών σ' αυτή ήταν λειτουργική ανάγκη του καπιταλισμού. Ο περιορισμός της πρόσβασης στην ανώτατη παιδεία ήταν λογική και απαραίτητη συνέπειά της. Για τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής δεν αποτελεί η παιδεία γενικό αγαθό και ανάγκη για όλους, αλλά μηχανισμό αναπαραγωγής και σταθεροποίησης των ταξικών σχέσεων. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του '64 αποσκοπούσε (όπως και αυτή του '75 και οι προσπάθειες μετά το 1981) στην αναπροσαρμογή αυτού του μηχανισμού στις σύγχρονες ανάγκες του καπιταλισμού» (Δ. Χαραλάμπη: «Στρατός και πολιτική εξουσία», σελ. 165-166, εκδ. ΕΞΑΝΤΑΣ).