Η ανάπτυξη του δικτύου των καταστημάτων, η κατοχή της «μερίδας του λέοντος» στον κύκλο εργασιών και το ύψος των επενδύσεων από τις μεγάλες επιχειρήσεις, την ίδια στιγμή που οι μικρότερες φυτοζωούν ή κλείνουν, είναι μερικά από τα στοιχεία που δείχνουν με σαφήνεια την τάση συγκέντρωσης και στον κλάδο εμπορίας τροφίμων.

Χαρακτηριστική είναι η διαπίστωση που καταγράφεται σε έρευνα της ICAP πριν το καλοκαίρι: «Οι μεγάλες εταιρείες απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος των συνολικών πωλήσεων, ενώ η τάση συγκέντρωσης στον κλάδο συνεχίζεται. Σημαντικό ρόλο στην τάση αύξησης του βαθμού συγκέντρωσης τα τελευταία χρόνια διαμορφώνει η συνεχής επέκταση του δικτύου καταστημάτων των μεγαλύτερων αλυσίδων του κλάδου (μέσω εξαγοράς καταστημάτων άλλων επιχειρήσεων ή/και με το άνοιγμα νέων σημείων πώλησης).

Επίσης, αρκετές από τις μικρομεσαίες (κυρίως) εταιρείες αντιμετωπίζουν πρόβλημα βιωσιμότητας και οδηγούνται στο κλείσιμο των μη αποδοτικών τους καταστημάτων ή ακόμα και στην άρση της λειτουργίας τους, με αποτέλεσμα η ζήτηση που "χάνεται" από τις συγκεκριμένες εταιρείες να κατευθύνεται κυρίως στις μεγαλύτερες αλυσίδες του κλάδου. Εξάλλου, οι μεγάλες αλυσίδες επιτυγχάνουν σημαντικές οικονομικές κλίμακες, γεγονός που ενισχύει τη θέση τους έναντι των μικρότερων εταιρειών και συμβάλλει στην αύξηση του βαθμού συγκέντρωσης στον κλάδο».

Αλλη μελέτη που έγινε το 2011 από το Ινστιτούτο Ερευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ), αναφέρει μεταξύ άλλων ότι τα μεγάλα (πάνω από 400 τετραγωνικά μέτρα) και τα μικρά (100 έως 399 τετραγωνικά μέτρα) σούπερ μάρκετ αυξήθηκαν από το 2000 έως 2009 κατά 17,45%. Νεότερα στοιχεία από άλλες πηγές δείχνουν ότι σήμερα τα σούπερ μάρκετ έχουν ξεπεράσει τα 2.400 πολύ μεγάλα, μεγάλα και μικρά καταστήματα σε όλη τη χώρα.

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο αριθμός των καταστημάτων των μεγάλων επιχειρήσεων πρέπει να ιδωθεί σε συνδυασμό με την επιφάνειά τους και τη δυνατότητα που έχουν να καλύπτουν τις ανάγκες μιας μεγάλης περιοχής, σε αντίθεση με τα μικρά καταστήματα τροφίμων που λειτουργούν σε γειτονιές.

Στην ίδια μελέτη σημειώνεται πως στην Ελλάδα, «το οργανωμένο λιανεμπόριο (σούπερ μάρκετ) αποτελεί περίπου το 40%» του συνολικού κύκλου εργασιών στο λιανεμπόριο τροφίμων. Σύμφωνα εξάλλου με στοιχεία της IRI, τα σούπερ μάρκετ έχουν πληγεί λιγότερο από την κρίση συγκριτικά με άλλους κλάδους, καταγράφοντας απώλειες τζίρου 8,7% τη διετία 2012 - 2014. Το 2014, ο συνολικός τζίρος των σούπερ μάρκετ και των καταστημάτων «Cash & Carry» έφτασε τα 11 δισ. ευρώ.

Σημειώνουμε εδώ ότι από την έναρξη της κρίσης, το ΑΕΠ της χώρας κατρακύλησε κατά περίπου 30%.

Αλλα στοιχεία (ΙΕΛΚΑ) δείχνουν ότι ο κύκλος εργασιών των σούπερ μάρκετ στην Ελλάδα από το 2001 έως το 2008 παρουσίασε «μία σημαντική αύξηση κατά 60%». Αντίστοιχα, από στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας προκύπτει η συνεχής ανοδική τάση του δείκτη κύκλου εργασιών (έτος βάσης 2010=100) από το 2000 (μέσος ετήσιος δείκτης 52,5) έως και το 2008 (106,9).

Τα επόμενα χρόνια υπάρχει μια πτώση, αλλά εξακολουθεί να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, τόσο σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει στα μικρά καταστήματα τροφίμων, όσο σε σχέση και με το γενικό δείκτη του κύκλου εργασιών, τον οποίο ξεπερνά σταθερά από το 2011 έως το 2014. Ενδεικτικά:

• Το 2008, ο γενικός δείκτης εργασιών ήταν 112,6, ο δείκτης εργασιών των μεγάλων καταστημάτων τροφίμων 106,9 και ο δείκτης εργασιών των μικρών καταστημάτων στον ίδιο κλάδο 100,1.
• Το 2012, ο γενικός δείκτης εργασιών ήταν 82,6, ο δείκτης εργασιών των μεγάλων καταστημάτων τροφίμων 92,3 και ο δείκτης εργασιών των μικρών καταστημάτων στον ίδιο κλάδο 77,3.
• Το 2014, ο γενικός δείκτης εργασιών ήταν 74,6, ο δείκτης εργασιών των μεγάλων καταστημάτων τροφίμων 83,9 και ο δείκτης εργασιών των μικρών καταστημάτων στον ίδιο κλάδο 71,1.

Ενα άλλο στοιχείο που δείχνει την κυριαρχία των μεγάλων επιχειρήσεων, είναι το ύψος των επενδύσεων. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Το 2008, οι μεγάλες επιχειρήσεις έκαναν επενδύσεις που ξεπέρασαν τα 400 εκατομμύρια ευρώ, ενώ τα μικρά καταστήματα μόλις έφτασαν τα 47 εκατομμύρια ευρώ.
• Το 2013, μέσα στην κρίση, οι επενδύσεις των μεγάλων επιχειρήσεων έφτασαν τα 250 εκατομμύρια ευρώ, ενώ των μικρών καταστημάτων περίπου τα 35 εκατομμύρια ευρώ.

Την κατάσταση αυτή συμπληρώνει η μείωση του αριθμού των μικρότερων επιχειρήσεων και η μείωση των απασχολουμένων (κατηγορία στην οποία περιλαμβάνονται οι επιχειρηματίες και τα μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας, αλλά και οι μισθωτοί/ημερομίσθιοι).

Στη μελέτη του ΙΕΛΚΑ αναφέρεται ότι το 2000 τα παντοπωλεία έφταναν τα 13.648 και τα περίπτερα τα 9.660. Σήμερα, άλλη μελέτη εκτιμά ότι δεν έχουν μείνει πάνω από 7.000 παντοπωλεία και περίπου 8.000 περίπτερα.

Τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας δείχνουν ότι οι μικρές επιχειρήσεις (οπωροπωλεία, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, αρτοποιεία/ζαχαροπλαστεία, καπνοπωλεία, ποτοπωλεία, κατεψυγμένα, γαλακτοπωλεία) το 2003 αριθμούσαν 29.469. Εφτασαν το ανώτερο τις 30.081 το 2008 και μετά άρχισαν να μειώνονται, φτάνοντας το 2013 τις 25.023 (μείωση 16,81% μεταξύ των ετών 2008 - 2013).

Αντίστοιχα, σε αυτές τις επιχειρήσεις:

• Οι αυτοαπασχολούμενοι με προσωπικό το 2003 αριθμούσαν 44.169, το 2010 έφτασαν 45.812 και το 2013 έπεσαν στους 34.143 (μείωση 25,47% μεταξύ των ετών 2010 - 2013).
• Οι μισθωτοί το 2003 ήταν 19.186, το 2008 έφτασαν τους 29.437 και το 2013 έπεσαν στους 24. 669 (μείωση 16,19% μεταξύ των ετών 2008 - 2013).

Στις μικρές επιχειρήσεις, οι μισθωτοί αποτελούν το 40 - 60% του προσωπικού, στοιχείο που δείχνει ότι σε αυτές δουλεύουν κυρίως οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων και μέλη της οικογένειάς τους.