Μια «Νέα Πραγματικότητα» μπορεί να δημιουργηθεί στην παγκόσμια οικονομία. «Πρόκειται για τη χαμηλότερη δυναμική ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας, σύμφωνα με παράρτημα της έκθεσης World Economic Outlook του ΔΝΤ, που δημοσιεύθηκε την Τρίτη 7/4/2015. Η Κριστίν Λαγκάρντ, μιλώντας στο Atlantic Council, ινστιτούτο μελετών της Ουάσινγκτον, αναφέρθηκε σε «μέτριο και άνισο» ρυθμό ανάπτυξης και έθεσε το ζήτημα ως εξής: «Να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο αυτή η νέα μετριότητα να μετατραπεί στη "νέα πραγματικότητα" (...) δεν είναι ότι η συνολική ανάπτυξη είναι κακή (...) με δεδομένες τις εμμένουσες συνέπειες της μεγάλης ύφεσης, η ανάπτυξη αυτή απλά δεν αρκεί». Ασταθής η παγκόσμια καπιταλιστική ανάπτυξη. Αυτό λένε.

«Οι ηγέτες του G20 επίσης έχουν προειδοποιήσει ότι η νομισματική μεταβλητότητα, ο χαμηλός πληθωρισμός και τα υψηλά επίπεδα χρέους απειλούν να υπονομεύσουν την ήδη άνιση παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη.Μετά τη λήξη της διήμερης συνεδρίασης τους την περασμένη βδομάδα στις ΗΠΑ, οι υπουργοί Οικονομικών και οι Κεντρικοί Τραπεζίτες, ανησυχούν πως η παγκόσμια οικονομία μπορεί να «κολλήσει» σε μια μακρά περίοδο ανεμικής παραγωγής, δεδομένης της ύφεσης σε πολλές από τις μεγάλες αναδυόμενες αγορές οι οποίες υπήρξαν έως τώρα βασικές κινητήριες δυνάμεις της παγκόσμιας ανάπτυξης». (Ιστοσελίδα «Capital.gr» 17/4/2015).

Η δυνητική ανάπτυξη στις ανεπτυγμένες οικονομίες εκτιμά το ΔΝΤ ότι θα φτάσει στο 1,6% την περίοδο 2015 - 2020, κατά μέσο όρο, από 1,3% την περίοδο 2008 - 2014 και 2,25% την περίοδο 2001 - 2007. Στις αναπτυσσόμενες οικονομίες, η δυνητική ανάπτυξη εκτιμά ότι θα φτάσει στο 5,2% το 2015 - 2020, αντί του 6,5% την περίοδο 2008 - 2014.

Βεβαίως στην εαρινή έκθεσή του το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας κατά 3,5% φέτος και κατά 3,8% το 2016 (από 3,7% που προέβλεπε το Γενάρη). Οι εκτιμώμενοι ρυθμοί ανάκαμψης για το 2015 και 2016 αντίστοιχα διαμορφώνονται ως εξής: ΗΠΑ: 3,1% και 3,1%. Ευρωζώνη: 1,5% και 1,6%. Ιαπωνία: 1% και 1,2%. Κίνα: 6,8% και 6,3%. Στη Ρωσία προβλέπονται ρυθμοί υποχώρησης 3,8% (2015) και 1,1% (2016). Στη Βραζιλία αναμένεται υποχώρηση 1% για το 2015 και ανάκαμψη με 1% το 2016. Η Ινδία προβλέπεται να έχει μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης από την Κίνα.

Αντιφατικές προβλέψεις θα μπορούσε κάποιος να πει, αφού στην έκθεση προβλέπει μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης έστω και για το 2015 - 2016. Αλλά η έκθεση συμπληρώνει ότι πίσω από αυτήν την πρόβλεψη κρύβονται σημαντικές ανισότητες και απειλές για πολλές οικονομίες.

Σύμφωνα με την εαρινή έκθεση, στην ανάπτυξη της οικονομίας της Ευρωζώνης συμβάλλει η υποτίμηση του ευρώ, λόγω της ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και της πτώσης των τιμών της ενέργειας από τα μέσα του 2014 και μετά. Την ίδια ώρα, χειρότερες είναι οι προβλέψεις για την αμερικανική οικονομία, λόγω ενίσχυσης του δολαρίου κατά 10% έναντι δέσμης νομισμάτων, αφού τα άλλα νομίσματα, όπως και το ευρώ, υποτιμώνται γιατί οι Κεντρικές Τράπεζες μειώνουν τα επιτόκια ασκώντας νομισματική πολιτική χαλάρωσης. Η ενίσχυση του δολαρίου χτυπά την ανταγωνιστικότητα της αμερικανικής οικονομίας και τις αμερικανικές εξαγωγές.

Ανησυχίες εκφράζονται και από την κατάσταση πολλών αναπτυσσόμενων οικονομιών, όπως η Ρωσία, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική, αλλά και από την επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας, της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου μετά από την αμερικανική. Γεγονός που οφείλεται στη στροφή σε επενδύσεις στην εσωτερική αγορά, χωρίς να εγκαταλείπει την πολιτική εξαγωγών και εμπορευμάτων και κεφαλαίων.

Το ΔΝΤ προειδοποιεί επίσης ότι οι γεωπολιτικές εντάσεις σε Ουκρανία, Αν. Μεσόγειο, Β. Αφρική και οι απότομες μεταβολές στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές εξακολουθούν να απειλούν με εκτροχιασμό την παγκόσμια οικονομία. Για παράδειγμα, από την αύξηση ή όχι των επιτοκίων από τη Fed, εξαρτάται η εκροή ή όχι κεφαλαίων από τις αναπτυσσόμενες οικονομίες με ανάλογες επιδράσεις στις οικονομίες αυτές.

Ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ εκτιμά ότι η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα θα αυξήσει φέτος τα επιτόκια δανεισμού, άρα θα υπάρξουν εκροές κεφαλαίων από αναπτυσσόμενες οικονομίες. Αν γίνει, θα χτυπήσει τις αναπτυξιακές προοπτικές τους, ενώ η αύξηση του δολαρίου αυξάνει το χρέος τους, αν είναι σε δολάρια.

Για παράδειγμα, τα παγκόσμια αποθέματα σε δολάριο συρρικνώθηκαν στα 11,6 τρισ. δολάρια το Μάρτη του 2015, από το επίπεδο - ρεκόρ των 12,03 τρισ. δολαρίων τον Απρίλη του 2014, σύμφωνα με στοιχεία του Bloomberg. Οι Κεντρικές Τράπεζες πούλησαν δολάρια για να αντισταθμίσουν τις εκροές κεφαλαίων και να τονώσουν τα νομίσματά τους. Το έκανε και η Ρωσία και η Κίνα και άλλα κράτη. Ο δείκτης των νομισμάτων των λεγόμενων αναδυόμενων αγορών που καταρτίζει το Bloomberg υποχώρησε 15% έναντι του δολαρίου το 2014. Η μείωση των αποθεμάτων μπορεί να δυσκολέψει τις αναπτυσσόμενες οικονομίες να ενισχύσουν με την προσφορά χρήματος την οικονομική τους ανάπτυξη. Επίσης μπορεί να πλήξει τη ζήτηση για κρατικά ομόλογα ΗΠΑ.

Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η σημαντική υποχώρηση των τιμών της ενέργειας θα ενισχύσει κατά 0,5% την παγκόσμια ανάπτυξη μέχρι του χρόνου, αλλά την ίδια ώρα προειδοποιεί ότι οι τιμές μπορεί να αυξηθούν και να πλήξουν την παγκόσμια ζήτηση. Το ΔΝΤ προβλέπει επίσης ότι ο ρυθμός ανάπτυξης δεν είναι αρκετός ώστε να μειωθεί η ανεργία που πλήττει πολλές οικονομίες, και κυρίως τις ευρωπαϊκές.

Επομένως, έχουν βάση κάποιες ανησυχίες τόσο της Κρ. Λαγκάρντ, που εκφράστηκαν στην ομιλία της, όσο και της έκθεσης του ΔΝΤ World Economic Outlook που δημοσιεύτηκε την Τρίτη 7/4/2015.

Σ' αυτήν την έκθεση για τις ανεπτυγμένες οικονομίες οι χαμηλότερες αναπτυξιακές προοπτικές στις οποίες αναφέρεται αποδίδονται σχεδόν εξίσου στην κάμψη της κεφαλαιακής συσσώρευσης και στην κάμψη του ρυθμού ανάπτυξης της αγοράς εργασίας λόγω γήρανσης του πληθυσμού. Για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, οι χαμηλότερες αναπτυξιακές προοπτικές αποδίδονται στην επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της παραγωγής.

Λένε λοιπόν για τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, ότι η συσσώρευση του κεφαλαίου δεν είναι αρκετή για να ωθήσει στην καπιταλιστική ανάπτυξη, την ώρα που υπάρχουν συσσωρευμένα από πριν την κρίση κεφάλαια που δεν επενδύονται. Η κρίση είναι κρίση υπερσυσσώρευσης. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα. Για να υπάρξει καπιταλιστική ανάπτυξη πρέπει να υπάρξουν καπιταλιστικές επενδύσεις. Αλλά δε γίνονται, και δε φταίει σ' αυτό ότι δεν υπάρχουν κεφάλαια, αλλά ότι δεν υπάρχουν εξασφαλισμένα κέρδη για να ξαναρχίσει η διευρυμένη καπιταλιστική αναπαραγωγή. Και δε δίνονται επίσης κρατικά κεφάλαια γι' αυτόν το σκοπό, λόγω των μεγάλων κρατικών χρεών.

Η έκθεση διαπιστώνει ότι οι επιχειρήσεις δεν αυξάνουν τις επενδύσεις τους σε νέα μέσα παραγωγής. Και θεωρεί ότι αυτό υπονομεύει σε βάθος χρόνου τις προοπτικές για οικονομική ανάκαμψη.

Θεωρεί επίσης ότι οι δημοσιονομικές και οι νομισματικές πολιτικές δεν αρκούν για να επαναφέρουν τις επενδύσεις στα προ της κρίσης επίπεδα. Εκείνο που χρειάζεται είναι περισσότερες δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές, που μπορούν να τονώσουν τη ζήτηση βραχυπρόθεσμα, να ενισχύσουν την προσφορά μεσοπρόθεσμα και στη συνέχεια να ενθαρρύνουν τις ιδιωτικές επενδύσεις.

Ως προς την κάμψη του ρυθμού ανάπτυξης της αγοράς εργασίας, λέει η έκθεση του ΔΝΤ ότι δημογραφικοί παράγοντες αναμένεται να διαδραματίσουν ρόλο τροχοπέδης σε πολλές οικονομίες, καθώς ο πληθυσμός γερνά και όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι συνταξιοδοτούνται. Τότε γιατί δε μειώνεται η ανεργία, και μάλιστα των νέων; Δεν απαντούν στο ερώτημα. Η μεγάλη ανεργία για να αντιμετωπιστεί θέλει επενδύσεις. Θέλει και μέτρα που να μειώνουν, αντί να αυξάνουν τα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης, ώστε να αντικαθίστανται οι συνταξιούχοι με νέους εργαζόμενους. Τα όρια συνταξιοδότησης έχουν ανέβει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, ως μια καπιταλιστική αναδιάρθρωση αντιμετώπισης της κρίσης σε όφελος του κεφαλαίου.

Επομένως η κατάσταση που περιγράφεται είναι το αποτέλεσμα και όχι η αιτία.

Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι το ΔΝΤ εκτιμά ότι: «Τα σενάρια αυτά υποδηλώνουν για το μέλλον χαμηλότερους ρυθμούς βελτίωσης του επιπέδου ζωής. Επιπλέον, η βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών μεγεθών θα είναι δυσκολότερο να διατηρηθεί, καθώς η φορολογική βάση θα διευρύνεται με χαμηλότερους ρυθμούς» («Το Βήμα» 8/4/2015, ηλεκτρονική έκδοση). Λέει με απλά λόγια ότι οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις σε όφελος του κεφαλαίου δεν αφήνουν περιθώρια βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των λαών, ενώ χρειάζεται και νέα αντιλαϊκή φορολογία (διεύρυνση της φορολογικής βάσης, που δεν μπορεί να προέλθει από τη φορολογία κεφαλαίου γιατί επιδρά αρνητικά στα κέρδη και στην ανταγωνιστικότητα). Δυσκολεύεται όμως η επιβολή της, γιατί δεν την σηκώνει το ήδη ισχνό λαϊκό εισόδημα. Αρα δε θα βρίσκεται εύκολα κρατικό χρήμα για επενδύσεις.

Βεβαίως όλα τα παραπάνω ζητήματα δείχνουν και τις αξεπέραστες αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Δεν κάνουν επενδύσεις γιατί δεν αυξάνεται η ζήτηση. Δεν απαντούν, όμως, γιατί δεν αυξάνεται η ζήτηση. Η τιμή της εργατικής δύναμης μειώθηκε δραστικά στην περίοδο της κρίσης, για να αυξηθεί το ποσοστό κέρδους του κεφαλαίου ως ένας από τους παράγοντες συμβολής στην ανάκαμψη. Ετσι, π.χ., αν γίνουν επενδύσεις, δεν είναι σίγουρα τα κέρδη. Επίσης αν μειώσουν την ανεργία αυξάνοντας τους συνταξιούχους με μείωση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης, αυτό αυξάνει τις ασφαλιστικές εργοδοτικές εισφορές, αυξάνει συνολικά την τιμή της εργατικής δύναμης, αλλά οι καπιταλιστές απαιτούν τη μείωσή τους ως ένα μέσο επίσης μείωσης της τιμής της εργατικής δύναμης.

Επίσης, για να κάνουν δημόσιες επενδύσεις χρειάζονται φόρους, αλλά στο κεφάλαιο δε βάζουν, ενώ τους λαούς τους έχουν «ματώσει».

Σε σχέση με τις «αναπτυσσόμενες» οικονομίες και την εκτίμηση για επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της παραγωγής: Αφενός μειώθηκαν οι εξαγωγές τους λόγω κρίσης, αφετέρου η εσωτερική τους ανάπτυξη «σκοντάφτει» στη χαμηλή τιμή της εργατικής τους δύναμης, ως ένα από τα βασικά στοιχεία ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητάς τους που συνέβαλε στις εξαγωγές. Βεβαίως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επιβράδυνση ρυθμών καπιταλιστικής ανάπτυξης είναι σημάδι ότι η οικονομία ίσως βαδίζει σε ύφεση.

Απ' όλα τα παραπάνω αναδεικνύεται ανάγλυφα πώς λειτουργεί ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Που για τους εργαζόμενους είναι καταστροφικός, δεν μπορεί να εξαλείψει τις οικονομικές κρίσεις που καταστρέφουν παραγωγικές δυνάμεις, δεν μπορεί να τους καλύπτει στοιχειώδεις λαϊκές ανάγκες, γι' αυτό και η πάλη της εργατικής τάξης και των άλλων φτωχών λαϊκών στρωμάτων σε συμμαχία μαζί της πρέπει να κατατείνει στην ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, στην εργατική εξουσία, για την αντικατάσταση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας από την κοινωνική.