«ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ. Εικονογράφηση μιας αυτοβιογραφίας (Πρώτο Μέρος 1910-1940)», τιτλοφορείται η έκθεση που παρουσιάζουν (έως 27/7/2014) το Ιδρυμα - Μουσείο «Γιάννης Τσαρούχης» και το Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138), στο οποίο από πέρσι φιλοξενούνται οι συλλογές του αβοήθητου από την πολιτεία Μουσείου Τσαρούχη.

Η πραγματοποίηση της έκθεσης αυτής (το δεύτερο μέρος της θα παρουσιαστεί το Σεπτέμβριο του 2014) αποτελεί παλιά πρόταση της προέδρου του Ιδρύματος (ανιψιάς του κορυφαίου ζωγράφου) Νίκης Γρυπάρη (η ίδια επιμελήθηκε την έκθεση), με στόχο την «ερμηνεία» της καλλιτεχνικής πορείας του δημιουργού, με «εργαλεία» τα κείμενά του, τις αυτοβιογραφικές του σημειώσεις, τις προφορικές του διηγήσεις και τα ίδια τα έργα του.

Το «Πρώτο Μέρος (1910-1940)», ξεκινά από τα χρόνια της παιδικής ηλικίας του Γιάννη Τσαρούχη στον Πειραιά, στην Αθήνα και στην Κηφισιά. Περιδιαβαίνει τα έργα του, την εποχή του, τα ακούσματά του, τις γνωριμίες, τις συναναστροφές του, τους συνεργάτες και τους δασκάλους του. «Συναντά» μορφές όπως οι Φώτης Κόντογλου, Κωνσταντίνος Παρθένης, Δημήτρης Πικιώνης, Νίκος Βέλμος, Αγγελική Χατζημιχάλη, Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, Ελλη Παπαδημητρίου, Τεριάντ και πολλές άλλες, μέσα από φωτογραφίες, κείμενα και συνεντεύξεις του Τσαρούχη και ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Βερνίκου «Σπουδή για ένα πορτρέτο» και του Φώτη Λαμπρινού «Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη».

Το ταξίδι στον «κόσμο» του αλησμόνητου Γιάννη Τσαρούχη περιλαμβάνει 11 σταθμούς- ενότητες:

1η: Πειραιάς 1910-1924. Ο Τσαρούχης γεννιέται στις 13 Ιανουαρίου 1910 στον Πειραιά, όπου περνά τα πρώτα του παιδικά χρόνια. «Κοιτούσα πάρα πολύ τον ουρανό, όταν ήμουν μικρό παιδί στον Πειραιά. Αυτόν τον ουρανό δεν τον ξαναείδα σε κανένα μέρος της Γης, έχω αρκετή ευαισθησία για να βλέπω τις διαφορές. Οι πρώτες μου εντυπώσεις από τον ουρανό υπήρξαν το θεμέλιο της αισθητικής μου και των κριτηρίων μου. Μ' αυτά τα κριτήρια κρίνω ό,τι υπάρχει στην τέχνη. Στις αναμνήσεις μου τις παιδικές, βασίζεται ό,τι έκανα».

2η Αθήνα, 1924-1927. Η οικογένεια μετακομίζει στην Αθήνα, στην οδό Ερμού 70. «Αρχίζω να ζωγραφίζω με ακουαρέλα, πιο εντατικά και πιο σοβαρά από το 1926 (...) Εζωγράφιζα, πάντα απ' το φυσικό, νεκρές φύσεις ή τοπία, κατά προτίμηση με κτίρια, αλλά και προσωπογραφίες».

3η Κηφισιά 1925-1927. Η οικογένεια παραθερίζει στην Κηφισιά. «Εκείνη την εποχή έκανα την ακουαρέλα που παριστάνει το σπίτι του χειρουργού Φωκά, όπου έμενε η οικογένεια Σεφεριάδη (...). Στο ίδιο περιβόλι ήταν και το σπίτι που μέναμε (...)».

4η Πολυτεχνείο 1927-1930. Φοιτά στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας με δασκάλους τους Μπισκίνη, Ιακωβίδη, Μποκατσιάμπη, Θωμόπουλο. Παρουσιάζει θεατρικά προσχέδια στο «Ασυλο Τέχνης», στην έκθεση «Ασπούδαχτοι ζωγράφοι». Γνωρίζει τους Δημήτρη Πικιώνη, Σπύρο Παπαλουκά, Στρατή Δούκα.

5η Γνωριμία με τον Φώτη Κόντογλου.«Το 1927, μαθητής του Πολυτεχνείου, που αργότερα ονομάστηκε ΑΣΚΤ, πήγα να γνωρίσω τον Κόντογλου [...] Είχα μαζί μου να του δείξω μερικές ακουαρέλες και σχέδια. Ο Κόντογλου με αποπήρε (...) " Νόμιζα ότι ήσουν λαϊκό παιδί που σχεδιάζει καράβια και καραγκιόζηδες. Και βλέπω ένα παιδί που ξεσηκώνει τα φιγουρίνια του Παρισίου". Είχε καταρρακώσει όλη την αστική μου υπερηφάνεια, που δεν ήταν και πολύ στέρεη». Το 1930 αποφασίζει να εργαστεί κοντά στον Κόντογλου.

6η Παράλληλες ασχολίες. Στο πλαίσιο των δεύτερων «Δελφικών Εορτών» του Σικελιανού (1930), συμμετέχει στην έκθεση λαϊκής τέχνης υπό την Αγγελική Χατζημιχάλη και γνωρίζεται με την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, που του μαθαίνει ύφανση στον αργαλειό. Συνεργάζεται με την Ελλη Παπαδημητρίου στη λαογραφική εταιρεία «Ελληνικές Τέχνες» και μελετά ανά την Ελλάδα τη λαϊκή τέχνη.

7η Κωνσταντίνος Παρθένης 1932-1934. Εγγράφεται στο εργαστήρι του Παρθένη με προτροπή του κορυφαίου αρχιτέκτονα- ζωγράφου Δημήτρη Πικιώνη.

8η «Επανάσταση» 1934. «Επανάσταση» σε ό,τι έκανε μέχρι τότε. Διαφωνεί με την αισθητική του Κόντογλου. Ζωγραφίζει σουρεαλιστικά σχέδια και αφηρημένους πίνακες και γράφει σουρεαλιστικά ποιήματα. Με τους Κάρολο Κουν και Διονύση Δεβάρη ιδρύουν την περίφημη «Λαϊκή Σκηνή». Στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη εντυπωσιάζεται με το χορό των ζεϊμπέκηδων.

9η Παρίσι 1935. Ταξιδεύει για πρώτη φορά στο Παρίσι. Μελετά έργα των Ευρωπαίων ζωγράφων. Γνωρίζεται με τους Λοράν, Ματίς, Τζιακομέτι. Στο σπίτι του Tεριάντ (Στρατής Ελευθεριάδης) πρωτοβλέπει έργα του Θεόφιλου. Παρακολουθεί θέατρο. «Το Παρίσι υπήρξε ένα μεγάλο σχολείο για μένα, αλλά είχα και μια εξαιρετική καθηγήτρια, την μοναξιά μου. Είναι μία καθηγήτρια που σου δίνει μεγάλη ελευθερία να βλέπεις και να κρίνεις».

10η Επιστροφή από το Παρίσι 1934-1939. Δουλεύει με τις χρωματικές κλίμακες των καραγκιοζοπαιχτών Σωτήρη Σπαθάρη και Δεδούσαρου, αλλά και επηρεασμένος από τα έργα του Mατίς.

11η Ζωγραφική εκ του φυσικού 1939-1940. Το 1939 ζωγραφίζει εκ του φυσικού. Αντιγράφει την «Κεφαλή της Μέδουσας», από το δάπεδο του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. «Την Μέδουσα, που ήταν του 3^ου ή 4^ουμ.Χ. αιώνα, την είχα δει στο δάπεδο του Μουσείου, μου έκανε εντύπωση και την αντέγραψα. Αυτή μου έμαθε ότι η δουλειά με το μοντέλο, όταν γίνεται με ανοιχτά μάτια και με γερή όραση και αντιγράφεις το μοντέλο και τα χρώματά του, ελευθερωμένος από συνταγές, φτάνεις σ' αυτήν την ελληνιστική μεταφυσική, η οποία νόμιζα ότι στηρίζεται αλλού».

Σημειώνουμε ότι η έκθεση εκτός από τα έργα της συλλογής του Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, εμπλουτίστηκε με μακέτες του Πάνου Αραβαντινού από το Μουσείο Πάνου Αραβαντινού, με ζωγραφικά έργα του από την Εθνική Πινακοθήκη και με φωτογραφίες από τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη. Σχεδιασμός έκθεσης: Λίλη Πεζανού.