Τουλάχιστον το 5% του συνόλου των κρατουμένων στις φυλακές είναι έφηβοι και νεαροί ενήλικες, σχεδόν οι μισοί από αυτούς είναι υπόδικοι. Η συντριπτική πλειοψηφία τους δεν έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δεν έχει πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εργασία, έχει κάνει χρήση ναρκωτικών και στις φυλακές δε στερούνται μόνο την ελευθερία τους, αλλά και τη σίτιση, τη θέρμανση, το επισκεπτήριο κ.ά. Τα παραπάνω είναι μερικά από τα στοιχεία της έρευνας στα καταστήματα κράτησης ανηλίκων που παρουσίασε το ΚΕΘΕΑ κι αναδεικνύουν από τη μια σοβαρά κοινωνικά προβλήματα που είναι γέννημα θρέμμα του καπιταλισμού (φτώχεια, μετανάστευση, ανεργία, ναρκωτικά) που διαρκώς οξύνονται κι από την άλλη διεθνείς έρευνες επιβεβαιώνουν ότι ο εγκλεισμός των ανηλίκων αποτελεί παράγοντα κινδύνου για περαιτέρω εμπλοκή με το «σωφρονιστικό» σύστημα. Συγκεκριμένα:

Σύμφωνα με την έρευνα του ΚΕΘΕΑ, στην Ελλάδα το 5% των κρατουμένων, δηλαδή 600 περίπου άτομα, είναι έφηβοι και νεαροί ενήλικες. Η μέση ηλικία των συμμετεχόντων στην έρευνα ήταν 19,1 έτη, με την πλειονότητά τους να ανήκει στην ηλικιακή ομάδα 17 - 21 ετών. Περισσότεροι από 8 στους 10 εκτίουν πρώτη φορά ποινή φυλάκισης. Το μεγαλύτερο μέρος κρατείται για διάστημα έως 12 μήνες, ενώ σχεδόν οι μισοί είναι υπόδικοι. Τα συχνότερα αδικήματα που έχουν διαπράξει είναι κλοπές, ληστείες και αδικήματα που σχετίζονται με το νόμο περί ναρκωτικών.

Μόνο το 10,9% του συνόλου των ανήλικων κρατουμένων έχει ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι υπόλοιποι φτάνουν μέχρι τον αναλφαβητισμό αλλά και την αδυναμία επικοινωνίας στην ελληνική γλώσσα.

Το 58,9% των κρατουμένων είχε χρησιμοποιήσει ναρκωτικά κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής τους με επικρατέστερη ουσία συστηματικής χρήσης την κάνναβη, δύο στους 5 έχει κάνει συστηματική χρήση ουσιών, ενώ το 32,1% ανάφερε ότι υπάρχει χρήση ουσιών στη φυλακή.

Τα 4/5 των κρατουμένων είναι αλλοδαποί.

Το 48,2% πριν από τη φυλάκιση διέμεναν μόνοι ή με φίλους, στοιχείο που επιβεβαιώνει την απουσία ή την ελλιπή λειτουργία του ρόλου της οικογένειας στη ζωή των ανηλίκων, συνθήκη - που όπως επισημάνθηκε - έχει βαρύνουσα σημασία τόσο για την εμφάνιση όσο και την πρόληψη της παραβατικότητας.

Οι ελλείψεις χώρων και υλικοτεχνικής υποδομής, οι δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης με προβλήματα στη σίτιση, την καθαριότητα, την υγιεινή, τη θέρμανση, την παροχή τρεχούμενου νερού και υγειονομικής περίθαλψης, τα οποία επιδεινώνονται χρόνο με το χρόνο, είναι μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα των φυλακών ανηλίκων, με κυρίαρχο ζήτημα τον υπερπληθυσμό.

Παράλληλα, επισημάνθηκε από νεαρούς κρατούμενους η πρακτική της ακύρωσης του επισκεπτηρίου ως τιμωρητικός μηχανισμός, ο περιορισμός του δικαιώματος χρήσης ολιγοήμερων αδειών από τις εισαγγελικές αρχές και η απουσία επαφής με το «έξω» και με ό,τι συμβαίνει στην κοινότητα.

Η παραπάνω εικόνα συμπληρώνεται από περιορισμένες, κατά βάση, δυνατότητες απασχόλησης, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης που είναι απολύτως αναγκαίες για την κοινωνική επανένταξη, ενώ ένα επιπλέον πρόβλημα που αντιμετωπίζουν μετά την αποφυλάκιση, αφορά την έλλειψη υποστηρικτικού κοινωνικού και οικογενειακού δικτύου εκτός φυλακής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κρατούμενοι και εργαζόμενοι αξιολόγησαν θετικά τις θεραπευτικές παρεμβάσεις για τα ναρκωτικά όπου αυτές λειτουργούν. Η έρευνα είναι μέρος της μελέτης που έχει στόχο την ίδρυση και τη μεθοδολογία οργάνωσης και λειτουργίας του Κέντρου Απεξάρτησης Κασσάνδρας (Χαλκιδική) για την απεξάρτηση ανήλικων δραστών αξιόποινων πράξεων που ανατέθηκε στο ΚΕΘΕΑ από το υπουργείο Δικαιοσύνης μετά από διαγωνισμό.

Το ΚΕΘΕΑ προτείνει για τις εγκαταστάσεις στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής:

Τη δημιουργία πρότυπου κέντρου για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας που σχετίζεται με τη χρήση ουσιών και την ομαλή κοινωνική ένταξη. Να περιλαμβάνει κέντρο σωματικής αποτοξίνωσης και μονάδες ψυχικής απεξάρτησης που θα συνδεθούν με κέντρα κοινωνικής επανένταξης στην κοινωνία, ώστε να δίνεται η δυνατότητα συνέχισης της θεραπείας και μετά την αποφυλάκιση. Να φιλοξενεί κρατούμενους μέχρι 21 ετών με απόφαση εισαγγελέα, ανακριτή, δικαστηρίου για να παρακολουθήσουν θεραπευτικό πρόγραμμα με περιοριστικούς όρους. Να έχει δυνατότητα φιλοξενίας μέχρι 25 ετών ώστε να αξιοποιηθούν πλήρως οι εγκαταστάσεις. Να στελεχωθεί με επιστημονικό κυρίως προσωπικό, να προσφέρει ατομική και ομαδική συμβουλευτική, θεραπεία και εκπαίδευση.