Συμπληρώνονται τούτες τις μέρες, 58 χρόνια από τη θλιβερή εκείνη ημέρα, την παραμονή της γιορτής των Χριστουγέννων, το 1942, όταν οι Ιταλοί κατακτητές, σε αντίποινα για το χτύπημα, που, στις 18 Δεκέμβρη, τους είχε επιφέρει ο ΕΛΑΣ στο Μικρό Χωριό, δολοφονούσαν φρικτά αρκετούς πατριώτες. Τα θύματα έδωσαν τη ζωή τους, συνεχίζοντας το παράδειγμα των προγόνων τους και διατηρώντας, όλοι τους, αλύγιστη την ελληνική πίστη και την εθνική αξιοπρέπεια, αφήνοντας πολύτιμες παρακαταθήκες αρετής και φιλοπατρίας στις επερχόμενες γενεές.

Στις 18 του Δεκέμβρη 1942, δόθηκε η μεγάλη μάχη του Μικρού Χωριού Ευρυτανίας από τον ΕΛΑΣ της Ρούμελης, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, εναντίον εκατοντάδων στρατιωτών Ιταλών. Το αποτέλεσμα της μάχης ήταν βαρύ για τους Ιταλούς κατακτητές. Πολλοί ήσαν οι νεκροί και οι τραυματίες, ανάμεσά τους και ο επικεφαλής ανώτερός τους αξιωματικός. Από τη μεριά του ΕΛΑΣ, νεκρός έπεσε ο 18χρονος αντάρτης Κώστας Μπρίρτσας (Κλέαρχος).

Μετά τη μάχη, σκληρή ξέσπασε πάνω στους κατοίκους του Μικρού Χωριού η εκδικητική μανία των Ιταλών φασιστών. Το Μ. Χωριό λεηλατήθηκε και πάνω από τα μισά σπίτια πυρπολήθηκαν. Πιάστηκαν πολλοί Μικροχωρίτες και Μεγαλοχωρίτες και έγιναν ξυλοδαρμοί μέχρι θανάτου. Επί μια εβδομάδα οι βάνδαλοι κατακτητές επιδόθηκαν σε απάνθρωπα βασανιστήρια, έσπασαν χέρια, έβγαλαν μάτια και χάραξαν με μαχαίρι τα πρόσωπα πολλών συλληφθέντων κατοίκων. Ολοι τους, όμως, οι πατριώτες στάθηκαν αλύγιστοι. Σε στρατοδικείο που έστησαν οι Ιταλοί κατακτητές στο Χάνι του Μπαλτά, κατόπιν για εκδίκηση, αποφάσισαν για όλους τους ομήρους που έπιασαν, την εκτέλεσή τους.

Οδηγώντας οι φασίστες τους καταδικασμένους ομήρους στο Μικρό Χωριό, τους πέρασαν από τον τόπο όπου έγινε η μάχη και εκεί τους υπέβαλαν για ακόμη μια φορά σε φρικτά βασανιστήρια. Στις 24 Δεκεμβρίου παραμονή των Χριστουγέννων, ημέρα Πέμπτη, πρωί - πρωί, κάλεσαν έξω από το σπίτι που χρησιμοποιούσαν για κρατητήριο τον παπά - Βαστάκη και τον ενωμοτάρχη Χ. Κατσίμπα, τους πήγαν στο κοντινότερο σπίτι και τους έκαψαν ζωντανούς.

Λίγο αργότερα, οδήγησαν τους καταδικασμένους ομήρους έξω από το χωριό, στη θέση Λόγγοβες. Εκεί ξεχώρισαν 11 ομήρους τους: Χρήστο Μέρμηγκα αρχίατρο, Δ. Ματσιούτα τηλεγραφητή, Ιωάν. Καριοφύλλη δάσκαλο, Ανδρέα Σιταρά, Δημ. Δασκαλάκη ανάπηρο, Θεοδ. Οικονόμου ανάπηρο, Ιωάν. Μεσίρη ανάπηρο, Βασ. Παλιούρα επαγγελματία, Κων. Αραπογιάννη επαγγελματία, όλοι από το Μεγάλο Χωριό και οι Χρήστος Φλέγγας μετανάστης, Νίκος Κυρίτσης καφεπώλης από το Μικρό Χωριό. Τους υπόλοιπους, τους μέριασαν στο Νικολό, απ' όπου τους υποχρέωσαν να παρακολουθήσουν τη δραματική σκηνή της εκτέλεσης και τους υποχρέωσαν ν' ανοίξουν τους τάφους τους. Οι πιο πολλοί δεν μπορούσαν να σκάψουν. Τα χέρια τους ήταν σπασμένα από τα βασανιστήρια. Ακολούθησε η εκτέλεση και όλοι στάθηκαν παλικάρια. Η στάση τους ήταν εθνική, πατριωτική και πέσανε με την κραυγή: «Ζήτω η Ελλάς».

Αναρίθμητα σύμβολα ηρωισμού έχει να παρουσιάσει ο μαρτυρικός τούτος τόπος στα δύσκολα χρόνια της τριπλής κατοχής και της αθάνατης Εθνικής Αντίστασης. Ενα από αυτά και όχι μόνο από τα μικρά είναι και το δόλιο το Μικρό Χωριό, που η μοίρα το συνέδεσε με την πρώτη μεγάλη μάχη. Χρέος πατριωτικό, η αναφορά μας σ' αυτό, σήμερα που κλείνουν 58 χρόνια από τότε.

«Βαριά στενάζουν τα βουνά/ και ο ήλιος σκοτεινιάζει

το δόλιο το Μικρό χωριό/ και πάλι ανταριάζει».

Με αυτούς τους στίχους, η Μικροχωρίτισσα Ναυσικά Φλέγγα - Παπαδάκη απαθανάτισε την ηρωική μάχη, που έληξε με τη βαριά ήττα των Ιταλών κατακτητών και έγινε ένα από τα αγαπημένα τραγούδια του λαού μας, το οποίο μελοποιήθηκε από τον μουσικοσυνθέτη Αλέκο Ξένο.

(Από το περιοδικό «Μικροχωρίτικα γράμματα», τεύχος 69).