Τετάρτη 29 Δεκέμβρη 1999
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 7
Διημερίδα Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ
ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ
Στοιχείο της ανεξαρτησίας ο πολιτισμός των λαών

«Ηθελα να πω ότι μια πολύ μεγάλη δύναμη απέναντι στη βαρβαρότητα είναι ο Πολιτισμός και ιδιαίτερα κάτω από την απειλή του ιμπεριαλισμού. Ο Μαρξ είπε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ή ως φάρσα ή ως τραγωδία. Φαίνεται, λοιπόν, ότι αυτό που καταφέρνει ο καπιταλισμός είναι να συμβιβάζεται ο άνθρωπος, ο εργαζόμενος και με τη φάρσα και με την τραγωδία, γι' αυτό και πολλά ιστορικά φαινόμενα, ιστορικές περίοδοι να επαναλαμβάνονται, έστω και με το σχήμα της φάρσας και με την περιπέτεια της τραγωδίας. Ο ιμπεριαλισμός, νομίζω, είναι μια επανάληψη, μια ανακύκλωση ιστορική. Δηλαδή, αυτή η τάση των μεγάλων, των κυρίαρχων δυνάμεων να ελέγχουν τις εσωτερικές αναπτύξεις μιας χώρας από τα δικά τους μητροπολιτικά κέντρα, είναι και ένα φαινόμενο σημερινό.

Η παρουσία των αμερικάνικων συμφερόντων στην περιοχή είναι ακριβώς μια νέα αποικιοκρατική αντίληψη, που προσπαθεί να υλοποιήσει τις ιμπεριαλιστικές τάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Για να καταλάβουμε τι ακριβώς μπορεί να σημαίνει πολιτισμός και ιμπεριαλισμός, τι μπορεί να σημαίνει το ενδεχόμενο της αντίστασης μέσα από τα πλαίσια μιας πολιτισμικής συμπεριφοράς, πρέπει να θυμηθούμε ότι ο ιμπεριαλισμός, στα μέσα της προηγούμενης εκατονταετίας, εκδηλώθηκε ως αποικιοκρατική κίνηση και μέσα από αυτή την επέμβαση μπήκανε στο τραπέζι των συζητήσεων, των επιστημονικών αναζητήσεων, τα θέματα του πολιτισμού. Οταν, δηλαδή, η δυτική κουλτούρα, ο δυτικός πολιτισμός, με την αποικιοκρατική του εξάπλωση, ήρθε σε σύγκριση με τους πολιτισμούς της Ανατολής, της Αφρικής, της Ινδίας, τότε ακριβώς άρχισαν να δημιουργούνται τα ερωτήματα που ήθελαν να εξηγήσουν τη διαφορά ανάμεσα στους πολιτισμούς. Τη διαφορά ανάμεσα στις συμπεριφορές των αποικιοκρατούμενων και στις συμπεριφορές των αποικιοκρατών. Και τότε δημιουργήθηκαν οι μεγάλες θεωρίες του πολιτισμού κάτω από το βασανιστικό και αρκετά καταχθόνιο ερώτημα, εάν, τελικά, όλοι οι λαοί έχουν τη δυνατότητα να παράγουν πολιτισμό.

Και εδώ ξαναθυμούμαι ότι αυτό το θέμα μπήκε πριν από λίγα χρόνια. Το βιβλίο ενός δημοσιογράφου, Αμερικανού, έθετε το θέμα της διάκρισης ανάμεσα σε ζώνες του κόσμου. Στις ζώνες εκείνες που αντιστοιχούν στις δυνατότητες των λαών να παράγουν πολιτισμό. Και χώρισε τον κόσμο σε τρεις ζώνες: Στην πρώτη, σ' αυτήν που εντάσσονται οι δυτικοευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις, η Αγγλία, η Γαλλία, η Γερμανία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς. Μια ζώνη, δηλαδή, όπου οι λαοί μπορούν και παράγουν πολιτισμό. Μια δεύτερη ζώνη, όπου εντάσσεται η Ελλάδα, η Ιταλία, εντάσσονται οι λαοί που δεν μπορούν να παραγάγουν πολιτισμό, ενώ είναι σε θέση να αφομοιώνουν τους πολιτισμούς. Και ο Τρίτος Κόσμος, που δεν έχει τη δυνατότητα ούτε να παραγάγει πολιτισμό ούτε να αφομοιώνει. Επομένως, είναι ένα υποκείμενο, που θα έπρεπε κανείς να το ποδηγετήσει, για να το εντάξει κανείς, βίαια ή όχι, μέσα σε μια ζώνη που παράγει πολιτισμό».

Ναζιστική αντίληψη για τον πολιτισμό

«Αυτό, όμως, έπρεπε να εξηγηθεί. Μέσα σ' αυτήν την αναζήτηση, υπεισήλθε μια θεοκρατούμενη αντίληψη. Η αντίληψη, που ήθελε να υποστηρίξει την άποψη ότι ο πολιτισμός έχει ένα παγκόσμιο κέντρο, που θύμιζε περίπου, σε μια παραβολική επεξεργασία, το Αραράτ. Δηλαδή, από εκεί που ο Νώε με την Κιβωτό σταμάτησε και από εκεί ξεκίνησε η νέα ζωή, ο πολιτισμός. Γι' αυτό ακριβώς και ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι, στην Αγγλία, έβγαλε μια εγκύκλιο, που είπε ότι ο κόσμος γεννήθηκε στο 4004. Και ο διάδοχός του έστειλε μια δεύτερη διορθωτική εγκύκλιο ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε στις 17 Οκτωβρίου του 4004. Επρεπε να στραφεί η έρευνα στο σημείο ακριβώς που γεννήθηκε ο πολιτισμός. Τότε, βέβαια, δημιουργήθηκε το γνωστό σύνθημα "από την Ανατολή το φως" και όλες οι προσπάθειες ήταν να εντοπιστεί το κέντρο του Πολιτισμού, απ' όπου ξεκίνησε και απλώθηκε στον κόσμο. Βέβαια, μέσα σ' αυτές τις αναζητήσεις, άρχισαν να δημιουργούνται και οι φυλετικές θεωρίες. Δηλαδή, οι λαοί παράγουν ή όχι πολιτισμό, ανάλογα με τις βιολογικές τους ικανότητες.

Επομένως, ο πολιτισμός δεν είναι προϊόν της εξέλιξης των λαών, της σκέψης τους και της σχέσης τους με την εργασία και το περιβάλλον, αλλά είναι προϊόν της βιολογικής τους δυνατότητας. Αυτή η θεωρία του Γερμανού ερευνητή Κόσιν έγινε και βασικό ιδεολογικό εργαλείο του ναζισμού και μέσα από αυτήν την ιδεολογική άποψη απέναντι στον πολιτισμό αναπτύχθηκε η ναζιστική πολιτική ενάντια στους λαούς, που δεν παράγουν πολιτισμό, οι οποίοι έπρεπε να εξολοθρευτούν για να αφήσουν στους περιούσιους λαού να παραγάγουν ήσυχοι τον πολιτισμό τους, χωρίς την απειλή της νοθείας του πολιτιστικού έργου, από αυτούς που δεν είναι σε θέση να παραγάγουν.

Η συζήτηση και, τελικά, αυτός ο αυταρχισμός, που απαίτησαν οι αποικιοκράτες, έφεραν αναγκαστικά τους αποικιοκράτες αντιμέτωπους με τους εθνικούς πολιτισμούς, με την κουλτούρα των λαών που είχαν υποταχθεί στους αποικιοκράτες. Και, τελικά, αυτή η επιφανειακή διαφορά, που μέσα από τον ευρωκεντρισμό φαινόταν πως είναι μια διαφορά, που δεν προερχόταν από τη δυνατότητα των συνθηκών, αλλά από την προσωπική, τη βιολογική κατάσταση των ανθρώπων, των λαών, άρχισε να διαμορφώνεται σε μια σύγκρουση. Και τότε αναδείχτηκαν τα εθνικά στοιχεία των πολιτισμών, οι ιδιαίτερες ικανότητες και, τελικά, καταρρίφθηκε από τους ίδιους τους λαούς η περίφημη μονογραμμική άποψη για τον πολιτισμό. Δηλαδή, η άποψη, η οποία πιστεύει ότι όλοι οι λαοί είναι υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν μια πορεία για να φτάσουν στο ζενίθ του πολιτισμού, δηλαδή να φτάσουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, άλλοι αργά, άλλοι γρήγορα, ανάλογα πάλι με τις βιολογικές τους δυνατότητες».

Οι λαοί μπορούν ν' αντισταθούν με τον πολιτισμό τους

«Και σήμερα ακόμη ισχύει αυτό το μοντέλο ερμηνείας πολιτισμού. Οτι ο πολιτισμός είναι ένα πυραμιδοειδές κατασκεύασμα, μέσα στο οποίο ο κόσμος, ανάλογα με τις δυνατότητές του, τις πνευματικές, τις οικονομικές, τις κοινωνικές, προσπαθεί να μπει μέσα σ' αυτήν την πυραμίδα του πολιτισμού και να έχει κάποια θέση. Δεν μπορεί όλοι να βρίσκονται στην κορυφή. Αν σκεφθεί κανείς τις ρατσιστικές εκδηλώσεις, τις ρατσιστικές εκρήξεις που στην εποχή μας παρακολουθούμε, θα δει ότι η άποψη ισχύει και σήμερα. Αυτό έφερε στο προσκήνιο, ότι οι λαοί έχουν τα χαρακτηριστικά ενός ιδιαίτερου πολιτισμού, μέσα από τον οποίο μπορούν να αντισταθούν στην παρέμβαση των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και στο θέμα του πολιτισμού, αλλά γενικότερα στο θέμα της αυτοδιάθεσης των λαών.

Στο 19ο αιώνα, μέσα στο πλαίσιο των γνωστών μεγάλων κινημάτων του φιλελευθερισμού, του ρομαντισμού, του εθνικισμού, αυτές οι δυνάμεις που ήρθαν σε βοήθεια των μικρών λαών για να απαλλαγούν από τις αυτοκρατορίες, ήταν ακριβώς η προσπάθειά τους να εντοπίσουν τις πολιτισμικές τους ρίζες και, τελικά, να αποδείξουν ότι έχουν μια ιστορία, μέσα από την οποία έχουν τη δυνατότητα να αναδείξουν το σύγχρονο πρόσωπό τους και μέσα από αυτήν την ανάδειξη να αντισταθούν στην ιμπεριαλιστική παρέμβαση των ιμπεριαλιστικών αυτοκρατοριών των "μεγάλων λαών", οι οποίοι, κυνηγώντας τον περίφημο ζωτικό τους χώρο για να αναπτύξουν τα συμφέροντά τους, δε σταματούν μπροστά σε οποιαδήποτε πράξη, η οποία θα οδηγούσε στην εξαφάνιση ολόκληρων λαών, ολόκληρων πολιτισμών.

Στην προσπάθεια αυτή των λαών για την ανάδειξη της πολιτισμικής τους ρίζας, βοήθησαν οι επιστήμες, ιδιαίτερα η Αρχαιολογία, η οποία ήταν δυνατό, μέσα από την έρευνά της, να αναδείξει τις πολιτισμικές ρίζες των λαών, που υπέφεραν κάτω από την καταπίεση και την εκμετάλλευση των αυτοκρατοριών. Ενα προεισαγωγικό συμπέρασμα είναι το ερώτημα εάν, τελικά, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, μπορεί να τεθεί ως στοιχείο της παγκοσμιοποίησης και ο πολιτισμός. Εάν, δηλαδή, μπορούμε τελικά να δεχτούμε ότι ο πολιτισμός είναι δυνατόν να αποτελέσει κάποια στιγμή μια παγκόσμια ύλη, η οποία, τελικά, θα διατρέχει τους λαούς, θα τους ενώνει ή θα τους φέρνει αντιμέτωπους, όπως ακριβώς είναι δυνατόν να γίνει με την οικονομία».

Ενιαίος βαλκανικός πολιτιστικός χώρος

«Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Τι μπορεί, τελικά, να συμβεί, αν και στο θέμα του πολιτισμού μπορεί να ισχύσει η παγκοσμιοποιημένη συμπεριφορά των πολιτισμών των λαών. Το θέμα χρειάζεται να το αντιμετωπίσει κανείς στο χώρο των Βαλκανίων. Τα Βαλκάνια, τελικά, αποτελούν μια ενότητα πολιτισμική. Πρέπει κανείς να προσεγγίσει, όχι μόνο τα μορφολογικά στοιχεία των πολιτισμών που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή, αλλά ταυτόχρονα και τα ουσιαστικά, τα ποιοτικά στοιχεία, π.χ., τη στάση του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο, τη γέννηση, απέναντι στη σχέση του με το περιβάλλον, σε σχέση με το οικολογικό πρόβλημα.

Σ' αυτή την περίπτωση του πολιτισμού, το οικολογικό πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται ως μια φυσιολατρία γενική και αόριστη, αλλά ως ένα θέμα κύκλων, μέσα στους οποίους ο άνθρωπος αναδείχνεται ως περιούσιο ον, μέσα από τη δυνατότητα της εργασίας, τη δυνατότητα να παρεμβαίνει στη φύση, στο περιβάλλον και να το αναγκάζει, τελικά, να παραγάγει για το όφελος των δικών του συμφερόντων. Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα, που μπορεί κανείς να το παρακολουθήσει από την προϊστορία. Οτι, τελικά, στο σημείο εκείνο που αναδεικνύεται η ουσία η ανθρώπινη, είναι το σημείο εκείνο που ο άνθρωπος, μέσα από τη δουλιά του, καταφέρνει να αντιμετωπίσει το περιβάλλον, να το θεωρήσει και αυτό ως ένα στοιχείο ενός ενιαίου συστήματος.

Επομένως, από εκεί πρέπει να προέρχεται, να παράγεται και η οικολογική μας συνείδηση, από την αντίληψη ότι εμείς και το περιβάλλον αποτελούμε δύο στοιχεία, δύο υποσυστήματα σε ένα γενικό περιβάλλον, άρα δεν μπορούμε να το καταστρέφουμε, τη στιγμή, που, καταστρέφοντάς το, ανατρέπουμε τη λειτουργία του συστήματος και, κατά συνέπεια, καταστρέφουμε τη δική μας ύπαρξη, τη δική μας λειτουργία. Μέσα, λοιπόν, στα Βαλκάνια, αναπτύσσεται αυτό το γενικό, το σύνθετο πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο και εμείς είμαστε ένα στοιχείο. Επομένως, για να καταφέρει κανείς να διασπάσει αυτή την ενότητα, τη δυνατότητα των επιμέρους συστημάτων να συνεργαστούν και επομένως να προωθήσουν την επιβίωση του γενικού τους συστήματος, είναι να παρέμβει και να σπάσει, να αναιρέσει αυτή την ενότητα.

Αυτή τη διάλυση παρακολουθούμε στις μέρες μας. Η διάσπαση των εθνοτήτων μέσα στα Βαλκάνια, η οποία, βέβαια, φοβούμαι ότι θα προχωρήσει, δημιουργεί στους λαούς, τους φορείς του βαλκανικού πολιτισμού, μια ανασφάλεια. Δηλαδή, όταν απομονώνεται κανείς, βγαίνει μέσα από το σύστημα που τον προστατεύει, βγαίνει μέσα από εκείνες τις συνθήκες που του δίνουν τη δυνατότητα να παραγάγει και να αναδειχτεί ως ανθρώπινη προσωπικότητα, αναγκάζεται να αναζητήσει την προστασία. Αν, τελικά, κανείς ακολουθήσει αυτή την πρόταση που λέει ότι είναι παραμύθι η άποψη της ανεξαρτησίας και άρα πρέπει από κάπου να εξαρτηθούμε, αν τελικά δεχτούμε ότι η ένταξή μας μέσα σε έναν κόσμο, μέσω του πολιτισμού, σημαίνει η ένταξή μας μέσα σε ένα σύστημα που μας διευκολύνει να επιβιώσουμε, αλλά και να παραγάγουμε, τότε η ένταξή μας μέσα σε έναν κόσμο, δεν πρέπει οπωσδήποτε να σημαίνει εξάρτηση. Αλλά τότε μόνο θα σημαίνει εξάρτηση, αν μας αποκλείσουν από το δικαίωμα να θεωρούμε τον εαυτό μας μέρος ενός πολιτισμικού συστήματος, οπότε μοιραία και αναγκαστικά θα ζητήσουμε την προστασία. Επομένως, θα αρνηθούμε το δικαίωμα της εθνικής μας ανεξαρτησίας».

Η καθημερινή δραστηριότητα παράγει πολιτισμό

«Το τελευταίο ερώτημα είναι τι μπορεί να κάνει ένα αριστερό, ένα κομμουνιστικό κίνημα. Να αναπλάσει, θα έλεγα να αναπαλαιώσει, το όραμα του κομμουνιστικού κόσμου. Καθαρά στις διαστάσεις τις πολιτισμικές. Θα έλεγα, να οδηγήσει τον κόσμο σωστά, στο επίπεδο του πολιτισμού. Να του εξηγήσει ότι ο πολιτισμός δεν αποτελεί ένα σύνολο καλλιτεχνικών εκρήξεων και εκδηλώσεων, αλλά είναι το σύνθετο προϊόν που παράγεται από τον άνθρωπο στην καθημερινή του δραστηριότητα, είτε αυτή αναπτύσσεται στο οικονομικό είτε στο ιδεολογικό, είτε στο κοινωνικό επίπεδο. Να καταλάβει ο κόσμος ότι αυτό που παράγουμε αυτή τη στιγμή είναι πολιτισμός.

Επομένως, για να είναι το υποκείμενο ενός πολιτισμού, πρέπει να είναι το υποκείμενο των καθημερινών αναπτύξεων, των καθημερινών δράσεων, που τελικά είτε τους επιβουλεύονται είτε τους βοηθούν, με στόχο να τους προσαρτήσουν. Αν, τελικά, δουλέψουμε σε αυτήν την κατεύθυνση και σφυρηλατήσουμε αυτήν τη σχέση του απλού ανθρώπου με τον πολιτισμό, ίσως μέσα από εκεί θα καταλάβει και τι σημαίνει εθνική ανεξαρτησία, τι σημαίνει, τελικά, να βρίσκεται μέσα σε μια ζώνη, σε μιαν ενότητα που είναι δυνατόν να επιζήσει, χωρίς να εξαρτηθεί πολιτικά, ιδεολογικά, οικονομικά».


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ