Σήμερα λέμε να βρεθούμε στα ψηλά. Εκεί όπου η ομορφιά κυριαρχεί ολόγυρα, κάνοντας τη διαφορά. Στο όρος Περιστέρι πάνω στην οροσειρά της Πίνδου, σε υψόμετρο 1.200μ., στο χείλος μιας απότομης χαράδρας, είναι χτισμένο το Συρράκο. Χωρίζεται από το δίδυμο χωριό των Καλαρρυτών με μια βαθιά χαράδρα απαράμιλλης ομορφιάς, την οποία διαρρέει ο παραπόταμος του Αραχθου, Χρούσιας.

Βρίσκεται 52 χλμ. νοτιοανατολικά των Ιωαννίνων και αποτελεί υπόδειγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Χώρος που προσφέρει μοναδικές εμπειρίες στον επισκέπτη, αφού συνδυάζει αρμονικά και με σεβασμό το παρελθόν με το παρόν.

Κατοικήθηκε πριν από το 15^ο μ.Χ. αι. από Ελληνες βλαχόφωνους. Σε αυτό συνηγορούν διάφορα στοιχεία, όπως η χρονολόγηση των πλατάνων στην πλατεία του χωριού. Στο διάστημα της τουρκοκρατίας, μετά το 1480, ήταν πρωτεύουσα της αυτοδιοίκητης ομοσπονδίας του Μαλακασίου, αποτελούμενης από 42 χωριά, η οποία ανήκε στη βασιλομήτορα (Βαλιδέ Σουλτάνα), απολαμβάνοντας έτσι προνομιακή μεταχείριση. Τότε αναπτύσσεται το χωριό σε μεγάλο βαθμό. Πρώτα οι κάτοικοι εργάζονται ως κτηνοτρόφοι και έπειτα αναπτύσσουν το εμπόριο μαζί με τη βιοτεχνία παραγωγής μάλλινων υφασμάτων και κτηνοτροφικών προϊόντων. Η τεράστια έκταση των βοσκοτόπων (περίπου 75.000 στρέμματα) βοηθά τους κατοίκους να φτάσουν τον αριθμό των γιδοπροβάτων σε πολλές χιλιάδες και τις μεγάλες ποσότητες των προϊόντων, στα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Οδησσό, Μόσχα, Βουκουρέστι, Βελιγράδι, Κωνσταντινούπολη και αλλού). Η συρρακιώτικη κάπα ήταν περιζήτητη και λέγεται ότι και ο στρατός του Μεγάλου Ναπολέοντα εφοδιαζόταν με μεγάλες ποσότητες. Οι ξένοι περιηγητές Leake και Pouqueville που το 1815 και το 1818 αναφέρουν ότι βρήκαν στο Συρράκο «εμπορικήν κίνησιν, αμιλλωμένην προς τας καλυτέρας ευρωπαϊκάς πόλεις», δηλώνουν την ύπαρξη σημαντικών βιβλιοθηκών και κυκλοφορία ευρωπαϊκών εφημερίδων, ένδειξη της πνευματικής ανάπτυξης παράλληλα με την εμπορική.

Το Συρράκο με τους Καλαρρύτες είναι τα μοναδικά χωριά της Ηπείρου που επαναστατούν τον πρώτο χρόνο της Επανάστασης του 1821 έχοντας τότε 3.500 κατοίκους. Οι Τούρκοι καταστρέφουν και καίνε σχεδόν ολόκληρο το χωριό, ενώ οι κάτοικοι το εγκαταλείπουν για να σωθούν. Οι κάτοικοι επιστρέφουν στο χωριό έπειτα από μερικά χρόνια, το ξαναχτίζουν και ξαναβρίσκει μέρος της παλιάς του αίγλης γύρω στο 1860-70. Η πτώση του εμπορίου μάλλινων ειδών και η αντικατάστασή τους από συνθετικά υλικά (1908-10) σβήνει τις εμπορικές δραστηριότητες των κατοίκων και τους αναγκάζει να αλλάξουν επαγγέλματα. Τότε υπήρχαν 530 σπίτια και 5.000 περίπου κάτοικοι.

Η απελευθέρωση ήρθε στις 23 Νοέμβρη 1912. Στην απογραφή του 1913 τα Γιάννενα αριθμούν 17.000 κατοίκους, η Κόνιτσα 2.000 και το Συρράκο 3.500.

Το Συρράκο έδωσε στην Ελλάδα σπουδαίους άνδρες που διέπρεψαν σε πολλούς τομείς και άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στο πέρασμα της ιστορίας. Ξεχωριστή θέση ανάμεσά τους κατέχει ο πεζογράφος και ποιητής του «Βουνού και της Στάνης», Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894), ο δημιουργός του «Σταυραετού», των «Σκιών του Aδου», των «Βλάχων της Πίνδου» και τόσων άλλων. Ακόμα, ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας Ιωάννης Κωλέττης, ο οποίος υπήρξε - μεταξύ άλλων - μέλος της Φιλικής Εταιρείας και προσωπικός γιατρός του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Από το Συρράκο καταγόταν επίσης, ο ποιητής και αγωνιστής του 1821 Γεώργιος Ζαλοκώστας καθώς και οι οπλαρχηγοί Κατσικογιάννης, Λεπενιώτης κ.ά., όπως και πολλοί άλλοι άνθρωποι των γραμμάτων, των τεχνών και του εμπορίου.

Το χωριό έμεινε παραδοσιακό αφού η διάνοιξη του δρόμου καθυστέρησε υπερβολικά, ενώ τώρα η πρόσβαση γίνεται μέσω πλήρως ασφαλτοστρωμένου δρόμου.

Με ένα εξαιρετικό τρόπο οι τοπικοί μάστορες, εκφράζοντας τις κοινωνικές ανάγκες και αισθητικές αντιλήψεις της τοπικής κοινωνίας εναρμόνισαν την κατοικία με το φυσικό της περιβάλλον αλλά και τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα του χώρου και της εποχής.

Η κατοικία δεν είναι ανεξάρτητη αλλά υπάρχει η ακολουθία: κατοικία - πεζόδρομος (καλντερίμι - βρύση - δημόσιος χώρος). Τα σπίτια είναι με δύο ή τρεις ορόφους με μεγάλη κλίση. Ετσι υπάρχει η ανάγκη μιας κλιμακωτής πρόσβασης, η οποία επιτυγχάνεται με την επιδομή μιας πέτρινης σκάλας η οποία από τη μια μεριά εφάπτεται στην κύρια οικοδομή και από την άλλη στηρίζεται σε ένα τοξωτό τοίχο.

Το άνοιγμα του τόξου αυτού επιτρέπει την είσοδο ανθρώπων, πραγμάτων και πολλές φορές ζώων στο κατώγι, δηλαδή στον ωφέλιμο χώρο του σπιτιού που προκύπτει από την κλίση του εδάφους. Το κύριο υλικό δομής είναι η πέτρα στους τοίχους και η σχιστόπλακα στις στέγες.

Τα καλντερίμια είναι στενά, φτιαγμένα από πέτρα, όπως και οι βρύσες που υπάρχουν διάσπαρτες σε όλο το χωριό, με πιο ενδιαφέρουσα, ίσως, την κατασκευή της «Γκούρας», της κεντρικής βρύσης με τη θολωτή στέγη φτιαγμένη από ειδική ελαφρόπετρα. Βρίσκεται κοντά στην πλατεία, στο κέντρο του χωριού, στο «χοροστάσι», το πιο προσεγμένο σημείο του χωριού στρωμένο με πλάκα και ωραία θέα. Είναι επίσης δίπλα από το πέτρινο τριώροφο σχολείο, το πιο μεγάλο κτίσμα του χωριού.

Στην είσοδο του χωριού ανακατασκευάζεται ο νερόμυλος, ενώ ο άλλος που χρησίμευε και ως νεροτριβείο βρίσκεται στη χαράδρα του Χρούσια.

Σε πολύ καλή κατάσταση είναι το μονοπάτι που ενώνει το Συρράκο με τους Καλαρρύτες, διάρκειας μιας περίπου ώρας πεζοπορίας μέσα από την άγρια χαράδρα με την πλούσια χλωρίδα. Χαρακτηριστικό του είναι η πέτρινη σκάλα, μεγάλης κλίσης.

Οι περισσότεροι από τους βοσκότοπους του χωριού εντυπωσιάζουν με την έκταση και τη βλάστησή τους. Γνωστότερος, το οροπέδιο του «Γαλαρόκαμπου».

Ιδανική για ανάβαση είναι η κορυφή της «Τσουκαρέλλας» (2.195 μ.), από τις ψηλότερες της Πίνδου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σπίτι του ποιητή Κώστα Κρυστάλλη, που μετατρέπεται σε βιβλιοθήκη και μουσείο καθώς και το παλαιό οικοτροφείο που λειτουργεί ως ξενοδοχείο.

Στοιχεία του τρόπου ζωής των Συρρακιωτών πριν 150 χρόνια, όπως αυθεντικά έπιπλα, κεντήματα, πλεκτά, υφαντά και φορεσιές του χωριού, εκτίθενται στο παραδοσιακό σπίτι - μουσείο (Κ. Αυδίκου), το οποίο λειτουργεί κάθε Αύγουστο ή όταν κάποιος επισκέπτης ζητήσει να το επισκεφτεί.

Με κέντρο το Συρράκο ο επισκέπτης εκτός των παραπάνω μπορεί να γνωρίσει, σε απόσταση ως μία ώρα οδικώς, το ιστορικό γεφύρι της Πλάκας, το μοναστήρι της Κηπίνας, σκαρφαλωμένο στο βράχο, τα χωριά των Καλαρρυτών, των Αγνάντων, των Πραμάντων και άλλες φυσικές και τεχνητές ομορφιές.

Οσοι επιθυμούν να συναντήσουν τόπους που αποπνέουν έναν αέρα περηφάνιας και εμπνέουν παραπέμποντας με τα σύμβολά τους σε ένα πνεύμα αντίστασης και ελευθερίας, δεν έχουν παρά να επισκεφθούν το Συρράκο.