Β. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Πρώτον, δεν έχουν κατανοήσει επαρκώς τα διαδραματιζόμενα και με αυτή την έννοια δε συνειδητοποιούν αφ' ενός ότι οι κρίσεις είναι σύμφυτο και συνεχώς επαναλαμβανόμενο φαινόμενο του καπιταλισμού ως συστήματος και αφ' ετέρου ότι για να ξεπεραστεί, κάθε φορά, η κρίση γίνονται και διαφόρων τύπου παρεμβάσεις για τη στήριξη του κεφαλαίου.

Δεύτερον, ανήκουν σε εκείνους που απόλυτα συνειδητά, με σχέδιο και προπαγανδιστικούς μηχανισμούς, θέλουν να πείσουν τους λαούς ότι η εξελισσόμενη κρίση δεν έχει σχέση με το σύστημα, αλλά είναι αποτέλεσμα κακών και ακραίων χειρισμών μιας κλίκας άπληστων νεογιάπηδων των χρηματαγορών, που μπορεί να τους γέννησε ο νεοφιλελευθερισμός, αλλά αυτοί ξέφυγαν από την εποπτεία των μεγάλων αφεντικών, προκαλώντας την ανακατωσούρα που βλέπουμε στις αγορές, περίπου για ίδιον όφελος. Μια προσέγγιση καθ' όλα βολική, προκειμένου να βγει λάδι το σύστημα και άρα να επαναβεβαιωθεί η ανάγκη στήριξής του. Δεν υπάρχει, δηλαδή, πρόβλημα ή κρίση του καπιταλισμού, αλλά του ...νεοφιλελεύθερου μοντέλου διαχείρισής του. Λες και η εμφάνιση κρίσεων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ως αντανάκλαση της οικονομικής κρίσης του καπιταλισμού, εκδηλώθηκε ξαφνικά το 2008, ενώ στην οικονομική ιστορία (βεβαίως σε άλλες κλίμακες και με διαφορετικές επιπτώσεις) τέτοιες κρίσεις καταγράφονται τουλάχιστον από τα μέσα του 19ου αιώνα (Κ. Μαρξ «Το Κεφάλαιο», Τόμος 3, κεφάλαιο 30).

Οι περιβόητες κρατικοποιήσεις τραπεζών και χρηματοοικονομικών ομίλων των τελευταίων μηνών, κρατικοποιήσεις που μάλιστα γίνονται από αντιδραστικές κυβερνήσεις τύπου Μπους και Μπράουν είναι, σύμφωνα με τους απολογητές του συστήματος - αλλά και αρκετούς συνοδοιπόρους τους - το κομβικό σημείο μέσα από το οποίο οφείλουμε να διαπιστώσουμε ότι ο καπιταλισμός κάνει στροφή στην πολιτική του. Πρωταγωνιστές στην προαγωγή αυτής της άποψης οι εκπρόσωποι του ΣΥΝ-ΣΥΡΙΖΑ. Οι πιο ...συγκρατημένοι προβάλλουν απλά την άποψη ότι το σύστημα διαθέτει ακόμα τα μέσα και την ισχύ ώστε να ξεπερνά τα όποια προβλήματα εμφανίζονται από τις υπερβολές των διαχειριστών. Και το λένε με τρόπο που σχεδόν υποδηλώνει ότι κρατικοποιήσεις, με στόχο να διασωθούν κάποιες ομάδες της οικονομικής ολιγαρχίας, εμφανίζονται για πρώτη φορά στην πορεία εξέλιξης του καπιταλισμού.

Η διαδικασία και των κρατικοποιήσεων και των ιδιωτικοποιήσεων, είτε γίνονται σήμερα, είτε αφορούν το παρελθόν, είναι οι όψεις ενός και μόνο νομίσματος. Είναι εργαλεία που στην κοινωνία μας τα διαθέτει το αστικό κράτος, το οποίο, ανάλογα με τις ανάγκες του κεφαλαίου και του συστήματος συνολικά, τα χρησιμοποιεί είτε με τη μία τους μορφή, είτε με την άλλη.

Είναι δυνατόν να προβληθεί η άποψη ότι η διαδικασία των κρατικοποιήσεων, από τη στιγμή που αμφισβητεί το ατομικό δικαίωμα στην ιδιοκτησία συντελεστών της παραγωγής, αντικειμενικά, εμπεριέχει χαρακτηριστικά που κινούνται σε θετική κατεύθυνση. Μόνο, που, σε συνθήκες κυριαρχίας του μονοπωλιακού κεφαλαίου, η εμπειρία αποδεικνύει ότι ακόμα και τέτοιες επιλογές, όταν είναι επιλογές της άρχουσας τάξης, το κεφάλαιο και το πολιτικό του προσωπικό τις χρησιμοποιεί στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που υποδηλώνει η πράξη της κρατικοποίησης αυτή καθεαυτή. Ενώ, δηλαδή, μετά το πέρασμα μεμονωμένων μέσων παραγωγής και μέρους του συσσωρευμένου πλούτου από τα χέρια του καπιταλιστή στη δικαιοδοσία-ιδιοκτησία του κράτους, φαίνεται σαν φυσική και λογική εξέλιξη η δημιουργία προϋποθέσεων και άλλες επιχειρήσεις, μονάδες, κλάδοι, και η οικονομία συνολικά, να περάσουν στη μορφή ιδιοκτησίας που είναι η κρατική, ώστε μέσα από σχεδιοποιημένα προγράμματα να προωθούνταν πολιτικές υπέρ του συνόλου του λαού-ιδιοκτήτη, εδώ συμβαίνει το αντίθετο. Κρατικοποιείται μόνο μέρος από το κομμάτι της καπιταλιστικής οικονομίας, το οποίο είτε είναι προβληματικό, είτε οι καπιταλιστές στη δοσμένη φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού δεν επενδύουν γιατί δε θα έχουν μεγάλο και γρήγορο κέρδος. Είναι επίσης δεδομένο ότι η κρατικοποίηση γίνεται όχι για να απαλλοτριωθεί από τους καπιταλιστές και να περάσει στο κοινωνικό σύνολο, αλλά αποκλειστικά για να διασωθεί η «εύρυθμη» αναπαραγωγή του κεφαλαίου. Ανάλογα με το βαθμό συσσώρευσης και υπερσυσσώρευσης των κεφαλαίων, το φαινόμενο εμφανίζεται σε συγκεκριμένες φάσεις της οικονομικής ανάπτυξης και του οικονομικού κύκλου. Αρχικά με τη μορφή της πλήρους κρατικοποίησης ή της συμμετοχής του κράτους στο μετοχικό κεφάλαιο ιδιωτικών οικονομικών μονάδων, στη συνέχεια με την παράδοση των μονάδων αυτών σε ιδιώτες και αργότερα, όπως καλή ώρα στις μέρες μας, με την επανεμφάνιση του κράτους ως μετόχου επιχειρηματικών ομίλων.

Ο Γ. Αλογοσκούφης ήταν απόλυτα αποδεικτικός. Αναφερόμενος στη Σύνοδο του ΕΚΟΦΙΝ, στις δηλώσεις που έκανε την Τετάρτη που μας πέρασε, ξεκαθάρισε ποιος είναι ο στόχος: «Στόχος δεν είναι να κρατικοποιηθεί το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, ούτε εν μέρει, ο στόχος είναι να ληφθούν πρωτοβουλίες που θα διατηρήσουν την εμπιστοσύνη και μόλις η εμπιστοσύνη αποκατασταθεί σταδιακά ξανά θα γίνουν ιδιωτικές αυτές οι τράπεζες».

Οι εναλλαγές της ιδιοκτησιακής μορφής τραπεζών και διαφόρων παραγωγικών μονάδων, διαφόρων κλάδων της οικονομίας, είναι ένα φαινόμενο συνηθισμένο σ' ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο και στην Ελλάδα. Δεν είναι ούτε κεϋνσιανισμός, ούτε φιλελευθερισμός, ούτε νεοφιλελευθερισμός. Είναι καπιταλισμός! Ανάλογα με τις, κατά περιόδους, ανάγκες των μεμονωμένων κεφαλαίων και της οικονομικής ολιγαρχίας συνολικά και σε απόλυτη σχέση με τις ισορροπίες που διαμορφώνονται στον ενδοεπιχειρηματικό ανταγωνισμό, ολόκληροι κλάδοι έχουν αλλάξει το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς πάνω από μία φορά.

Οταν τα οικονομικά δεδομένα της άρχουσας τάξης υπαγορεύουν την ανάγκη της συσσώρευσης κεφαλαίων, τότε το κράτος εμφανίζεται ως ιδιοκτήτης - επενδυτής με τα χρήματα που εισπράττει από τους φόρους των εργαζομένων. Η πολιτική συνοδεύεται από το κατάλληλο ιδεολογικό περίβλημα, που ανάγει την κρατική ιδιοκτησία σε ανάγκη της κοινωνίας να συμβάλει στην ανάπτυξη της οικονομίας προς όφελος της μεγάλης μάζας των πολιτών.

Οταν τα κεφάλαια έχουν υπερσυσσωρευτεί στα χέρια της πλουτοκρατίας, τότε το κράτος προχωρεί στις ιδιωτικοποιήσεις, αφού έχουν προηγηθεί εκστρατείες κατασυκοφάντησης του δημόσιου χαρακτήρα της ιδιοκτησίας και ανάγοντας το κεφάλαιο και τους εκπροσώπους του σε αποκλειστική κινητήρια δύναμη της κοινωνίας.

Μετά τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1929-33, ήδη έχουμε μπει στην περίοδο του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού, και κυρίως με την ανοικοδόμηση μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μια περίοδο δηλαδή που, μετά τα ξεκαθαρίσματα και τις νέες ισορροπίες που δημιούργησε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος, οι εκπρόσωποι της οικονομικής ολιγαρχίας, αντικειμενικά, έθεσαν ως στόχο τους μια νέα συσσώρευση κεφαλαίων. Σ' αυτές τις συνθήκες επιστράτευσαν το αστικό κράτος, το οποίο, διαχειριζόμενο κεφάλαια από πόρους που αντλούσαν από τη μεγάλη μάζα των εργαζομένων και από τον παραγόμενο πλούτο της κοινωνίας, έπαιξε το ρόλο του τραπεζίτη για τη χρηματοδότηση των καπιταλιστών, του βιομηχάνου για τη σύσταση μονάδων έντασης κεφαλαίου, του κατασκευαστή για τη δημιουργία μεγάλης κλίμακας υποδομών κλπ. Μεγάλες τράπεζες, που δεν ήταν κερδοφόρες για το κεφάλαιο, τεράστια βιομηχανικά συγκροτήματα, που δεν άντεχαν τον επιχειρηματικό ανταγωνισμό, επιχειρήσεις σε όλους τους κλάδους της οικονομίας πέρασαν στα χέρια του κράτους, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και ταυτόχρονα τα αναγκαία εισοδήματα που θα έπρεπε να διαθέτουν οι εργαζόμενοι ώστε να αγοράζουν τα εμπορεύματα που παρήγαγαν οι διάφορες ομάδες του κεφαλαίου. Με αυτόν τον τρόπο, στην πραγματικότητα, το καπιταλιστικό κράτος, με πόρους που αντλούσε από τις λαϊκές αποταμιεύσεις και τα ταμεία των εργαζομένων, στήριξε και χρηματοδότησε την καπιταλιστική ανάπτυξη και ευνόησε το νέο κύκλο υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων.

Η διαδικασία αυτή, γενικά, κράτησε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του '70 και τη μεγάλη οικονομική κρίση που ακολούθησε την, τότε, παγκόσμια κρίση που εμφανίστηκε ως ενεργειακή. Ο παραγόμενος από τους εργαζόμενους πλούτος, που είχαν καταφέρει να υφαρπάξουν οι καπιταλιστές για δικό τους λογαριασμό, δημιούργησε συνθήκες υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων, τα οποία και πάλι άρχισαν να αναζητούν τομείς και κλάδους κερδοφόρας τοποθέτησης. Το πρόβλημα, όπως ήταν φυσικό, εμφανίστηκε αρχικά στις πλέον αναπτυγμένες χώρες, όπως ήταν οι ΗΠΑ και η Αγγλία, ενώ οι υπόλοιπες ακολούθησαν.

Τα θατσερικά και τα ρηγκανικά προγράμματα των μαζικών ιδιωτικοποιήσεων και της γνωστής αντιλαϊκής αγριότητας, που αρχικά αντιμετωπίστηκαν ως η συντηρητική - νεοφιλελεύθερη εκδοχή της σύγχρονης διαχείρισης, δεν ήταν τίποτα άλλο από τον προάγγελο της πολιτικής που, αργά ή γρήγορα, θα εμφανιζόταν -και εμφανίστηκε - και στις υπόλοιπες χώρες του κεφαλαίου, με φορείς υλοποίησης τόσο τα συντηρητικά, όσο και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα.

Ωθηση στην πολιτική εξασφάλισης τομέων κερδοφόρας δράσης για το μεγάλο κεφάλαιο έδωσαν οι ρυθμίσεις για την ενιαία αγορά της ΕΟΚ τη δεκαετία του '80, ενώ η δημιουργία της ΕΕ και της Συνθήκης του Μάαστριχτ και η «απελευθέρωση» των αγορών, στην πραγματικότητα, ισοδυναμεί με «νέα τάξη πραγμάτων», αφού στην ουσία κάθε ιδέα για παραμονή στο κράτος οποιασδήποτε δραστηριότητας που μπορούσε να αποφέρει κέρδος στους εκπροσώπους του κεφαλαίου τέθηκε, με διακρατικές συμφωνίες, εκτός νόμου.

Οι μαζικές αντιδράσεις των εργαζομένων στις χώρες - μέλη της ΕΕ, η διέξοδος που βρήκαν τα αδρανή κεφάλαια με την εξαγωγή τους σε χώρες της πρώην σοσιαλιστικής κοινότητας, στην Κίνα, την Ινδία και αλλού, μαζί με την τεράστια ανάπτυξη του απροκάλυπτα παρασιτικού τομέα δράσης του κεφαλαίου, όπως είναι ο τζόγος στα χρηματιστήρια και τις χρηματαγορές, επιβράδυναν το ξέσπασμα της νέας κρίσης, ωστόσο ο συνεχώς εντεινόμενος ενδοεπιχειρηματικός ανταγωνισμός και η κρίση που εμφανίστηκε στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, η κατάρρευση δηλαδή μεγάλων χρηματοοικονομικών πολυεθνικών κολοσσών, έφερε και πάλι στην επικαιρότητα την επιλογή των κρατικοποιήσεων.

Από όποια σκοπιά και αν δει κανείς φαινόμενα όπως οι κρατικοποιήσεις και οι ιδιωτικοποιήσεις στον καπιταλισμό, είναι ολοφάνερο ότι και στη μία και στην άλλη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με εργαλεία κρατικομονοπωλιακής ρύθμισης, με άμεσο και απώτερο στόχο την εξασφάλιση καλύτερων όρων και προϋποθέσεων για την απρόσκοπτη κερδοφορία του κεφαλαίου.