Το στρατιωτικό πραξικόπημα του φασίστα στρατηγού Φράνκο, την 18η Ιούλη 1936, άρχισε τον εμφύλιο πόλεμο στην Ισπανία. Σ' αυτήν την εξέλιξη υπήρξε απάντηση. Μια λαϊκή εξέγερση. Ο Φράνκο δεν κατάφερε να εξασφαλίσει τον έλεγχο όλης της Ισπανίας κατ' αρχάς. Η εργατική τάξη αντιστάθηκε με όλα τα «όπλα» της. Ο ισπανικός λαός υπόφερε πολύ από το κραχ της Wall Strett του 1929, σε μια περίοδο διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης. Χιτλερικά, φασιστικά στρατεύματα πλημμύρισαν την ισπανική γη, στο πλευρό των Ισπανών φασιστών. Ο θάνατος στρατοκαρτερούσε όχι μόνο κάθε κομμουνιστή, αλλά κάθε δημοκράτη. Η Γρανάδα πέφτει στα χέρια των φαλαγγιτών του Φράνκο. Τη νύχτα της 17ης Αυγούστου έρχεται ο θάνατος του ποιητή Λόρκα. Ντουφεκίζεται: «Αίμα που λιώνει στου παραθυριού / τα κρούσταλλα τις πεταλούδες». Οι σφαίρες του φασισμού χύνουν απ' το στήθος του ποιητή το αίμα του. Τη χαραυγή, όταν ο ισπανικός επαναστατικός ήλιος της εργατικής τάξης πρωτάνοιξε τα μάτια, τα απ' το φέγγος κόκκινα γαρίφαλα... Οι λίστες του φασισμού από τις φρανκικές αρχές κατέγραφαν ποιοι θα εκτελεστούν... Τη χαριστική βολή δίνει στον ποιητή ο Ραμόν Ρουίθ Αλόνσο, με τρόπο βέβηλο...

Οι αστικές τάξεις της Ευρώπης ακολουθούσαν την «πολιτική τής μη επέμβασης». Ενιπταν τα χέρια τους από το αίμα. Ο εμφύλιος μεταβλήθηκε σε πόλεμο του ευρωπαϊκού φασισμού, κατά της ισπανικής εργατικής τάξης. Στις 28 Απρίλη 1937 καταστράφηκε ολοκληρωτικά η Γκουέρνικα, μια μικρή πόλη στη Βισκάγια, από τους βομβαρδισμούς της χιτλερικής φρανκικής αεροπορίας. Οι λεπτομέρειες, οι σωροί των πτωμάτων... είναι οι ακτίνες της ελευθερίας του ήλιου! Οι ανταύγειες, πυρκαγιές, ο φωτεινός κώνος ενός λαμπόγυαλου καταγράφεται ως η πιο τρομακτική αποκάλυψη ενός παγκόσμιου αντιφασιστικού πορτρέτου: Οι παραμορφωμένες σάρκες του ανθρώπου μπερδεύονται μ' έναν ερεβώδη τρόπο μ' αυτές τις μορφές του ζώου... είναι η φρίκη που προκαλεί ο πόλεμος.

Οι ιστορικές σελίδες του εμφυλίου πολέμου, η ανθοφορία των ιδεών άφησε ατράνταχτες τις προσδοκίες για τους εργαζόμενους όλου του κόσμου. Απέναντι στον ευρωπαϊκό φασισμό, αντιτάχθηκαν ο ισπανικός λαός, η Κομμουνιστική Διεθνής με τις διεθνείς ταξιαρχίες. Η ισπανική γη του 1936-1939 ποτίστηκε με το αίμα χιλιάδων εργατών. Ηταν εκεί ο κομμουνιστής Δημήτρης Σακαρέλλος, μαζί μ' άλλα εκλεκτά παιδιά της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Η Ισπανία συνταράχτηκε, πριν το πρελούδιο του Β` Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν ήταν μονάχα μια σύγκρουση ανάμεσα στη δημοκρατία και το φασισμό, αλλά μια βαθύτερη κοινωνική επανάσταση. Η θρυλική Πασιονάρα έγραψε για τον άγνωστο ήρωα των διεθνών ταξιαρχιών: «Αν υπάρχουν άντρες που έχουν μία ψυχή δίχως σύνορα / ένα μέτωπο στεφανωμένο με μαλλιά απ' όλα τα μέρη του κόσμου / σκεπασμένο με ορίζοντες, πλοία, βουνά / με άμμο και με χιόνι, είσαι εσύ ένας από δαύτους. / Μ' όλες τους τις σημαίες σε καλούν οι πατρίδες / που η ανδρεία σου θα τις γέμιζε μ' ωραία μνημεία./ Με τη γεύση όλων των ήλιων κι / όλων των θαλασσών σε δέχεται η Ισπανία, / γιατί εδώ γίνεται το μεγαλείο του δέντρου που αγκαλιάζει μια ήπειρο. / Μέσα απ' τα κόκαλά σου θα περάσουν οι ελαιώνες / βυθίζοντας στο χώμα τις πιο σιδερένιες τους ρίζες / αγκαλιάζοντας με πίστη όλους / τους ανθρώπους» (Μ.τ.φ.: Στέλλα Φουρτούνη).