Είναι μια γραφική περιοχή του πλανήτη μας, με αρκετές μεγάλες λίμνες, πολλές μικρότερες, μεγάλα ποτάμια, αλλά και ρυάκια που ρέουν αργά, έδαφος μουλιασμένο από το νερό. Το νερό, που βρίσκεται παντού σ' αυτό το μέρος. Ομως οι ομοιότητες με οικεία τοπία τελειώνουν εδώ. Στον τόπο αυτό δεν υπάρχουν σύννεφα, ούτε πέφτει βροχή, ούτε λάμπουν τα αστέρια. Δεν υπάρχει ούτε φως του ήλιου, ούτε φεγγαρόφωτο, δεν υπάρχει ούτε καν αέρας. Πάνω από το πλούσιο σε νερά φυσικό ανάγλυφο, υπάρχει ένα ερμητικό κάλυμμα πάγου, πάχους 3 χιλιομέτρων, έκτασης 13 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων και ηλικίας 1 εκατομμυρίου ετών!

Αυτό το παράδοξο σκηνικό βρίσκεται στην Ανταρκτική, το πιο κρύο μέρος πάνω στη Γη. Αν μπορούσε να σηκωθεί το κάλυμμα πάγου, τότε το γεμάτο νερά βραχώδες έδαφος θα ήταν εκείνο που θα χαρακτήριζε την όψη της μακρινής ηπείρου. Βεβαίως, κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό κι έτσι μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για το πώς ακριβώς είναι στην πραγματικότητα το έδαφος της Ανταρκτικής ή για το πόσα και ποια ζωντανά όντα υπάρχουν εκεί. Πριν από μερικές δεκαετίες κανείς δεν ήξερε ότι υπήρχε αυτός ο κόσμος από θαμμένες λίμνες και ποτάμια. Ολοι θεωρούσαν την Ανταρκτική ένα παγωμένο, νεκρό, άχρηστο τόπο. Ανάμεσα στις λίμνες που ανακαλύφθηκαν είναι και η λίμνη Βοστόκ, η έκτη μεγαλύτερη στον κόσμο με όγκο νερού 5.500 κυβικά χιλιόμετρα. Η θερμότητα που κρατάει το νερό αυτών των λιμνών σε υγρή μορφή θεωρείται ότι προέρχεται από τεκτονικά ρήγματα στο υπέδαφος της Ανταρκτικής. Ο παγετώνας από πάνω λειτουργεί σαν μόνωση ανάμεσα στη λίμνη και στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες της ατμόσφαιρας.

Εκείνο που ξέρουμε σήμερα με βεβαιότητα για τις υπόγειες διαδρομές του νερού κάτω από τους παγετώνες της Ανταρκτικής, είναι ότι δεν αποτελούν κάποιο δευτερεύον στοιχείο της ύπαρξης αυτών των παγετώνων. Η μελέτη των λιμνών και ποταμιών κάτω από τον πάγο μπορεί να φωτίσει σοβαρά ζητήματα της επιστημονικής έρευνας σχετικά με τη σταθερότητα των πολικών παγοκαλυμμάτων και την ιστορία των παγετώνων της Ανταρκτικής. (Πόσο γρηγορότερα κινούνται οι παγετώνες πάνω από λίμνες; Υπήρχαν λίμνες πριν σχηματιστεί ο πάγος;). Οι απαντήσεις που θα δοθούν θα επηρεάσουν μεταξύ άλλων τις εκτιμήσεις για την επίδραση της τήξης των πάγων στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Εχει περάσει ένας αιώνας από τότε που οι πρώτοι εξερευνητές έφταναν στο Νότιο Πόλο με τη βοήθεια ελκήθρων που έσερναν σκύλοι και με τροφή βραστό πιγκουίνο. Ωστόσο, καθώς οι λίμνες είναι θαμμένες βαθιά, σε απομακρυσμένες και εξαιρετικά κρύες περιοχές, οι αποστολές για την επιτόπια εξερεύνησή τους παραμένουν δύσκολες, χρονοβόρες και με μεγάλο οικονομικό κόστος. Ενας επιπλέον παράγοντας, που αν και απαραίτητος κάνει πιο δύσκολη την εξερεύνηση των υποπαγετώνιων υδάτων της Ανταρκτικής, είναι οι έλεγχοι για να εξασφαλιστεί ότι οποιαδήποτε προσπάθεια απευθείας εξερεύνησής τους (με γεώτρηση) δε θα τα μολύνει με ζωντανούς οργανισμούς της επιφάνειας. Κι αυτό γιατί, όσο απίθανο κι αν φαίνεται, οι πρώτες ενδείξεις είναι ότι και σ' αυτές τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες η ζωή έχει βάλει πόδι.

Βακτήρια και άλλοι μικροοργανισμοί που πέφτουν στην επιφάνεια του παγετώνα καταβυθίζονται αργά αργά στο πέρασμα των αιώνων, καθώς καλύπτονται από νέα στρώματα χιονιού, μέχρι να φτάσουν τελικά στις λίμνες. Εκεί, σε θερμοκρασία ελάχιστα πάνω από το σημείο πήξης του νερού, σε απόλυτο σκοτάδι, υψηλή πίεση από το βάρος του παγετώνα και σε περιβάλλον με ελάχιστη τροφή, μερικά μικρόβια ίσως προσαρμόζονται με εντελώς ασυνήθιστο τρόπο στις αντίξοες συνθήκες. Η μελέτη αυτών των ανθεκτικών μικροοργανισμών μπορεί να δώσει ενδείξεις ακόμα και για το τι είδη ζωής μπορεί να υπάρχουν στον Αρη, ή στην Ευρώπη, τον καλυμμένο από πάγο δορυφόρο του Δία.

Μέχρι τώρα κανείς δεν έχει αγγίξει τα νερά μιας λίμνης κάτω από τον πάγο της Ανταρκτικής, αλλά μια ρωσική ομάδα που συλλέγει πυρήνες πάγου πάνω από τη λίμνη Βοστόκ, για να μελετήσει τη μεταβολή του κλίματος σε παλιότερες γεωλογικές περιόδους, έχει φτάσει πολύ κοντά σ' αυτό το στόχο. Η Ρωσία για λόγους εθνικού γοήτρου θέλει να είναι η πρώτη χώρα που θα φτάσει σε τούτη την τελευταία επίγεια ανεξερεύνητη περιοχή και ελπίζει να το καταφέρει έως το 2009. Οι ανταγωνιστικές ομάδες από άλλες χώρες εκφράζουν ανησυχία μήπως η βιασύνη οδηγήσει σε κατά λάθος μόλυνση του παρθένου οικοσυστήματος με μικροοργανισμούς που θα φτάσουν ως εκεί προσκολλημένοι πάνω στα εξαρτήματα του τρυπανιού, ή πλέοντας στο υγρό που τροφοδοτείται διαρκώς μέσα στην τρύπα για να την κρατήσει ανοιχτή και να μην ξαναπαγώσει. Βεβαίως, οι Ρώσοι, που δηλώνουν ότι έχουν πάρει τα απαραίτητα μέτρα, θεωρούν ότι οι ανησυχίες των ανταγωνιστών τους, έχουν μόνο σκοπό να τους καθυστερήσουν.

Δε θα αργήσει ο καιρός που θα μάθουμε με βεβαιότητα αν υπάρχει ζωή και τι είδους στις λίμνες αυτής της αφιλόξενης ηπείρου του πλανήτη μας. Εδώ και χρόνια εντοπίστηκαν μικροοργανισμοί ικανοί να ζουν στους -23 βαθμούς Κελσίου, σε επιφανειακές μόνιμα παγωμένες λίμνες της Ανταρκτικής. Μικροοργανισμοί βρέθηκαν και στα τελευταία στρώματα πάγου πάνω από τη λίμνη Βοστόκ, αν και οι αναλύσεις που έγιναν από διαφορετικά εργαστήρια έδωσαν πολύ διαφορετικά αποτελέσματα όσον αφορά τη συγκέντρωση των μικροβίων ανά κυβικό εκατοστό πάγου. Τότε, η γεώτρηση είχε σταματήσει μόλις μερικές δεκάδες μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης, για να παρθούν μέτρα ώστε να μη μολυνθεί.

Η επιλογή της τοποθεσίας Βοστόκ, κάτω από την οποία βρίσκεται η ομώνυμη λίμνη, είχε γίνει πριν από 30 και πλέον χρόνια, επειδή οι Σοβιετικοί επιστήμονες είχαν εντοπίσει εκεί το μεγαλύτερο πάχος αιώνιου πάγου σε όλη τη Γη: 3.724 μέτρα!