Απόλαυση της νόησης και της ακοής πρόσφερε το θεατρικό αναλόγιο με το άγνωστο στην Ελλάδα διήγημα του μεγάλου δραματουργού Φρίντριχ Ντίρενματ «Ο θάνατος του Σωκράτη», το οποίο παρουσίασε το Φεστιβάλ Αθηνών στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς) στο πλαίσιο της έκθεσης «Οι μύθοι του Ντίρενματ», η οποία γνώρισε για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό την εικαστική έφεση του συγγραφέα. Η έκθεση, τα κείμενα στον κατάλογο της έκθεσης και προπάντων το αναλόγιο - ανάγνωση του διηγήματος «Ο θάνατος του Σωκράτη» αποκάλυψαν την αρχαιογνωσία (μυθολογική, ιστορική, φιλοσοφική, φιλολογική) του Ντίρενματ. Αρχαιογνωσία που του ενέπνευσε κείμενα, υπό το πρίσμα, βέβαια, της - επηρεασμένης και από τον Μπρεχτ - διαλεκτικής του αντίληψης για την ιστορία και την κοινωνική εξέλιξη. Αντίληψη που, στοχεύοντας στην κοινωνική αφύπνιση, εκφράστηκε (στα περισσότερα έργα του) με ένα δραστικότατο σαρκασμό των κακώς κειμένων. «Καθρέφτης» του διαλεκτικού και σαρκαστή Ντίρενματ είναι «Ο θάνατος του Σωκράτη». Ο Ντίρενματ μέσα από την ιστορία, τη «μυθολογία» περί της ζωής και του θανάτου του Σωκράτη, τα κειμενικά ιδεολογήματα, τις συντηρητικές ιδέες και τις πολιτικές σκοπιμότητες του Πλάτωνα, αποκαλύπτει την κοινωνικο-πολιτική πραγματικότητα της αρχαιότητας και «ξετινάζει» τον Πλάτωνα, αναθέτοντας μάλιστα τη δημόσια υπεράσπιση του Σωκράτη στη γυναίκα του, Ξανθίππη. Το διαλεκτικό πνεύμα, ο σαρκαστικός οίστρος και το άμεσο και υπονοηματικό γλωσσικό «κεντρί» του Ντίρενματ «έλαμψαν» με την έξοχη μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα. Ολοένα και περισσότερο οι μεταφράσεις του Γ. Δεπάστα συνιστούν πραγματική δημιουργία. Το κείμενο του Ντίρενματ αποζητούσε και βρήκε τον ιδανικό ερμηνευτικό «αγωγό» του, με την πνευματικότητα, το στοχαστικό σαρκασμό, τον πολύσημο, αλλά και άμεσο λόγο του Βασίλη Παπαβασιλείου. Απολαμβάνοντας τον «Σωκράτη» του Ντίρενματ, η υπογράφουσα σκεφτόταν πόσο ενδιαφέρον θα είχε μια παράλληλη, συγκριτολογική σκηνική «ανάγνωση» του κειμένου του Ντίρενματ και της αριστουργηματικής βαρναλικής «Αληθινής απολογίας του Σωκράτη», για να φανούν οι ομοιότητες και διαφορές τους.

Δυνατότητα μετάφρασης και γνωριμίας αφ' ενός με έξι άγνωστα στην Ελλάδα μονόπρακτα έργα νέων ξένων δραματουργών και αφ' ετέρου σκηνικού πειραματισμού σημαντικού αριθμού δοκιμασμένων καλλιτεχνών (σκηνοθετών, ηθοποιών, χορογράφων, κλπ.), αλλά και πρωτοεμφανιζόμενων, ακόμα και σπουδαστών, έδωσε το τριήμερο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών, με παραστάσεις δύο μονοπράκτων ανά ημέρα, στο «Σχολείον», υπό το γενικό τίτλο «Σύγχρονες θεατρικές γραφές - Χορικότητα». Αυτό το πειραματικού χαρακτήρα παραστασιακό πρόγραμμα περιλάμβανε έργα που μορφολογικά διαθέτουν «χορικότητα». Ορος που «υιοθετούν» ξένοι σκηνοθέτες και ηθοποιοί για να σηματοδοτήσουν μια «γενικευμένη λειτουργία στο σύνολο της σκηνικής δράσης (στην εσωτερική της λειτουργία, στην έκφραση της συλλογικότητας των ηθοποιών και στη σχέση που αναπτύσσεται με τους θεατές)» και την ομαδική θέαση των ηθοποιών, όχι βέβαια με τη μορφή του Χορού στο αρχαίο δράμα, αλλά ως σύγχρονος «Χορός», με λόγο (ατομικό και συλλογικό), τραγούδια και βουβές δράσεις. Η υπογράφουσα παρουσιάζει συνοπτικά τις παραστάσεις των τριών έργων που είδε. Μέρη του έργου «13 αντικείμενα - σπουδές υποδούλωσης» του Χόγουαρντ Μπάρκερ (μετάφραση Σεραφείμ Βελέντζας), που σαρκάζει την ενασχόληση του σύγχρονου ανθρώπου με καθημερινά, συχνά ευτελή πράγματα. Η σκηνοθεσία του Δημήτρη Λιγνάδη, με σπουδαστές της Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, «φώτισε» απολύτως, πολλαπλάσια από τις άλλες δύο παραστάσεις, το χαρακτήρα της «χορικότητας». Ενδιαφέρον ως γραφή, πικρά αποκαλυπτικό για τον χωρίς ιδανικά και αξίες, ολέθριο κόσμο - κυρίως για τις νέες γενιές - στον οποίο έριξε τη ρώσικη κοινωνία η παλινόρθωση του καπιταλισμού, είναι το έργο του νέου Ρώσου δραματουργού Ιβάν Βιριπάεφ «Οξυγόνο» (μετάφραση Αθηνά Παραπονιάρη). Αδύναμη, όμως, ήταν η σκηνοθετική και ερμηνευτή «ανάγνωσή» του. Θεματολογικά και δραματουργικά ενδιαφέρον ήταν το έργο του αφρικανικής καταγωγής Κόφι Καουλέ «Misterioso 119» (μετάφραση Μαρία Ευσταθιάδη), με «ηρωίδες» φυλακισμένες, με διάφορες κατηγορίες, δύστυχες γυναίκες, οι οποίες προετοιμάζοντας μια ερασιτεχνική παράσταση μέσα στη φυλακή, εν είδει χορού, αυτοψυχαναλυτικά «αφηγούνται» την «αλήθεια», το ψέμα, το φόβο, την ερημιά τους. Τις αρετές και τη «χορικότητα» που διαθέτει το έργο ανέδειξαν η σκηνοθεσία της Εφης Θεοδώρου και οι ερμηνείες: Μαρία Ζορμπά, Σοφιάνα Θεοφάνους, Μαρία Κίτσου, Κατερίνα Λυπιρίδου, Δήμητρα Παπαχρήστου, Μαρία Σαββίδου.

Οπου υπάρχει μελετητική δουλιά, ευαισθησία, ευφάνταστο ταλέντο, αλλά και αίσθηση του μέτρου μπορεί να υπάρξει μια ουσιώδης θεατρική δημιουργία, ακόμα και με τα απλούστερα και τα πιο φτωχικά μέσα. Αυτό απέδειξε η παράσταση του θιάσου «Χώρος» (στο «Σχολείον», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών), γνωρίζοντας στο ευρύ ελληνικό κοινό ένα ποιητικό κείμενο, με τίτλο «Απόκοπος», γραμμένο τον 15ο αιώνα από τον Κρητικό Μπεργαδή (παραμένουν άγνωστα το επίθετό του και ο βίος του). Ενα ποίημα, με ομοιοκατάληκτους, ιαμβικούς, δεκαπεντασύλλαβους στίχους, πλεγμένους σε δυστυχίες, γραμμένο στη δημώδη γλώσσα, όπως αυτή διαμορφώθηκε στους μεσαιωνικούς χρόνους, διατηρώντας και απόηχους της αρχαϊκής γλώσσας και βέβαια με το κρητικό ιδίωμα και ελληνοποιημένες ιταλικές λέξεις, «δάνεια», λόγω της βενετοκρατίας στην Κρήτη. Πρόκειται για μια ποιητικά πλασμένη παραμυθία, που αφηγείται την κάθοδο, λόγω τρικυμίας, δυο αδελφών από τον φωτεινό απάνω κόσμο στο σκοτεινό Αδη. Με μελωδικές δημώδεις μουσικές (μεσαιωνικές και μεταβυζαντινές), σε επιλογή Κωστή Παπάζογλου και ζωντανή εκτέλεση από πέντε μουσικούς, με παραδοσιακά όργανα, με απλά μαύρα κοστούμια και ζωγραφιστά, μικρογραφικά σκηνικά (λ.χ. δέντρα, ζώα, μια τρικυμισμένη θάλασσα, φιγουρίτσες των μυθολογούμενων προσώπων, μάσκες), σκηνικά του Γιάννη Κατρανίτσα, σκηνικά χειροκίνητα από τρεις ηθοποιούς (Θεόδωρος Οικονομίδης, Δήμητρα Κούζα, Ελενα Μαυρίδου) και μάσκες της Τίνας Παραλή, ο ταλαντούχος Σίμος Κακάλας σκηνοθέτησε μια εξαιρετικά καλαίσθητη παράσταση, ποιητικής και μουσικής ευφροσύνης.

Το παραστασιακό τρίπτυχο του ιστορικού βερολινέζικου θεάτρου «Φολκσμπίνε», στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών, ολοκληρώθηκε με τη σκηνοθεσία του σημερινού διευθυντή του θεάτρου Φρανκ Κάστορφ, πάνω σε μια διασκευή του αυτοβιογραφικού (όπως όλα τα έργα του) μυθιστορήματος του Λουί - Φερντινάν Σελίν «Βορράς». Ο καταδικασμένος στη συνείδηση των συμπατριωτών του Γάλλων και όλων των Ευρωπαίων αντιφασιστών λόγω του φιλοναζισμού, αντισημιτισμού και δοσιλογισμού του, σοσιαλιστής στα νιάτα του, εθνικοσοσιαλιστής και αντισοβιετικός μετά, γιατρός Σελίν, για να μην καταδικαστεί για τη συνεργασία του με τους ναζί, όταν απελευθερώθηκε η πατρίδα του, διέφυγε μαζί με το ναζιστικό στρατό και τον ποικίλο συρφετό των ομοϊδεατών -συνεργατών του (διεστραμμένων, ναρκομανών, παραφρονημένων μεγαλοαστών, εκπορνευμένων γυναικών και εκφυλισμένων καλλιτεχνών κλπ.) και κατέφυγε στη ναζιστοκρατούμενη ακόμα Γερμανία, όπου βίωσε το τέλος του πολέμου, με την είσοδο των συμμαχικών δυνάμεων. Στη Δανία, όπου τελικώς κατέφυγε, αποτύπωσε στο «Βορρά» αυτή την εφιαλτική πορεία του, παραμένοντας - δυστυχώς για το σπουδαίο συγγραφικό ταλέντο του - ιδεολογικά αμετανόητος και ψυχοδιανοητικά παραλογισμένος. Ο Φρανκ Κάστορφ τόλμησε να χρησιμοποιήσει το «Βορρά», όχι για να δικαιώσει τον Σελίν, αλλά μέσω αυτού, αφ' ενός για να καταδικάσει τον ιμπεριαλιστικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη σχιζοφρένεια, τα συντρίμμια χωρών και πολιτιστικών δημιουργημάτων που προκάλεσε και αφ' ετέρου να υπονοήσει τον εκφασισμό της εποχής μας και το πού ωθεί η σημερινή παρακμιακή, εκφυλισμένη, με διαφορετικό τρόπο «εμπόλεμη» κοινωνία των χωρών της Ευρωένωσης και της παντοκρατορίας του αμερικανικού δολαρίου. Η τολμηρή κειμενική επιλογή του Κάστορφ συνοδεύτηκε και με την «οργιαστικής» ευρηματικότητας σκηνοθετική του τόλμη. Μια σκηνοθεσία σίγουρα βασανιστική για τους εξαιρετικούς και υπερασκημένους ηθοποιούς του θιάσου, οι οποίοι ακροβατούν κυριολεκτικά και συνεχώς πάνω στην πληθώρα των συντριμμένων σκηνικών, επίπλων και κάθε λογής αντικειμένων (σαφής αναφορά στα συντρίμμια που προκάλεσαν τα αμερικανικά βομβαρδιστικά), ίσως αισθητικά ακραία και πολιτικο-ιδεολογικά ενοχλητική για τους ευρωλάτρες, αλλά θεατρικά άκρως ενδιαφέρουσα και δυναμική στο μήνυμά της.