Με ιερή αγανάκτηση ο προκαθήμενος της Εκκλησίας διατύπωσε πρόσφατα (1) επικρίσεις για το πρόγραμμα διδασκαλίας των Θρησκευτικών στο Λύκειο (όπου προβλέπεται και ενημέρωση των νέων για άλλες θρησκείες), επικρίσεις για το αντίστοιχο βιβλίο και για τα θέματα που δόθηκαν στις εξετάσεις και για όλους τους ευρωλιγούρηδες, που μεθοδεύουν τέτοιες μεμπτές - κατά τη γνώμη του - ρυθμίσεις. Γιατί στο κάτω κάτω της γραφής δικαιούμαστε εδώ στον αμπελώνα της Ορθοδοξίας να προτάσσουμε τα ορθόδοξα δόγματα. Φαίνεται ότι πολλά διαφεύγουν της προσοχής ή της φροντίδας του μακαριότατου και θα επιχειρήσουμε να θυμίσουμε μερικά, που ίσως είναι πιο ενδιαφέροντα για την κοινωνική αντίληψη και την ψυχική γαλήνη των μελών ετούτης της κοινωνίας. Χωρίς αξιολογική σειρά απαριθμώ μερικά ολισθήματα οφειλόμενα στη δική του παρεμβατική (2) δραστηριότητα:

α. Πρώτο, δε φαίνεται κόσμιο να χρησιμοποιεί ένας ιεράρχης τέτοιες υποτιμητικές εκφράσεις για κείνους που διαφωνούν (3). Αν του θυμίσουν με πόσο ιερό ζήλο ο ίδιος έκανε παλαιότερα την αντιδιαστολή - με στεντόρεια φωνή - ανάμεσα στην πολιτισμένη Δύση και τη βάρβαρη Ανατολή! Τώρα τα περί ευρωλιγούρηδων, μακαριότατε, αποτελούν αντίφαση έκδηλη. Αμάρτημα λόγου και λογικής και γλωσσικού ήθους: Αυτόχρημα α - συναρτησία.

Ενδέχεται, κάποιος απ' αυτούς - γνωστούς και ως "γραικύλους", σύμφωνα με παλαιότερη "ευγενική" εκ μέρους σας επιφώνηση - να σας ρωτήσει: "Οταν λέτε εγώ είμαι ορθόδοξος, δηλαδή εκφραστής δόξας ορθής (της αλήθειας), αντιλαμβάνεστε ότι εκ προοιμίου προσβάλλετε την προσωπικότητα οποιουδήποτε που έχει άλλη γνώμη; Αυτή η αντίληψη του αλάθητου, φορέα της ορθής δόξας, είναι αμάρτημα παπικό, μακαριότατε"!

β. Επειτα, τέτοια συμπτώματα γλωσσικής ευπρέπειας αποκαλύπτουν έλλειμμα ανεξιθρησκίας, μπορεί να σχολιάσει κάποιο από τα θύματα που μειδιούν για τα "ευγενικά" σας λόγια και θλίβονται για την ψυχική ταραχή σας. Ειλικρινά θλίβονται για τους λόγους που αναφέρονται παρακάτω. Η δίωξη του ελεύθερου φρονήματος γενικά και του θρησκευτικού φρονήματος ειδικά, έστω και φραστική, δεν αποτελεί καύχημα για κανέναν πολιτισμό. Αντίθετα, επαινούνται εκείνοι που εισηγήθηκαν και υπεράσπισαν την ανεξιθρησκία. Σ' αυτό τον αγώνα πρωτοστάτησαν άνθρωποι που θεμελίωσαν όχι την ευρωλιγουρία αλλά το ιδανικό ελεύθερου ανθρώπου, που αποφεύγει το δογματισμό ως πνευματική μυωπία και κοινωνική αναπηρία. Οταν και όπου επικράτησαν οι διώκτες της ανεξιθρησκίας (γενικότερα της ανεξιγνωμίας), εκείνοι διέπραξαν έργα για τα οποία ντρέπονται και οι ιστορικοί να τα γράφουν (4).

γ. Επιπλέον, όποιος εκτρέπεται σε λεκτικές απρέπειες (ως προς το περιεχόμενο ή το ύφος) αποκαλύπτει έλλειμμα αυτοπεποίθησης για όσα ο ίδιος πρεσβεύει και για την αξία και πειστικότητά τους. Και εκδηλώνει έλλειμμα σεβασμού για το δικαίωμα των άλλων να είναι ελεύθεροι και να σκέπτονται αυτοί για τα θέματα που τους απασχολούν. Οποιοι δε σέβονται το δικαίωμα ελευθερίας σκέψης και λόγου των άλλων "ούτοι διαπτυχθέντες ώφθησαν κενοί", σε όλες τις κοινωνίες, σε όλες τις εποχές.

δ. Επειδή αφετηρία αυτής της απρέπειας του αρχιεπισκόπου ήταν κάποιο θέμα από τις πρόσφατες εξετάσεις (στη β λυκείου), θα θυμίσω στο μακαριότατο και το πρώτο θέμα από τις ίδιες εκείνες εξετάσεις, το οποίο τυχαία είχα προσέξει τότε. Ζητήθηκε από τα παιδιά να σημειώσουν ποια είναι η σωστή απάντηση στο ερώτημα:

"Ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο από:

α) αναγκαιότητα

β) επίδειξη δύναμης

γ) ελευθερία και αγάπη

δ) ανασφάλεια".

Ο μαθητής, έχοντας αγωνία για το βαθμό, αναγκάζεται να απαντήσει αποδεχόμενος την εκδοχή του βιβλίου, το οποίο βέβαια ο μακαριότατος το θέλει σύμφωνο με τις δικές "ορθόδοξες" απόψεις. Αλλά έτσι ποδοπατούμε το δικαίωμα ελευθερίας συνείδησης του νέου ανθρώπου. Κι αυτός, με τη σειρά του, μπορεί νοερά να μας πει, κατά περίπτωση:

- ανοήμονες "ώριμοι", αυτά που ρωτάτε είναι ζητήματα πίστης, όχι εξετάσεων για έλεγχο της κρίσης.

- ανοήμονες "ώριμοι", ποιος άκουσε από το Θεό την πρόθεσή του για δημιουργία του κόσμου και τα κίνητρά του;

- ανοήμονες "ώριμοι", δεν αφήσατε θέση στη συνείδησή μου ούτε για σας ούτε για το Θεό σας.

Προσωπικά απορώ πώς η Εκκλησία δέχτηκε να είναι και το μάθημα των Θρησκευτικών στα μέσα βασανισμού των νέων (εξεταζόμενα μαθήματα), για την αποπομπή τους από το σχολείο Γενικής Παιδείας. Εχασε μία ευκαιρία να δείξει στην πολιτεία τα όρια της παιδαγωγίας (5). Αντίθετα μάλιστα, εκδήλωσε δύο φορές δημόσια τη συμπαράστασή του (από τον Αγιο Ελευθέριο και από την Αρναία Χαλκιδικής, νομίζω) προς την εκπαιδευτική "μεταρρύθμιση" και έπειτα είχε το... ζήλο να αυτοπροταθεί ως διαιτητής! Του απάντησαν τα παιδιά με ειλικρίνεια και σύνεση: "Κάτσε καλά δούλε θεού".

Μακαριότατε, δυσκολεύομαι εγώ να δίνω συμβουλές σε αγίους. Μπορώ όμως να θυμίσω μία συμβουλή του Επίκουρου: "Μήτε νέος ων μελλέτω φιλοσοφείν μήτε γέρων υπάρχων κοπιάτω φιλοσοφών...".

Νομίζω κάνει καλό προς δύο κατευθύνσεις: γαλήνευση ψυχής και ευπρέπεια λόγων.

Ελπίζω να προσεύχεστε και για με και ευχαριστώ προοιμιακά,

Φ. Κ. ΒΩΡΟΣ, Ph. D..

Επίτιμος σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Σημειώσεις:

1. Στο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ενωσης Θεολόγων

2. Από πολύ καιρό επισημαίνουμε τις βλαβερές συνέπειες της υπερμετροέπειας ("Ριζοσπάστης" 28.5.98, "Ελευθεροτυπία" 28 Ιούλη 1998), όταν μάλιστα εκδηλώνεται ως παρέμβαση σε τομείς όπου άλλοι έχουν αρμοδιότητα.

3. Ελευθερία λόγου είναι δικαίωμα σεβαστό για όλους με τον όρο της αβεβαιότητας. Και της ευπρέπειας, που ο μακαριότατος φαίνεται να μη διακρίνει πάντα τα όριά της. Μακάριε άνθρωπε: ή λέγε τι σιγής κρείττον ή σιγήν έχε.

4. Το αμάρτημα τούτο είναι πολύ γνωστό στην Ιστορία της Εκκλησίας, "Δυτικής τε και ορθοδόξου Ανατολικής".

5. "Εστιν ουν η παιδεία ολκή (προσέλκυση όχι αναγκασμός) και αγωγή προς τον ορθόν λόγον" (Πλάτων, Νόμοι, 659Δ)