Ο λόγος πολύς, τα τελευταία χρόνια, για τις επιδράσεις των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης σε κοινωνικό και σε ατομικό επίπεδο. Οι επικρίσεις και οι συνολικές απορρίψεις δίνουν τη θέση τους στην υπεράσπιση της Ενημέρωσης γενικότερα και ο διάλογος αυτός μοιάζει να έχει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα τον κάνουν να διαρκέσει επ' αόριστον. Στο μάτι του κυκλώνα βρίσκεται, χωρίς αμφισβήτηση, κυρίως η τηλεοπτική ενημέρωση, τα όρια, η εμβέλεια και οι δυνατότητές της επιρροής της.

Η μικρή οθόνη έχει δεχτεί πλήθος επικρίσεων και ίσως σε αυτό να συμβάλει καταλυτικά και ο καθοριστικός ρόλος που η ίδια, αλλά και τα υπόλοιπα ΜΜΕ, σε, πιθανώς, μικρότερο βαθμό, διαδραματίζουν, πλέον, στην καθημερινότητά μας. Για να γίνει, όμως, αντιληπτό και κατανοητό το ζήτημα στη βάση του δεν αρκούν οι αφορισμοί και οι "ευκολοχώνευτες" τοποθετήσεις. Αντίθετα, αναδεικνύεται η ανάγκη για μια σε βάθος προσέγγιση του θέματος και κυρίως για μια εξέταση όλων των παραγόντων εκείνων που καθορίζουν το χαρακτήρα αυτού που είθισται να ονομάζουμε ΜΜΕ και πιο συγκεκριμένα τηλεόραση.

Οσο περισσότερο εξελίσσεται η τεχνολογία και εισέρχεται στην καθημερινή μας ζωή τόσο περισσότερο, όπως είναι αναμενόμενο, αυξάνουν και οι παρατηρήσεις των επιπτώσεων ή των ευεργετικών της επιδράσεων στο κοινωνικό σύνολο μέσα από το πρίσμα πλήθους επιστημών που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους ακριβώς σε αυτό το αντικείμενο. Σήμερα, μερικές δεκαετίες μετά τη θεαματική είσοδο της τηλεόρασης στη ζωή μας, που συνοδεύτηκε από μια γενικότερη άνθιση των ΜΜΕ, πολλά πράγματα είναι πιο σαφή για την ίδια τη λειτουργία και την επίδρασή της.

Η τηλεόραση, κατά κοινή ομολογία, τείνει να κυριαρχήσει των υπολοίπων ΜΜΕ και αυτό οφείλεται, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς, στην ίδια της τη φύση: στην εικόνα. Είναι το μέσο εκείνο που συνδυάζει αντιληπτικές ικανότητες - το λόγο, την όραση και την ακοή - ενώ παράλληλα έχει, πλέον, αποδειχθεί ότι το μεγάλο της προτέρημα απέναντι στα υπόλοιπα μέσα είναι η ικανότητά της να επικοινωνεί απευθείας στο ασυνείδητο του θεατή σειρά μηνυμάτων που δεν μπορούν, καν, να γίνουν αντιληπτά κατά τη διαδικασία πρόσληψής τους.

Πιο συγκεκριμένα, έχει διαπιστωθεί ότι η γρήγορη εναλλαγή θεμάτων, σε συνδυασμό με τον καταιγισμό των εικόνων, πετυχαίνουν με σχετική ευκολία να μπλοκάρουν τη συνειδητή διαδικασία αντίληψης ενός μηνύματος, το οποίο, όμως, φτάνει στον προορισμό του, τελικά, μέσω ασυνείδητων διαδικασιών. Ισως, το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα, μέχρι σήμερα, είναι η διαφήμιση. Ενα διαφημιστικό μήνυμα δε διαρκεί παρά μόνο λίγα λεπτά και όμως περιλαμβάνει πλήθος μηνυμάτων φορτισμένων με συναισθηματικές, αλλά και κοινωνικές αξίες. Ο λόγος ενός διαφημιστικού μηνύματος μπορεί, κάλλιστα, να φανεί ανόητος μετά από μια δεύτερη νοητική επεξεργασία, η οποία, όμως, δεν τίθεται σχεδόν ποτέ σε λειτουργία, καθώς στην αντίληψη συσσωρεύονται τα οπτικά και άλλα ακουστικά μηνύματα.

Το πολύ γνωστό στους περισσότερους, πια, καταναλωτικό μήνυμα ενός διαφημιστικού είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου, καθώς δε θα είχε καμία αξία αν δε συνδεόταν, με αξίες και συναισθήματα της καθημερινής ζωής (π.χ. καθαριότητα, οικογενειακή θαλπωρή), με στοιχεία κοινωνικής καταξίωσης (π.χ.. ακριβό αυτοκίνητο, καλή εμφάνιση, πετυχημένο επάγγελμα, άνετο σπίτι) αλλά και με σαφή στοιχεία διαπροσωπικών σχέσεων (υπονοούμενα ευτυχισμένης προσωπικής ζωής) και πολλά άλλα επίπεδα της ανθρώπινης προσωπικότητας, τα οποία χρησιμοποιούνται ανάλογα με το προωθούμενο προϊόν και τον πληθυσμό - στόχο που θέλει ο διαφημιστής να μεταβάλει σε καταναλωτή. Με έναν, δηλαδή, ανεπαίσθητο τρόπο, προωθούνται ως ιδανικός τρόπος ζωής τα όνειρα και οι φιλοδοξίες, η αντίληψη για την επιτυχία και την ευτυχία της αστικής τάξης.Με ανάλογο πολυσχιδή τρόπο μεταβιβάζονται, τελικά, στην αντίληψη του καθενός και οι υπόλοιπες πληροφορίες, μέσα από τη μικρή οθόνη. Θα μπορούσε, ίσως, να τολμήσει να διαπιστώσει κανείς ότι τα πλέον σημαντικά μηνύματα που μεταβιβάζονται, μέσω τηλεόρασης, δεν είναι λεκτικά, γιατί τότε θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να υπερσκελίσουν τον ύφαλο της συνείδησης, αλλά είναι οπτικά και ακουστικά. Το όλο αυτό συνονθύλευμα είναι, ακριβώς, το αντικείμενο όλων των πρόσφατων συζητήσεων. Συνονθύλευμα που, από πολλούς, χαρακτηρίζεται ανησυχητικά αποτελεσματικό ως προς τη διαμόρφωση αντιλήψεων αλλά και ως προς τη χειραγώγηση συνειδήσεων πολύ περισσότερο από τα, μέχρι πρότινος, βασικά μέσα μαζικής ενημέρωσης: τον Τύπο και το ραδιόφωνο.

Πού έγκειται η ανωτερότητα των δυνατοτήτων της τηλεόρασης και ταυτόχρονα η, επονομαζόμενη, επικινδυνότητά της: στη δομή των μηνυμάτων της και στην, πραγματικά, τεράστια ευρύτητα των πιθανών αποδεκτών των μηνυμάτων αυτών. Ο καταιγισμός των εικόνων δεν επιτρέπει την άμεση συνειδητοποίηση και ανάλυσή των μηνυμάτων, με αποτέλεσμα, όπως υποστηρίζουν πολλοί επιστήμονες, να επιτυγχάνεται η ενεργοποίηση της περιφερειακής λειτουργίας του εγκεφάλου, της λειτουργίας, δηλαδή, εκείνης που βασίζεται κυρίως στο "φαίνεσθαι", στην επιφάνεια, στην εικόνα, χωρίς να δημιουργείται η ανάγκη παρουσίασης σοβαρών επιχειρημάτων ή αντιλόγου καθώς δεν παρέχεται, καν, ο χρόνος για χρήση περαιτέρω αντιληπτικών διαδικασιών. Διαμορφώνεται, δηλαδή, με μικρά και γρήγορα βήματα μια "εικόνα του κόσμου", η οποία, αν και στηρίζεται σε σαθρά λογικά θεμέλια δεν κινδυνεύει να αμφισβητηθεί από κανένα επιχείρημα, αφού δίνει την ψευδαίσθηση της αντικειμενικότητας, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες από τις ανθρώπινες αισθήσεις, την όραση, την ακοή, το λόγο.

Επιπλέον, είναι σαφές ότι η νοητική συμμετοχή του θεατή στην παρακολούθηση ενός τηλεοπτικού προγράμματος είναι πολύ μικρότερη από τη συμμετοχή ενός αναγνώστη ή ενός ακροατή, καθώς καταργείται η αυτονομία της φαντασίας και της ενεργού προσπάθειας κατανόησης. Ο ρόλος του θεατή είναι παθητικός, αφού όλα είναι έτοιμα προς παράδοση, δε χρειάζεται παρά να τα δεχτεί, διαδικασία που τείνει να διαμορφώσει συνολική παθητική αντίληψη ζωής διαψεύδοντας με τον κατηγορηματικότερο τρόπο όσους επιμένουν να υποστηρίζουν ότι ανάμεσα στο τηλεοπτικό μήνυμα και τον θεατή υπάρχει ενεργητική αλληλεπίδραση.

Παράλληλα, είναι πλέον γεγονός ότι η τηλεόραση έχει φτάσει και στις πιο απόμακρες γωνιές του πλανήτη και μάλιστα, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, υπολογίζεται ότι ο μέσος όρος τηλεθέασης, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες, είναι 4 ώρες σε καθημερινή βάση. Αυτό σημαίνει, πολύ απλά, ότι η τηλεόραση μπορεί να προσεγγίσει σχεδόν τους πάντες, ξεπερνώντας τα εμπόδια του μορφωτικού επιπέδου ή του αναλφαβητισμού - πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Τύπος - ενώ παράλληλα η χρήση της εικόνας δημιουργεί μια ψευδή αίσθηση μόνιμης συντροφιάς, συμμετοχής σε μια ευρύτερη ομάδα - κάτι που δεν κατάφερε να πετύχει σε αυτό το βαθμό το ραδιόφωνο.

Η ολοένα και ευκολότερη χρήση της τηλεόρασης αυτομάτως της αποδίδει ολοένα και περισσότερους και πολυπλοκότερους ρόλους: ψυχαγωγεί, συντροφεύει, ενημερώνει, κρατάει απασχολημένα τα παιδιά, εκπαιδεύει. Ολες αυτές τις λειτουργίες τις φέρνει σε πέρας, χωρίς καμία ουσιαστικά κοινωνική αλληλεπίδραση, χωρίς καμία πραγματική επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα, χωρίς καμία σχέση με το συνάνθρωπο οδηγώντας, μέσα από αυτήν την ψευδαίσθηση του ανήκειν, στην πλήρη αποξένωση από το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια πλήθος συζητήσεων έχει προκαλέσει η εισβολή της κάμερας στην προσωπική ζωή και ο τρόπος που αυτή παρουσιάζεται, ως θέαμα, στην οθόνη. Τείνει να επαληθευτεί η ρήση του Γκυ Ντεμπόρ ότι ζούμε σε μια κοινωνία του θεάματος, ενώ παίρνει ολοένα και περισσότερο σάρκα και οστά η διαπίστωση του Φουκώ ότι "περισσότερο από όσο βλέπουμε εμείς τηλεόραση, μάλλον μας βλέπει αυτή".