Κάθε φορά που προσπαθώ να ορίσω τον Πολιτισμό ψάχνω να βρω καινούριες λέξεις και άλλες παραμέτρους, για να αισθάνομαι πιο σίγουρος πως αυτό που θα γράψω ή που θα πω είναι κοντά στην πραγματικότητα. Πάντοτε όμως φοβούμαι πως δεν ολοκληρώνω αυτό που αποφασίζω να πω ή να γράψω. Κι αυτό όχι γιατί μου λείπουν οι λέξεις ούτε γιατί δε βρίσκω τις κατάλληλες περιγραφές. Οχι. Ενας είναι ο λόγος. Είναι γιατί πιστεύω πως ο Πολιτισμός ταυτίζεται με την Ιστορία και η Ιστορία με τους Ανθρώπους. Είναι δύσκολο, λοιπόν, να κλείσεις μέσα σε μια περιγραφή την Ιστορία. Είναι σχεδόν αδύνατο να κλείσεις μέσα σε λέξεις, όσο κι αν είναι σοφές, τόσο αίμα και τόσο ιδρώτα. Να κλείσεις μέσα στις λέξεις το ψωμί της οικουμένης ως νόημα και τα τριαντάφυλλά της ως συνουσία ελευθερίας και ομορφιάς. Να κλείσεις ακόμα μέσα στις λέξεις τα μαστίγια και τις πολιορκητικές μηχανές, τους νόμους και τους στρατούς, τις αγχόνες και την άρνηση της ελεύθερης άποψης ως περιεχόμενο εξουσίας, ως περιεχόμενο των θεσμών της ζωής. Γιατί αυτό πιστεύω πως είναι ο πολιτισμός: Ενα σύστημα που το συνθέτουν οι θάνατοι και οι έρωτες, το ψωμί και τα άρματα, η ομορφιά και οι ελευθερίες, τα βόλια και τα κλαδιά μιας ξεχασμένης ελιάς που καρπίζει δίπλα στα σαγόνια ενός άγριου καρχαρία και κάτω από το σκήπτρο ενός απάνθρωπου άρχοντα.

Θα το πω ακόμα μια φορά. Ο Πολιτισμός δεν είναι μόνο τα βιολιά και τα λαούτα. Δεν είναι μόνο τα χρώματα και οι θεατρικοί λόγοι. Δεν είναι μόνο το βινίλιο και οι φουστανέλες των επετείων. Πολιτισμός είναι η ίδια η ζωή. Είναι αυτό που γίνεται μέσα στο Μέγαρο Μουσικής στις επίσημες βραδινές κι αυτό που σέρνεται νυσταγμένο τα ξημερώματα στις στάσεις των λεωφορείων, την ώρα που οι εργάτες πάνε με τα πλαστικά "τάπερ" γεμάτα από τους χτεσινούς κεφτέδες για τη δουλιά!

Κι όταν φυσικά αντιλαμβανόμαστε με τον τρόπο αυτό τον Πολιτισμό, όποια συζήτηση και να κάνουμε, για τη ζωή θα μιλούμε και τους ανθρώπους θα έχουμε στο κέντρο του τραπεζιού. Κι όλ' αυτά τα συνοπτικά και τα γρήγορα δεν τα γράφω, για να "διδάξω". Γιατί και γω τον Πολιτισμό προσπαθώ να μάθω, και πάντα αυτή την εντύπωση έχω, όταν μπαίνω στην τάξη, πως είμαι ένας άπειρος μαθητής και πως κάθε φορά όλο και κάτι καινούριο θα μάθω. Ο πρώτος λόγος, λοιπόν, που γράφω το σημερινό μου σημείωμα είναι ν' ανοίξω μια συζήτηση με θέμα τον "Πολιτισμό". Γιατί όσο και να είναι ένα πολύπλοκο θέμα η συζήτηση για τον πολιτισμό, με τη δική της θεωρία και τη δική της μέθοδο. Οσο και να είναι, δηλαδή, ένα συγκεκριμένο κεφάλαιο μέσα στις επιστήμες του ανθρώπου ο καθένας από μας θα μπορούσε να καταθέσει τη δική του άποψη. Να προτείνει μια άλλη ανάλυση και να υποδείξει, όπως αυτός το φαντάζεται, ένα δικό του συμπέρασμα. Το είπα, εξάλλου, πιο πάνω πως ο Πολιτισμός ταυτίζεται με την ίδια τη ζωή. Εχει μέσα του την ουσία των εποχών και η ηλικία του είναι όση και η ηλικία των ανθρώπων. Αρα, όσοι ζούνε μπορούνε να μιλούνε γι' αυτόν. Οταν εμείς οι αρχαιολόγοι μιλούμε για τον πολιτισμό της πέτρας, του χαλκού ή του σίδερου. Οταν υπογραμμίζουμε τον "χρυσό αιώνα" του Περικλή και κάνουμε κουβέντα για τους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, και των πυραμίδων, δε μιλούμε για τις μορφές και τα σχήματα, τους ιριδισμούς και των όπλων τις κλαγγές. Στη ζωή των ανθρώπων αναφερόμαστε και στους τρόπους που εύρισκαν αυτοί, για να επιζήσουν. Πότε να γίνουν ένα με τη φύση και πότε ν' απομακρυνθούν από αυτήν. Να φτιάξουν εργαλεία και αγγεία. Να χτίσουν πόλεις και γύρω από αυτές να υψώσουν "άπαρτα" κάστρα. Να στήσουν αγάλματα, να κατασκευάσουν κοσμήματα. Να εφεύρουν θεούς, θρησκείες και άρχοντες. Να κατασκευάσουν όπλα και να κηρύξουν πολέμους. Μια συζήτηση, λοιπόν, γύρω από όλ' αυτά μπορεί να μας βγάλει σε μια άλλη άκρη. Μπορεί να μας βγάλει στην "αντίπερα όχθη", όπως έλεγε κι ένας αξέχαστος δάσκαλός μου, ο Δημήτρης Θεοχάρης. Και κει να ανακαλύψουμε τι είναι δικό μας και τι των άλλων. Τι είναι αυτό που το λέμε "Κουλτούρα" και τι είναι ολόκληρου του κόσμου και το λέμε "πολιτισμό". Τι μας βοηθάει να αντισταθούμε, με άλλα λόγια. Και τι μας "υποδουλώνει" στη μαγεία της παγκοσμιοποίησης.

Υπάρχει και ένας άλλος λόγος όμως που ανοίγω αυτή την κουβέντα. Ενας λόγος που αναφέρεται στην "εφαρμογή". Ενας άλλος λόγος που δεν είναι όραμα ή σπουδή, μα ξεκινάει από την ίδια την πίκρα της εποχής. Είναι ο λόγος που τον ορίζει η διάθεσή μας να αντισταθούμε στην εξουσία. Να διώξουμε μακριά από το σβέρκο μας το καυτό χνότο του ιμπεριαλισμού. Είναι, με άλλα λόγια, ένας λόγος πολιτικός. Είναι εκείνος ο λόγος, το βαθύ επιχείρημα, για να το πω και αλλιώς, που ορίζει τη δομή και τη λειτουργία ενός μετώπου αντίστασης. Δε λέω πως οι ανάγκες και τα καθημερινά προβλήματα, η εκμετάλλευση και τα "γαμψά" νύχια της πλουτοκρατίας δεν είναι βασικά υλικά, για να στηθεί ένα μέτωπο πάλης και αντίστασης. Είναι όλα αυτά. Πόσοι και πόσοι όμως δεν κρέμασαν τα "άρματα" πίσω από την πόρτα, όταν ο παμπόνηρος καπιταλισμός τους μίλησε για την "αντιπαροχή" της πολιτικής τους συνείδησης; Να σας θυμίσω ονόματα, να σας παραπέμψω σε εικόνες και σε απαστράπτοντα χαμόγελα; Δεν το θέλω, όμως, γιατί δεν έχω χώρο. Ωστόσο, θέλω να το υπογραμμίσω πως, αν στήσουμε το μέτωπο που ονειρευόμαστε πάνω στην κοινή μας κουλτούρα, τότε οι γροθιές μας σφίγγονται πιο δυνατά. Τότε μόνο μαθαίνεις ποιοι είναι μαζί σου και ποιοι με τους άλλους. Τότε, δεν παλεύεις μόνο για να βγάλεις τα ξένα χέρια από τις άδειες σου τσέπες. Παλεύεις, για να κρατήσεις αναπαλλοτρίωτο αυτό που κέρδισες μέσα στα πεδία της Ιστορίας, και με τη δική του βοήθεια καταφέρνεις να ξεχωρίσεις. Καταφέρνεις ν' αντισταθείς σ' αυτούς που πότε με τον πόλεμο και πότε με τα "γλειφιτζούρια" της ανακωχής ακυρώνουν τον ίδιο σου τον εαυτό. Σε εγκαθιστούν και σένα μέσα στο ίδιο μαντρί με την Ντόλι, εκεί που όλα μοιάζουν και όλα υποκύπτουν.

Αυτό πάω να περιγράψω με τις δικές μου λέξεις και τα δικά μου θαυμαστικά: Ενα Μέτωπο που για να είναι γνήσια αντιιμπεριαλιστικό πρέπει να το οργανώσεις με ό,τι πιο στέρεο σού κληροδότησαν οι εποχές και σ' έδεσαν με τη ζωή. Σου έμαθαν να μιλάς για την ελευθερία, για την ομορφιά. Να ξεχωρίζεις τι σε υποδουλώνει και τι σε κρατάει ανεξάρτητο. Ενα τέτοιο μέτωπο οραματίζομαι κι αυτό προσπαθώ να σας περιγράψω!