"(...) Αυτοί οι ιθαγενείς, δε χρειάζονται χρυσάφι και δεν ψάχνουν να το βρουν για άλλους λόγους. Δεν το χρησιμοποιούν για να πληρώνουν τους στρατιώτες τους, ή να αγοράζουν πόλεις και βασίλεια. Θέλουν μόνο να στολίζονται με χρυσάφι όσο ζουν και να το παίρνουν μαζί όταν πεθαίνουν".Ετσι αφηγείται ένας ιστορικός του 16ου αιώνα, τον πρωτόγονο και διαφορετικό κόσμο που ανοίχτηκε μπροστά του στις πορείες του στη Δυτική Κολομβία. Εναν κόσμο μυθικό, όπου οι τεχνίτες της πιο γνωστής χώρας εκείνης της εποχής, άφησαν αθάνατες δημιουργίες. Χρυσές δημιουργίες που γέννησαν ακόμα και μύθους, όπως αυτόν του επιχρυσωμένου αρχηγού "Ελ Δοράδο".

Στους προκολομβιανούς πολιτισμούς, αναφέρεται η έκθεση με τίτλο "Προκολομβιανή τέχνη και κεραμική",η οποία εγκαινιάστηκε πριν λίγες μέρες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Ιδρύματος Ν. Π. Γουλανδρή.Παρουσιάζονται, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, 67 ακριβή αντίγραφα από τα εκθέματα του Μουσείου Χρυσού της Μπογκοτά,αλλά και 40 περίπου αντιπροσωπευτικά δείγματα αγγειοπλαστικής,συνδυασμένα με φωτογραφικό υλικό από τις περιοχές προέλευσής τους. Φιγούρες με συμβολικό νόημα, που μπορεί να παριστάνουν μυθολογικές υπάρξεις, θεϊκές ή φυσικές δυνάμεις, τέρατα της φαντασίας και των ονείρων. Καλλιτεχνήματα, στα οποία η τεχνοτροπία των δημιουργών μετουσιώνεται από την τέχνη και την τεχνική τους, την ευρηματικότητα και το μεράκι, τη φινέτσα και το καλό τους γούστο.

Με ακτές που βρέχονται και από τους δύο μεγάλους ωκεανούς του πλανήτη μας, τον Ειρηνικό και τον Ατλαντικό, και με ραχοκοκαλιά της τις Ανδεις, η Κολομβία, με τα ψυχρά και ομιχλώδη οροπέδια, τις ζούγκλες, τα ποτάμια και τις κοιλάδες της, αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτισμικές ενότητες της Λατινικής Αμερικής. Η γεωγραφική και κλιματολογική της ποικιλία έρχεται σε σχέση ανάλογη με τις ανθρώπινες ομάδες που ζούσαν στις διαφορετικές αυτές οικολογικές ζώνες. Οι κάτοικοι της προκολομβιανής Κολομβίας, δεν άφησαν στις μεταγενέστερες γενιές σπουδαία αρχιτεκτονικά έργα, όπως οι Ατζέκοι, οι Μάγια και οι Ινκα.

Η αρχαιολογική έρευνα που έστρεψε το ενδιαφέρον της πολύ πρόσφατα προς την Κολομβία - μόλις στη δεκαετία του '50 - απέδειξε ότι η εκεί παρουσία οικισμών ξεκίνησε πριν από 12.000 χρόνια.Η προηγμένη κοινωνικο - οικονομική και η σύνθετη μαγικοθρησκευτική ιδεολογία, είχαν ως αποτέλεσμα μια πλούσια καλλιτεχνική κληρονομιά. Κεραμικά αντικείμενα, υφάσματα επεξεργασία μετάλλων - κυρίως χρυσού - καθώς και η λιθογλυπτική, υπήρξαν τα σπουδαιότερα επιτεύγματα των ανθρώπων που έζησαν σ' αυτήν την περιοχή.Πέρα όμως από την ποικιλία των υλών και των ειδών, εντυπωσιακή είναι η δημιουργικότητα, η καλαισθησία και η πρωτοτυπία τους, οι οποίες αποτυπώνονται με έκδηλο τοπικισμό από περιοχή σε περιοχή. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ανάλογα με την πολιτιστική διαφοροποίηση ανάμεσα στις προκολομβιανές ομάδες, μια ποικιλία επηρεασμένη από τα γεωγραφικά και οικολογικά χαρακτηριστικά της κολομβιανής επικράτειας.

Η ανάλυση του υλικού που διασώθηκε δείχνει ότι στην Κολομβία υπήρχε μεγάλος αριθμός από καθορισμένους "ρυθμούς", ή μεγάλες πολιτισμικές ομάδες, από τις οποίες σπουδαιότερες είναι οι: Καλίμα, Μούισκα, Μαγδαλένα, Ναρίνιο, Κιμπάγια, Σινού, Ταϊρόνα, Τουμάκο, Τολίμα, Γκουάνε, Κορίντο, Κάουκα καιΤσιμίλα.Η χρονολογική τους σειρά έχει εύρος πάνω από 2.000 χρόνια, δηλαδή από τον 4ο αιώνα π. Χ. έως τον 17ο αιώνα μ. Χ. Η αισθητική έκφραση που χαρακτηρίζει την αγγειοπλαστική και τα κεραμικά στην προκολομβιανή τέχνη, βασίζεται στον τρόπο χειρισμού του απτού στοιχείου της πρώτης ύλης, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις χρήσης, νοηματοδότησης ή αναπαράστασης, από τις οποίες εμπνέεται η δημιουργία ενός κεραμικού εργαλείου, δοχείου ή, απλά και μόνο, της διάπλασης μιας μορφικής αναπαράστασης.

Η ισπανική κατάκτηση, το 16ο αιώνα, σήμανε το τέλος της κυριαρχίας των ιθαγενών σε όλη την απέραντη επικράτεια και προκάλεσε καταστρεπτικά αποτελέσματα στους αυτόχθονες πολιτισμούς.Οι Ισπανοί άρχισαν να εκμεταλλεύονται κυρίως τα ορυχεία χρυσού, χρησιμοποιώντας ιθαγενείς εργάτες και κατόπιν μαύρους σκλάβους από την Αφρική. Αργότερα εγκατέστησαν χυτήρια στις κυριότερες πόλεις του Νέου Κόσμου, όπου έλιωναν χρυσά αντικείμενα και ακατέργαστο χρυσό, και έφτιαχναν χρυσές ράβδους, τις οποίες έστελναν στην Αυστραλία. Σε πλάκες χρυσού κατέληξαν ακόμα και τα έργα τέχνης των ιθαγενών, σε πολύτιμο χρυσό, που είχαν σταλεί στον Κάρολο τον Ε και τα οποία τόσο πολύ θαύμασε ο μεγάλος καλλιτέχνης Α. Ντύρερ.Ο "εκπολιτισμός των βαρβάρων" από τους Ισπανούς, κράτησε τέσσερις αιώνες, σ' όλη δηλαδή τη διάρκεια της ισπανικής επικράτησης στη Λατινική Αμερική. Παρ' όλα αυτά, οι πολυάριθμες και ποικιλόμορφες καλλιτεχνικές δημιουργίες των ιθαγενών, παρά τη βίαιη και συστηματική εξαγωγή τους την εποχή της κατάκτησης και της αποίκησης, συνεχίστηκαν. Για αρκετούς αιώνες ακόμη εμφανίζονται σποραδικά, σημαντικά δείγματα της δουλιάς τους.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ