Η κρίση του αμερικανικού δολαρίου υπήρξε ασφαλώς το σημαντικότερο οικονομικό, αλλά και πολιτικό γεγονός της προηγούμενης βδομάδας, σε διεθνές επίπεδο. Το δολάριο ΗΠΑ έπιασε στην κυριολεξία "πάτο" απέναντι στο γιεν Ιαπωνίας και το μάρκο Γερμανίας την περασμένη Πέμπτη, αφού η ισοτιμία του έπεσε σε επίπεδα ρεκόρ. Απέναντι στο γιεν Ιαπωνίας, η ισοτιμία του δολαρίου έπεσε στα 1,3665 μάρκα και στα 89,6 γιεν, καταρρίπτοντας έτσι όλα τα προηγούμενα αρνητικά μεταπολεμικά ρεκόρ.

Οι αιτίες, που οδήγησαν στη μεγάλη πτώση της ισοτιμίας του δολαρίου, συμπυκνώνονται στις ακόλουθες δύο απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, η κρίση του δολαρίου οφείλεται στα προβλήματα της αμερικανικής οικονομίας (δημοσιονομικό έλλειμμα, εξωτερικό χρέος), κατάσταση η οποία επιδεινώθηκε από την οικονομική κρίση του Μεξικού. Η δεύτερη άποψη υποστηρίζει ότι η πτώση του δολαρίου εν μέρει μόνο οφείλεται στα εγγενή προβλήματα της αμερικανικής οικονομίας και ότι η αμερικανική κυβέρνηση σκόπιμα το άφησε αβοήθητο στην ελεύθερη πτώση του.

Δε φαίνεται όμως να είναι χωρίς βάση η άποψη που λέει ότι η μείωση της ισοτιμίας του δολαρίου, ειδικά προς το γιεν Ιαπωνίας, ήταν η αμερικανική απάντηση στους Γιαπωνέζους ανταγωνιστές.Το ισχυροποιημένο ιαπωνικό νόμισμα αποτελεί πλέον σοβαρό εμπόδιο στις εξαγωγές της χώρας αυτής, ενώ αντίθετα το εξασθενημένο δολάριο θα επιτρέψει την ανάκαμψη των αμερικανικών εξαγωγών. Το φόβο αυτό διείδε και κυβέρνηση της Ιαπωνίας, η οποία μέσω συνεχών παρεμβάσεων της κεντρικής της τράπεζας, επιχείρησε, χωρίς όμως αποτέλεσμα, να στηρίξει το δολάριο.

Η πρακτική βέβαια αυτή - της τεχνητής υποτίμησης ενός νομίσματος για λόγους οικονομικής συγκυρίας - δεν είναι πρωτόγνωρη. Αν ανατρέξουμε στην οικονομική βιβλιογραφία θα δούμε ότι οι τεχνητές υποτιμήσεις νομισμάτων χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρο κυρίως από τις ιμπεριαλιστικές χώρες, προκειμένου να καμφθεί η αντίσταση των αντιπάλων στον ασίγαστο και ανηλεή εμπορικό πόλεμο της κατάκτησης των διεθνών αγορών.

Η κυριαρχία των μονοπωλιακών επιχειρήσεων με διεθνή εμβέλεια δράσης, ο ανηλεής αγώνας για την κυριαρχία των νέων τεχνολογιών, η επιτάχυνση των διαδικασιών συσσώρευσης του κεφαλαίου, οι ανισότιμες οικονομικές σχέσεις με τις τρίτες χώρες, η ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων στις ίδιες τις καπιταλιστικές μητροπόλεις αποτέλεσαν τη μόνιμη αιτία της περιθωριοποίησης μεγάλων περιοχών του πλανήτη, καθώς και τη βασική αιτία των οικονομικών ανισορροπιών στις ισχυρές καπιταλιστικές χώρες.

Η ισχυροποίηση της θέσης των τραπεζικών ομίλων στην πυραμίδα της οικονομικής ολιγαρχίας, κατά τη δεκαετία του 1980, κάτι που εκδηλώθηκε με την αχαλίνωτη πιστωτική επέκταση, πληθωριστική κατά κύριο λόγο, μιας και δε συνοδεύτηκε και από ανάλογη οικονομική μεγέθυνση, έδωσε νέα διάσταση στις νομισματικές κρίσεις. Το χρηματιστικό κεφάλαιο, ειδικά τα τελευταία χρόνια, εγκαταλείπει σταθερά την παραγωγική σφαίρα και επιδίδεται συστηματικά στην κερδοσκοπία. Το κερδοσκοπικό παιχνίδι παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις μετά την "απελευθέρωση" της κίνησης κεφαλαίων, η οποία δεν επιβλήθηκε για να διευκολύνει τις εμπορικές συναλλαγές - όπως υποκριτικά υποστηρίχτηκε και στη χώρα μας - αλλά για να απελευθερώσει τη δράση των κερδοσκοπικών αυτών κεφαλαίων.

Οι χρηματιστικές εταιρίες, κάτοχοι αστρονομικών ποσών, είναι σε θέση να κινητοποιήσουν με ταχύτητα φωτός εκατοντάδες δισ. δολάρια, προκειμένου να τα επενδύσουν σε μετοχές, ομόλογα στα ανά τον κόσμο χρηματιστήρια, να "παίξουν" σε προθεσμιακές τοποθετήσεις. Στο μεγάλο αυτό "τζόγο", πέφτουν θύματα τόσο μεγάλες τράπεζες, όπως έγινε πρόσφατα με τη χρεοκοπία της τράπεζας "Μπέρινγκ", της μεγαλύτερης και πιο παλιάς αγγλικής τράπεζας, όσο και οι λιγότερο αναπτυγμένες και οικονομικά εξαρτημένες χώρες.

Οσο και αν φαίνεται παράξενο η δραχμή έμεινε έξω από τη νομισματική δύνη που έπληξε τα ευρωπαϊκά νομίσματα το 1992, 1993, αλλά και πρόσφατα με την κρίση του δολαρίου, για δύο κυρίως λόγους: Πρώτον, γιατί η δραχμή δεν έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και δεύτερον, γιατί μέχρι τα τέλη του 1993 υπήρχαν περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων και έλεγχοι από την Τράπεζας της Ελλάδος, καθώς δεν είχε ολοκληρωθεί η "απελευθέρωση" του τραπεζικού συστήματος. Παράγοντες της Τράπεζας της Ελλάδος σημείωναν πως η δραχμή δε "χτυπήθηκε" από τις νομισματικές κρίσεις, επειδή η παρουσία της στα ξένα χρηματιστήρια είναι αμελητέα και άρα περιορίζεται αισθητά ο κίνδυνος των κερδοσκοπικών επιθέσεων.

Τη μόνη φορά κατά την οποία η δραχμή έγινε αντικείμενο κερδοσκοπικών επιθέσεων ήταν το Μάη του 1994, με αφορμή την πρόωρη "απελευθέρωση" της κίνησης κεφαλαίων, λόγω ανειλημμένων δεσμεύσεων της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σύμφωνα με την επικρατούσα τότε άποψη, η κερδοσκοπική αυτή επίθεση, στην οποία πρωτοστάτησαν ξένες αλλά και ελληνικές ιδιωτικές τράπεζες, αντιμετωπίστηκε με την κατακόρυφη ύψωση των διατραπεζικών επιτοκίων, γεγονός που έκανε ακριβό το δανεισμό των δραχμών. Πίσω όμως από την κερδοσκοπική επίθεση κατά της δραχμής κρύβονταν και πολιτικά κίνητρα, όπως για παράδειγμα οι πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση να ευθυγραμμιστεί πλήρως με τις θέσεις τους σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι η επίθεση κόπασε όταν η ελληνική κυβέρνηση έδωσε τις δέουσες διαβεβαιώσεις υπακοής στους ισχυρούς μας φίλους. Είναι απορίας άξιο αν η άρση του ελληνικού βέτο στην τελωνειακή σύνδεση ΕΕ - Τουρκίας έχει σχέση με τις φήμες αυτές.

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ