Μετά την πρώτη συγκίνηση που προκάλεσε η ομιλία του Σπύρου Χαλβατζή,οι μνήμες και οι μαρτυρίες διαδέχονταν η μία την άλλη μέσα από τις καταθέσεις των ανθρώπων που έζησαν τη σκληρότητα των στρατοπέδων της Μακρονήσου.

"Στις 26-27/5/1947 - είπε ο Νίκος Παπαδόπουλος - το Β Τάγμα Σκαπανέων μεταφέρεται στη Μακρόνησο. Στο Γ Τάγμα Σκαπανέων η βία και η τρομοκρατία έχουν τρομακτικές διαστάσεις... Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων ετοιμάζουν αποστολή 14 αμετανόητων από το Γ Τάγμα και άλλων 25 που ανακάλεσαν... Πρωί 27/12 μας συγκεντρώνουν στο γήπεδο... Αντικρίζουμε τους πρώτους φαντάρους. Μας καλωσορίζουν, μας αγκαλιάζουν... Με τη δημιουργία της Κυβέρνησης του Βουνού η ζωή μας χειροτερεύει. Οι στρατιώτες απαντούν με την κραυγή: Αίσχος!... Κυριακή, 29 Φλεβάρη πρωί, στο γήπεδο γίνεται προσκλητήριο... Το γενικό πρόσταγμα έχει ο υπασπιστής Καρδάρας... Το προσκλητήριο τελείωσε και οι λόχοι ξεκινούν για τη χαράδρα του θεάτρου... Ο Καστρίτσης, διοικητής της ΑΜ, πυροβόλησε στον αέρα και ο υποδιοικητής της φρουράς Σαλβαράς έδωσε το σύνθημα "ΠΥΡ"... "Αδέλφια μας φάγανε... μας σκοτώνουν...". Ο Ταγματάρχης Καραμπέκιος τρέχει και απειλεί τον Καρδάρα να σταματήσει τους πυροβολισμούς... 15 τραυματίες και 5 νεκροί... Οι τραυματίες μεταφέρθηκαν στο Λαύριο. Το στρατόπεδο έχει απεργία πείνας... Περίπολα Αλφαμιτών περιφέρονται στο δρόμο και γύρω από το στρατόπεδο. 1η Μάρτη... Πάνω κει βρίσκεται ο Μπαϊρακτάρης. Ολα δείχνουν ότι θα έχουμε νέα σφαγή. Εκεί δίπλα στη σκηνή των νεκρών ανοίγονται τάφοι. Ο Βασιλόπουλος ζήτησε να του δοθούν οι νεκροί. Ενα φορτηγό τους πήρε. Στο χώρο του Διοικητηρίου έχουν παραταχθεί οι δυνάμεις καταστολής... Στις 11 ακούγεται ο Μπαϊρακτάρης "Κάνατε μία απερισκεψία. Μερικά καθάρματα κομμουνιστές σας παρέσυραν σε στάση κατά της πατρίδας. Διαχωρίστε τη θέση σας από τους πρωταίτιους. Συγκεντρωθείτε στον 7ο Λόχο. Το κράτος δε θα υποχωρήσει". Οι στρατιώτες απαντούν: Αίσχος... Ορθιοι, με σφιγμένη την καρδιά περιμένουν. Το σύνθημα της επίθεσης δίνεται. Οι στρατιώτες των λόχων φωνάζουν "Δολοφόνοι, φασίστες"... Κάποια στιγμή ακούγεται "Αδέλφια, όλοι τον Εθνικό Υμνο"... Η ώρα είναι 4μμ. Η δολοφονική επιχείρηση κράτησε πέντε ώρες... Θα ακούσουμε τώρα το γιατρό του ΑΕΤΟ".

Ο λόγος στον γιατρό Λεωνίδα Γεωργιλάκο."Εκεί στη Μακρόνησο ήμουνα ανθυπίατρος έφεδρος Αξιωματικός και υπηρετούσα στο Α Τάγμα Σκαπανέων και έζησα τα γεγονότα από κοντά... Την Κυριακή 29 Φλεβάρη 1948 πήγα αμέσως στο ιατρείο μόλις άκουσα τους πυροβολισμούς... Στο Λαύριο αφού βάλαμε τους τραυματίες στα ασθενοφόρα με κάλεσε ο Συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης: "Συνταγματάρχα, είμαι υποχρεωμένος να πω την αλήθεια... Η ψυχή μου σπαρταράει για το σκοτωμό"... Αργά την Κυριακή γυρίσαμε στη Μακρόνησο. Την άλλη μέρα ακούγαμε τις ομοβροντίες όπλων κλεισμένοι μέσα στις σκηνές.... Την Τρίτη πήγα στο Α Τάγμα... Διαπιστώσαμε το θάνατο των στρατιωτών. Στο Γ Τάγμα ο Σκαλούμπακας διέθεσε Αλφαμίτες που μας οδήγησαν στο καϊκι που ήταν στοιβαγμένα πτώματα στρατιωτών... Ηταν ένα τρομερό θέαμα...".

Στη συνέχεια, η νεαρή ηθοποιός Βαγγελιώ Καραμπελιά διάβασε την αποκαλυπτική και συνταρακτική μαρτυρία του νεκρού σήμερα καπετάνιου του καϊκιού, Μίμη Βρονταμίτη,στον επίσης νεκρό σήμερα Μακρονησιώτη συγγραφέα Φίλιππο Γελαδόπουλο,για μια μαζική εξόντωση αγωνιστών.

"Πέρασαν πολλά χρόνια, καιρός πια να τα ειπώ όλα. Την αλήθεια να ειπώ κυρ Φίλιππα. Εζησα, όλα τα δραματικά γεγονότα, στο νησί, το 1948. Ο στρατός με είχε επιταγμένο μαζί με το καϊκι μου "ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ", επί μισθό, οκτώ χιλιάδες δραχμές το μήνα. Κουβαλούσα από το Λαύριο πέρα στη Μακρόνησο φαντάρους, πολιτικούς υπόδικους, νερό σε βαρέλια και άλλα. Στο φοβερό ντουφεκίδι του Μάρτη 1948, ο Σκαλούμπακας μου κόλλησε το πιστόλι στο κεφάλι και με απειλές με διέταξε να κουβαλάω σκοτωμένους φαντάρους, πέρα μακριά στον ΚΑΒΟ ΝΤΟΡΟ, στο ξερόνησο "Σαν Τζιόρτζιο". Στο 3ο Τάγμα φόρτωνα τους νεκρούς φαντάρους, που τους εξέταζε ο γιατρός Μαλάμης κι έγραφε στο πιστοποιητικό θανάτου τη λέξη ΝΕΚΡΟΣ.Ητανε δίπλα στο γιατρό Μαλάμη κι άλλοι ακόμα δύο γιατροί. Τους σκοτωμένους φαντάρους, τους ταχτοποιούσανε στριμωχτά στο αμπάρι, οι Αλφαμίτες Χούμης και Δημητρός Λαγός.Σ' ένα μόνο δρομολόγιο, φορτώσαμε 185 νεκρούς φαντάρους.Λέω στο Σκαλούμπακα, το καϊκι δε σηκώνει τόσο πράμα, είναι πολύ το πράμα - θα μπατάρει το καϊκι. Αυτός κουβέντα δεν έπαιρνε, με το πιστόλι με διέταξε. Τι να 'κανα; Το πιστόλι σε παγώνει...".

"Ανοιγόμασταν, τη νύχτα, στον ΚΑΒΟ ΝΤΟΡΟ. Εκεί στο "Σαν Τζιόρτζιο" περίμενε καράβι πολεμικό. Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας. Αυτό ξανάγινε. Οι νεκροί ήταν 350 κοντά, τους μέτραγα έναν έναν και ήταν 350 φαντάροι νεκροί. Αυτή ήταν η πιο τραγική περιπέτεια που έζησα στη ζωή μου".

Το λόγο τώρα παίρνει ο Θόδωρος Κατριβάνος για να πει "Μάιος 1954. Είχα δικηγορικό γραφείο στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου. Ξαφνικά δέχτηκα μία απροσδόκητη επίσκεψη. Το Διοικητή του Α Τάγματος Σκαπανέων... Ηταν ο Κωνσταντόπουλος, συνταγματάρχης, συγγενής του Ναπολέοντα Ζέρβα, στέλεχος του ΕΔΕΣ.... Δεν ήταν κακός άνθρωπος. Είχε περίεργες μεταπτώσεις. Τις είχα πληρώσει προσωπικά. "Ηρθα να σε δω γιατί σε συμπαθούσα. Είσαι καλά; Θα 'ρθω να σε ξαναδώ. Πρέπει να ξέρεις και τούτο: Μερικοί αχρείοι στη Μακρόνησο μου αξίωσαν να κάνω έγκλημα, μα δεν το δέχτηκα. (Αναφερόταν στην ομαδική επίθεση και δολοφονία που έγινε το 1947 από τον Συνταγματάρχη Μπαϊραχτάρη). Θα 'ρθω να τα ξαναπούμε". Εφυγε και δεν τον ξανάδα. Σε ένα δύο μήνες πέθανε".

Ρίγησε το ακροατήριο με την απαγγελία του αποσπάσματος "Α, Β, Γ" από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου "Πέτρινος χρόνος",από τον ηθοποιό Φοίβο Ταξιάρχη.Στη συνέχεια το συγκρότημα του Στέφανου Ψαραδάκου ερμήνευσε τραγούδια, θυμίζοντας και πάλι "είναι σκληρός ο αγώνας μητέρα, μα είναι πολλά τα αδέλφια μας, είναι πολλά τα παιδιά σου μητέρα, μην πικραίνεσαι"... "Τον 36χρονο Ανδριώτη Μήτσο Τατάκη (υποπλοίαρχο του Εμπορικού Ναυτικού, γενικό γραμματέα της Ενωσης Ναυτίλων Αξιωματικών και μέλος της γραμματείας της Ομοσπονδίας Ελληνικών, Ναυτεργατικών Οργανώσεων) - διάβασε η Β. Καραμπελιά - τον πήγαν στις ΣΦΑ στις 15.11.48. Αμέσως άρχισε ο βασανισμός του. "Ξύλο και στη θάλασσα". Το κορμί του γεμάτο πληγές. Στις 14/5/ 1949 μετάγεται στην Αθήνα, στον εισηγητή του στρατοδικείου. Στις 8/6/1949 τον ξαναστέλνουν στις ΣΦΑ. Κι αρχίζει το μαρτύριο της ορθοστασίας. Φορτωμένος τα πράγματά του, χωρίς φαγητό και νερό, υπέστη αυτό το μαρτύριο 33 μέρες. Οι διεστραμμένοι, εγκληματικοί εγκέφαλοι της Μακρονήσου αναρωτήθηκαν: πώς στέκεται στα πόδια του αυτός ο άνθρωπος; Σε επίσκεψή τους στον τόπο μαρτυρίου τον ρώτησαν "πώς καταφέρνεις κι είσαι ακόμα ζωντανός;". Κι ο Μήτσος τους απάντησε: "Είμαι ακόμα ζωντανός, γιατί είμαι κομμουνιστής".Κάποτε ο βασανιστής του είπε: "Βάζουμε στοίχημα, καπετάνιε" - καπετάνιο το λέγανε όλοι - "πως σήμερα θα σε κάνω να κάνεις δήλωση". Κι ο Μήτσος ήρεμος, ευγενικός, ανθρώπινος και γενναίος του απαντάει: "Δε βάζω στοίχημα, γιατί θα το χάσεις και σε λυπάμαι, γιατί είσαι πτωχός άνθρωπος".Στις 12.12.1949, με άλλους συντρόφους της απομόνωσης, υπέστη λιντσάρισμα. Στις 9 προς 10 Γενάρη δολοφονείται, με βασανισμό,από τους Αλφαμίτες Βραχλιώτη, Λαμπράκο Μιχάλη, Κληρονόμο Σταμάτη κ. ά.".

Στο "Ριζοσπάστη" (1/3/1992) πρωτοδημοσιεύτηκε το μικρό ποίημα του συγκρατούμενού του Γιάννη Παλαβού "Μήτσος Τατάκης", το οποίο διάβασε και πάλι ο Φοίβος Ταξιάρχης:

"Απόψε στις σκηνές γονατιστοί/ κοιτάζουμε προς τ' άδειο σου τσαντίρι/ κι ανάβουν οι λαμπάδες της καρδιάς/ στο άγνωστο που σ' έχουν κοιμητήρι./ Και στο λαό μας κάνουμε την προσευχή/ ν' αξιωθούμε τίμιο θάνατο/ και δίνουμε στη μνήμη σου τον όρκο/ την πίστη σου να κάνουμε ένα λάβαρο".

Από τις "Αφηγήσεις του Στρατηγού Σαράφη",που έγραψε η γυναίκα του Στρατηγού Μάριο, μας διάβασε η Β. Καραμπελιά: "Το επεισόδιο αυτό, μου διηγήθηκε ο ίδιος. Πως τους μετέφεραν, τρεις ανθρώπους, από το Λαύριο στην Αθήνα, με ολόκληρη δύναμη χωροφυλάκων, οπλισμένων σαν αστακοί, με ισχυρή συνοδεία μοτοσικλετιστών, τζιπ και 12 φορτηγών. Ολα αυτά, που μυρίζουν Ζέρβα, έγιναν με πρόθεση να του αποσπάσουν όχι βέβαια δήλωση, αλλά διαχωρισμό της θέσης του, έστω και τη μικρότερη ένδειξη διαφωνίας με την πολιτική της Αριστεράς για τον Εμφύλιο. Οταν ανακρίθηκε στη Μακρόνησο, για την υπόθεση των ομάδων ΕΔΕΣ, αφού τους αποστόμωσε με συντριπτικά στοιχεία από τα αρχεία του ιδίου του ΕΔΕΣ, από βιβλία Αγγλων της Αποστολής και από τη δίκη στη Νυρεμβέργη, του είπε ο ανακριτής: "Καλά όλα αυτά, αλλά τι θα γίνει, αφού δε θα μπορέσετε να φύγετε απ' εδώ;". - "Και να μη φύγω", του απάντησε, "εδώ που είμαι προσφέρω ακόμα μια υπηρεσία στην πατρίδα. Διδάσκω τις γενεές, τις παρούσες και τις μέλλουσες, πώς πρέπει να είναι ο άνθρωπος"".

Ναι, η ιστορία γράφεται μέσα από τούτες τις μαρτυρίες και πόσες άλλες ανθρώπων που αγωνίστηκαν για τη λευτεριά και την ειρήνη. Μια από τις πάμπολλες είναι και από το βιβλίο "Στρατόπεδα Γυναικών",από το οποίο η Β. Καραμπελιά διάβασε απόσπασμα γραπτής μαρτυρίας της Ρόζας Ιμβριώτη για το Στρατηγείο Κεντρικής Ελλάδας (ΣΚΕ), όπου βασανίστηκε και για το στρατόπεδο Λάρισας.

"Εμεινα όλη τη νύχτα άγρυπνη. Ετοιμαζόμουνα για τον αυριανό αγώνα. Με συνεπήρε άγρια χαρά με την αναμονή. Είναι μεγάλη η χαρά της δοκιμασίας: Να δαμάσεις τους πόνους, να νικήσεις τον ίδιο τον εαυτό σου. Η χαρά της νίκης του νου πάνω στη βία είναι σωστό μεθύσι. Από τούτη τη στιγμή γίνηκα άτρωτη!". "Στο στρατόπεδο της Λάρισας έμεινα 15 μέρες (... ) Με καλεί ο στρατηγός: "Σε στέλνω στη Μακρόνησο, μα ο φάκελός σου είναι σαφής: Δε θα πεθάνεις από φυσικό θάνατο".

Με πλημμυρίζει το αίσθημα της αυτοπεποίθησης, καθώς περπατώ τους δρόμους της Λάρισας. Θα γυρνούσα πια στο περιβάλλον μου, στους δικούς μου. Τούτο με γέμιζε με ευτυχία. Είμαστε οι άνθρωποι που μείναμε ελεύθεροι και πιστοί στη δική μας πεποίθηση, ακόμα κι όταν ολόκληρος ο κόσμος στάθηκε εναντίον μας. Στη Μακρόνησο είναι πια το σπιτικό μου. Είναι οι δικοί μου. Εκεί δε νιώθεις μόνη, έστω και την ώρα του μαρτυρίου. Κάποιος άλλος θα είναι κοντά σου, θα βασανίζεται κι εκείνος, όμως θα νιώσεις τη ζέστα και τη συμπόνια, η κοινή συνείδηση σου παραστέκει και σε λυτρώνει... Πάλι με καταγράφουνε, με αριθμούνε, μου κάνουν χίλιες δυο ερωτήσεις. Μα όλες τις ταπεινώσεις τις ξεπερνάω εύκολα πια. Ολα μου φαίνονται τώρα μικροπράγματα. Φεύγω για τη Μακρόνησο, ξαναγυρίζω στα νερά μου, πάω πίσω στις αδερφές μου...".

Και από τη μαρτυρία του Κώστα Γαβριηλίδη: "Στις 2, μετά τα μεσάνυχτα, διετάχθη η μεταφορά μου με φορείο στη σκηνή... Στο διάστημα αυτό είδαν πάρα πολλά τα μάτια μου!! Ανθρώπους να βγάζουν στριγκλίσματα τρέλας. Αλλους να χάνουν τις αισθήσεις τους και σαν πτώματα να πετιούνται έξω. Να σπάνε κόκαλα, κεφάλια, χέρια, σπονδυλικές στήλες. Τη λυσσασμένη μανία των βασανιστών και την ψυχική δύναμη των βασανισμένων. Τη νύχτα αυτή, αντίκρισα ολόγυμνη την ανθρώπινη κτηνωδία".

Ενδιάμεσα των μαρτυριών, ομιλιών και απαγγελιών το συγκρότημα του Στέφανου Ψαραδάκου έκανε τη δική του μουσική "παρέμβαση", κλείνοντας το αφιέρωμα στη Μακρόνησο και στους μάρτυρες - ήρωές της με το τραγούδι "Πάλης ξεκίνημα, νέοι αγώνες".