- Συμπληρώνονται φέτος 50 χρόνια από το άνοιγμα της Μακρονήσου. Οι νεότερες γενιές δε γνωρίζουν σχεδόν τίποτα γι' αυτό. Η δική σας γενιά ελάχιστα έχει μιλήσει για το συγκεκριμένο θέμα. Μπορείτε να μας δώσετε μια εικόνα για το τι ήταν, πώς δημιουργήθηκε και τι σκοπούς υπηρετούσε;

- Το ερώτημά σου είναι πολύπλευρα σύνθετο. Αγγίζει την καρδιά και τη συνείδηση κάθε Ελληνα, ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις. Ολοι μας, πιστεύω, θέλουμε να πλησιάσουμε επιστημονικά την αλήθεια για τη Μακρόνησο, μακριά από πολιτική σκοπιμότητα, χωρίς συναισθηματισμούς και υπερβολές. Να βγάλουμε τεκμηριωμένα ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά συμπεράσματα για τότε και για σήμερα, ωφέλιμα για τον Προμηθέα Δεσμώτη λαό μας. Χρήσιμα για την ιστορία της πατρίδας μας. Θα είναι φόρος τιμής στους νεκρούς μας καθώς και μια υποχρέωση στη νεολαία μας.

Πράγματι, η γενιά η δική μας, που έζησε εκείνη την περίοδο, ελάχιστα έχει μιλήσει γι' αυτήν και δεν είναι τυχαίο. Εχει τη ρίζα του στην ίδια του τη μήτρα που είναι η ζωή μας στη Μακρόνησο. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος φόβου για συνέπειες, ακόμα και για τη ζωή μας, αν γράφαμε τότε μετά την τυπική κατάργηση της Μακρονήσου, αν και ο μπαμπούλας της συνεχιζόταν για πολλά χρόνια μετά. Ακόμα και σήμερα φαντάσματά του εμφανίζονται με νεοφασιστικές θεωρίες και πρακτικές.

Υπάρχει πράγματι ένας φόβος ανθρώπινος, αγωνιστικός. Φοβάσαι, δεν αποφασίζεις, δεν τολμάς να γράψεις με αίσθημα ευθύνης, γεγονότα, πλευρές αυτής της ιστορίας, γιατί νομίζεις ότι δε θα το κατορθώσεις. Πιστεύεις ό,τι και να γράψεις θα είναι πολύ κάτω από την πραγματικότητα, την αλήθεια και τα διδάγματά της. Πώς να περιγράψεις τον ηρωικό θάνατο του Γιώργη Σαμπατάκου, που ξεψύχησε πάνω στα βασανιστήρια μιας ολόκληρης νύχτας. Πώς θα αποφασίσεις να γράψεις τον ηρωικό αγώνα, στις τριάντα μέρες βασανιστηρίων και τη δολοφονία του Τάτακη.

Οι πρώτοι που έγραψαν για τη Μακρόνησο είναι οι λογοτέχνες μας, Ρίτσος, Λουντέμης, Λειβαδίτης, Κορνάρος, και οι νεότεροι που βγήκαν μετά από τα σπλάχνα της Μακρονήσου. Ιστορικές μελέτες και διατριβές έχουν γραφτεί ελάχιστες, που είναι πολύ χρήσιμες για τη μελλοντική συγγραφή της ιστορίας της.

Μια τέτοια προσπάθεια είναι απαραίτητη και νομίζω ότι θα πρέπει να είναι συλλογική εργασία μιας επιτροπής που θα βοηθηθεί πολύπλευρα και θα της δοθούν όλα τα στοιχεία που έχουν σχέση με τη Μακρόνησο, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό.

Μου ζητάς να σου δώσω μια εικόνα για τη Μακρόνησο και γιατί δημιουργήθηκε. Πιστεύω ότι η λέξη "Μακρόνησος" είναι μια διαχρονική ιστορική έννοια που πέρασε στη νεότερη ιστορία της χώρας μας όπως η Πίνδος του 1940, ο Γοργοπόταμος, η Αλαμάνα κλπ.

Είναι ζωντανά δεμένη με κάθε πόλη, συνοικισμό, κοινότητα και χωριό της χώρας μας, αφού στην περίοδο 1947 - 1958 από κάθε γωνιά της πατρίδας έζησε εκεί ένας ή και περισσότεροι αγωνιστές.

Σε κείνη την περίοδο πήρε διεθνιστικό χαρακτήρα στον αγώνα της διεθνούς προοδευτικής γνώμης για την κατάργησή της. Η Μακρόνησος είναι σχέδιο σύλληψης, εξυπηρέτησης στόχων και σκοπών, μεθόδων για την πραγματοποίησή τους, των αγγλικών και λίγο αργότερα των αμερικανικών στρατιωτικών αποστολών, με την πλήρη δουλική υπακοή και συνεργασία των τότε κυβερνήσεων της δωσιλόγου Δεξιάς και σε συνέχεια της κυβέρνησης Σοφούλη - Τσαλδάρη. Κυβερνήσεις που ήταν υπόδειγμα πολιτικής υποτέλειας και ραγιαδισμού.

Στόχος τους ο εμφύλιος πόλεμος, η εξουθένωση της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και η συντριβή του ΚΚΕ. Ο λαός μας έπρεπε με κάθε μέσο να υποταχθεί, να σκύψει το κεφάλι. Να απαρνηθεί κάθε σκέψη για τα ιδανικά του σοσιαλισμού, την ιστορία που έγραψε όταν πάλευε με αυτοθυσία ενάντια στους κατακτητές και τη φασιστική πανούκλα. Πρέπει να ταπεινωθεί. Αυτή είναι η φιλοσοφία και οι σκοποί των εμπνευστών και ιδρυτών της Μακρονήσου. Υπόδειγμά τους τα χιτλερικά στρατόπεδα, τα αγγλικά στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής και η πείρα της μεταξικής δικτατορίας. Οι μέθοδοί τους είναι οι στερήσεις, η βία και η τρομοκρατία ατομική και ομαδική, τα βασανιστήρια μέχρι θανάτου, το πέπλο της σιωπής, του τρόμου, ακόμα και η μελετημένη και επίσημα οργανωμένη δολοφονία εκατοντάδων ομήρων στρατιωτών στις 2 Φλεβάρη και 11 Μάρτη 1948.

Η Μακρόνησος είναι τόπος βασανισμού και μαρτυρίου δεκάδων χιλιάδων αγωνιστών της Εθνικής μας Αντίστασης και άλλων δημοκρατών.

Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν κομμουνιστές, μέλη και στελέχη του ΚΚΕ. Είναι σύμβολο αντίστασης ατομικής και ομαδικής ενάντια στη βία και στην τρομοκρατία. Αντίσταση που έφτανε μέχρι το θάνατο. Αντίσταση που δεν έχει χρόνο λήξης. Εκατοντάδες είναι οι νεκροί. Εκατοντάδες οι ανάπηροι, οι ψυχοπαθείς και οι τρελοί. Μερικές χιλιάδες άνδρες και γυναίκες στάθηκαν πάντα και σε κάθε δοκιμασία όρθιοι, χωρίς καμιά υποχώρηση. Χιλιάδες είναι αυτοί που πάνω στα βασανιστήρια λύγισαν για μια στιγμή, μα που βρήκαν τη δύναμη με κομμένα τα φτερά να ξαναμπούν στο δρόμο του Γολγοθά μαζί με τους συντρόφους τους. Ενας Γολγοθάς που θα κρατήσει δεκαετίες. Μα όλοι σχεδόν όσοι απολύθηκαν από τη Μακρόνησο, με πληγωμένη τη συνείδηση και την καρδιά τους, μπήκαν ξανά στην ταξική πάλη και στον αγώνα του λαού μας. Αυτός είναι το καμίνι που ξαναζεσταίνεται, ξαναλιώνει, και ξαναζυμώνει κάθε φορά το νέο και πιο δυνατό ατσάλι.

- Υπάρχει η γνώμη πως πρέπει να ξεχάσουμε αυτές τις τραγικές μέρες που πέρασε η χώρα και ο λαός μας. Επιχειρήθηκε μάλιστα να καταστραφούν τα κτίσματα των στρατοπέδων της Μακρονήσου. Γιατί πρέπει να αποτελεί η Μακρόνησος μνημείο ιστορικό; Πρέπει να θυμόμαστε ή πρέπει όλα να περάσουν στη λήθη;

- Η τραγωδία της ιστορίας της Μακρονήσου έχει μέσα της και το ηρωικό στοιχείο. Είναι η αντίσταση των αγωνιστών, ομαδική και ατομική. Είναι η πίστη και η θυσία στα ανθρώπινα ιδανικά, στην πρόοδο για ένα καλύτερο αύριο για τον άνθρωπο. Είναι η πάλη ενάντια στο βιασμό της συνείδησης του ανθρώπου. Δεν υπάρχει τραγωδία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα που μέσα της να μην κλείνει αντίσταση και ελπίδα. Η ιστορία του λαού μας, μα νομίζω και κάθε λαού, σημαδεύεται και από τέτοιες καταστάσεις.

Η ιστορία όταν γράφεται δεν μπορεί να είναι επιλογή κάποιων μεμονωμένων γεγονότων, πολύ δε περισσότερο διαστρεβλωμένων. Το σήμερα είναι νομοτελειακό αποτέλεσμα του χτες και της αγωνιστικής παρεμβολής των μαζών. Με την ίδια νομοτέλεια και διαδικασία συνδέεται το αύριο με το σήμερα.

Ο λαός πρέπει να μαθαίνει την πραγματική ιστορία του και να διδάσκεται απ' αυτήν. Η πάροδος του χρόνου με την αναγνώριση της αλήθειας και του δίκιου μπορεί και πρέπει να καταυγάζει τα πάθη.

Η Μακρόνησος είναι και θα μείνει για πάντα ιστορικό μνημείο του λαού μας. Σήμερα κανείς δεν το αμφισβητεί.

Η απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού στις 16.5.1989, με τότε υπουργό την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, που ανακήρυξε "ολόκληρο το νησί της Μακρονήσου ιστορικό τόπο και όλα τα κτίρια των στρατοπέδων του νησιού ιστορικά διατηρητέα μνημεία", αποτελεί στην πράξη σοβαρό βήμα πολιτισμού και προόδου. Δυο χρόνια αργότερα η ημερίδα που έγινε στο Πολυτεχνείο, με την πρωτοβουλία και ευθύνη των μαζικών φορέων και των πνευματικών ιδρυμάτων της χώρας, επισφράγισε τα παραπάνω και αποτελεί εγγύηση ότι το έργο της διαμόρφωσης της Μακρονήσου σε "μνημείο ιστορικής μνήμης" θα προχωρήσει και θα ολοκληρωθεί σύντομα.

Χρειάζεται πρωτοβουλία, σταθερότητα για το ξεπέρασμα δυσκολιών που ίσως να συνδέονται και με κάποια σκοπιμότητα. Χρειάζεται δημιουργία φορέα χωρίς καμιά οικονομική ιδιοτέλεια. Κάθε σκέψη για οικονομική εκμετάλλευση του τι θα γίνεται για τη Μακρόνησο θα είναι βεβήλωση της μνήμης των αγωνιστών της.

- Μπορείτε να μας κάνετε μια επιγραμματική αναδρομή της δημιουργίας των στρατοπέδων της Μακρονήσου; Πότε γίνεται η μεταφορά των πρώτων κρατουμένων; Ποια η συνέχεια; Εσείς πότε πάτε και τι αντιμετωπίζετε;

- Η Μακρόνησος με όλα της τα στρατόπεδα που στην πορεία δημιουργήθηκαν αποτελεί μια ενότητα σκοπών, μεθόδων και δράσης των εμπνευστών της και των υπευθύνων κυβερνήσεων. Βασικός παράγοντας είναι η προετοιμασία για τον εμφύλιο πόλεμο και η τρίχρονη πορεία του. Η λήξη του εμφύλιου πολέμου αντικειμενικά είναι μια κύρια τομή της ιστορίας της. Σταθμός σ' αυτή τη χρονική περίοδο είναι η οργανωμένη σφαγή στο Α Τάγμα Σκαπανέων, 29 Φλεβάρη και 7 Μάρτη του 1948. Μπορούμε να διακρίνουμε χρονικά τις εξής φάσεις: Αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας και ιδιαίτερα μετά τις εκλογές του Απρίλη του 1946, αρχίζει η προϊστορία της (26 - 27 Μάη) με τη μεταφορά του Β' Τάγματος και τη δημιουργία του στρατοπέδου ΒΕΤΟ. Στις 14 Ιούνη μεταφέρθηκε από το Ντουτνουλάρ του Νομού Θεσσαλονίκης το Γ' Τάγμα Σκαπανέων, μια δημιουργημένη παράδοση βασανιστηρίων και τρόμου. Εγκαταστάθηκε στο νότιο μέρος του νησιού.

Στις 21 Ιούλη το Α' Τάγμα Σκαπανέων, που από την Κρήτη είχε μεταφερθεί στη Γιούρα, έφτασε στη Μακρόνησο και στρατοπέδευσε μεταξύ του Β' και Γ' Τάγματος.

Στις 7 Αυγούστου οι ΣΦΑ (Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών) από την περιοχή της Βουλιαγμένης μεταφέρθηκαν στο νότιο άκρο της Μακρονήσου.

Την 1η Σεπτέμβρη οι μόνιμοι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ από τη Σαντορίνη μεταφέρονται στη Μακρόνησο και δημιουργούν το στρατόπεδο "Γ' κέντρο παρουσίας αξιωματικών" μεταξύ του Γ' Τάγματος και του Α' Τάγματος. Πολύ σύντομα φτάνουν εκεί και αποστολές εφέδρων αξιωματικών του ΕΛΑΣ.

Κάθε μέρα σχεδόν καταφθάνουν αποστολές φαντάρων και αξιωματικών. Γίνονται και απολύσεις φαντάρων παλαιών κλάσεων. Στα τέλη του 1947 οι όμηροι κρατούμενοι σ' όλα τα στρατόπεδα είναι περίπου 18 - 20 χιλιάδες. Μέχρι σχεδόν τα τέλη του 1949 φτάνουν αποστολές φαντάρων απ' όλες τις μονάδες. Στη ΣΦΑ διακινούνται πολιτικοί κρατούμενοι. Στα τέλη του 1948 διαμορφώνεται το στρατόπεδο πειθαρχημένης διαβίωσης που θα δεχτεί όλους τους πολιτικούς εξόριστους μέσα στο Α εξάμηνο του 1949. Θα εγκατασταθεί στο βόρειο μέρος του νησιού στην περιοχή του Αι Γιώργη. Η δύναμή του θα ξεπεράσει τις 12 χιλιάδες.

Επίσης, στην περιοχή μεταξύ ΑΕΤΟ και Γ' κέντρου αξιωματικών θα δημιουργηθούν τα στρατόπεδα των πολιτών "προσωρινά προληπτικώς συλληφθέντων" (ΕΣΑΙ) που θα φιλοξενήσουν πολλές χιλιάδες. Τέλος, οι γυναίκες μεταφέρθηκαν από το Τρικέρι στο ΑΕΤΟ, στο "Ειδικό Σχολείο Αναμόρφωσης Γυναικών", στα τέλη Γενάρη του 1958.

Με ρωτάς σχετικά με την προσωπική μου εμπειρία. Είναι η εμπειρία ενός κομμουνιστή Μακρονησιώτη. Φαντάρος στο Β' Τάγμα Σκαπανέων, μεταφέρθηκα στις 27 Μάη 1947 στη Μακρόνησο. Εμεινα μέχρι τον Αύγουστο του 1950 που με μετέφεραν στον Αι Στράτη. Σημάδεψε τη ζωή μου η δολοφονική σφαγή του ΑΕΤΟ. Εζησα διαδοχικά σχεδόν σ' όλα τα στρατόπεδα και στα σύρματα απομόνωσής τους. Δε γνώρισα την κόλαση του Σκαλούμπακα το Γ' Τάγμα, καθώς επίσης και τη ΣΦΑ. Εζησα έντονα τη Μακρόνησο και είναι βαθιά χαραγμένη στη συνείδησή μου. Η Μακρόνησος είναι ένα κομμάτι απ' τη ζωή μου. Είναι τόπος βασανισμού - πόνου και αντίστασης του λαού μας. Είναι μια σελίδα της 80χρονης ιστορίας του ΚΚΕ.

Είχατε επαφή με τον έξω κόσμο; Μπορούσατε να επικοινωνήσετε με τους δικούς σας; Με ποιους τρόπους επικοινωνούσατε; Σε δημοσίευμά σας στο "Ριζοσπάστη" αναφέρεστε στο γεγονός ότι μεταφερθήκατε στη Μακρόνησο στις 26 - 27 Μάη και ο "Ριζοσπάστης" της 4ης Ιούνη είχε την πρώτη ανταπόκριση από τη Μακρόνησο. Πώς έγινε αυτό και ποιες επιπτώσεις είχε στη ζωή του στρατοπέδου;

- Στην 80χρονη ιστορία του ΚΚΕ οι κομμουνιστές κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες απομόνωσης θα βρουν τρόπους επικοινωνίας με τον έξω κόσμο και τις οργανώσεις του. Είναι ζήτημα γι' αυτούς ζωής ή θανάτου. Τα μηνύματά τους μέσα από τις φυλακές, εξορίες, κάτεργα, ακόμα κι από το κελί του μελλοθανάτου έχουν σχέση με τη ζωή τους, την αντίστασή τους και την πίστη τους στον αγώνα. Αυτό συνέβαινε και στη Μακρόνησο, σ' όλα τα στρατόπεδα κάτω από δύσκολες συνθήκες. Αυτό το είχαμε επιβάλλει στον αντίπαλό μας σαν δικαίωμα πάνω κι απ' τη ζωή μας, παντού και πάντα οι αγωνιστές όπου ζουν απομονωμένοι και σε κάθε περίπτωση, με πρωτεργάτες τους κομμουνιστές οργανώνουν τη ζωή τους, την αγωνιστική τους στάση απέναντι στους πολιτικούς αντιπάλους. Ετσι συνέβαινε και στη Μακρόνησο.

Η ζωή μας εκεί είχε δυο στόχους. Να αντέξει ο αγωνιστής μέχρι θανάτου και να μην υπογράψει καμιά δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης του ΚΚΕ. Και δεύτερο, με κάθε δυνατή ευκαιρία επικοινωνίας με τους δικούς του, με τον έξω κόσμο, να καταγγείλει το τι γίνονταν στο νησί για να φτάσουν στον Τύπο. Ετσι έγινε και με το πρώτο δημοσίευμα στο "Ριζοσπάστη" στις 4 Ιούνη 1947. Πράγματι, ήταν ένα κατόρθωμα, μια επιτυχία της εφημερίδας του Κόμματος. Ποιος πήρε το σημείωμα και να το μετέφερε στην Αθήνα και την άλλη μέρα να το έστειλε στην εφημερίδα; Ασφαλώς κάποιος αξιωματικός ή Αλφαμίτης του Β Τάγματος που κανείς δεν ξέρει τ' όνομά του. Ακολούθησαν και άλλα δημοσιεύματα του "Ριζοσπάστη". Στις 2 του Ιούλη, μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας, έγινε συγκέντρωση του Τάγματος και μας διάβασαν αποσπάσματα της εφημερίδας σχετικά με τη ζωή στη Μακρόνησο. Εγινε επίμονη τρομοκρατική προσπάθεια σ' όλους τους λόχους να μαζευτούν υπογραφές διάψευσης του "Ριζοσπάστη" που απέτυχαν πλήρως. Ετσι, το Γενικό Επιτελείο βρέθηκε στην ανάγκη να απαντήσει το ίδιο στα δημοσιεύματα, ζητώντας μάλιστα επίσημα να επισκεφθεί δικός του δημοσιογράφος το νησί.

Το αρχείο του "Ριζοσπάστη" ασφαλώς θα μας δώσει το δικό του αγώνα εκείνη την περίοδο για τη διάλυση της Μακρονήσου, με την ευκαιρία των 50χρονων της.

-Πριν λίγες μέρες είχαμε την 49η επέτειο της μεγάλης σφαγής στη Μακρόνησο. Μπορείτε να μας μιλήσετε γι' αυτό το θέμα και τα σκοτεινά σημεία αυτού του εγκλήματος;

- Η 29η Φλεβάρη και η 1η Μάρτη του 1948 είναι οι κορυφαίες μέρες της ιστορίας της Μακρονήσου. Για να λυγίσουν το τάγμα των αμετανόητων ομήρων στρατιωτών, να πάρουν δηλώσεις μετανοίας και να γίνει η Μακρόνησος ο εφιάλτης του λαού, φτάνει στο μελετημένο - σχεδιασμένο - ομαδικό έγκλημα της σφαγής και μάλιστα δύο ημερών με εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες. Ο εγκληματίας είναι το επίσημο κράτος και η τότε κυβέρνησή του. Η ηρωική πράξη της τραγωδίας είναι η Αντίσταση των νεολαίων ΕΛΑΣιτών και ΕΠΟΝιτών να μην υποκύψουν στην ταπείνωση, στον εξευτελισμό της συνείδησης, με πλήρη επίγνωση ότι από τα αυτόματα του αποσπάσματος που ηγούνταν ο Σκαλούμπακας ή από τα μυδράλια του πολεμικού που βρίσκονταν ο Μπαϊρακτάρης κάποια σφαίρα τους περιμένει. Η πιο ηρωική στιγμή είναι, όταν περίπου στα μέσα της επιχείρησης που κράτησε περίπου τέσσερες ώρες, το τάγμα, όλοι όρθιοι, τραγούδησαν τον Εθνικό Υμνο.

Εκεί στο Α' Τάγμα θα γυριστεί η κινηματογραφική ταινία των γεγονότων των δυο αυτών ημερών. Είναι δύσκολο και υπεύθυνο να συγκεντρώσεις όλα τα στοιχεία να τα μελετήσεις πολιτικά - αγωνιστικά και ανθρώπινα και να γράφεις αντικειμενικά και σε βάθος όλη την αλήθεια.

Υπάρχουν σήμερα και νέα στοιχεία. Πόσοι και ποιοι είναι οι δολοφονημένοι. Πού και με ποιο μακάβριο τρόπο έχουν ταφεί. Για όλα τα παραπάνω θα γίνει αναφορά επιγραμματική στην εκδήλωση στον Περισσό για τα 50 χρόνια της Ιστορίας της Μακρονήσου. Υπάρχουν ασφαλώς πολλά αξεκαθάριστα - άγνωστα στοιχεία. Υπάρχουν επίσημα ντοκουμέντα, εκθέσεις υπευθύνων προσώπων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή του στρατοπέδου. Τα περισσότερα ασφαλώς βρίσκονται στους ειδικούς για τη Μακρόνησο φακέλους των υπουργείων Στρατιωτικών, Εσωτερικών και Εξωτερικών, λόγω της σχέσης του με τις ξένες στρατιωτικές αποστολές. Ο Βαν Φλιτ, π.χ., ήταν θαυμαστής και επισκέπτης της Μακρονήσου. Ολα αυτά τα επίσημα ντοκουμέντα με τις εκθέσεις - αποφάσεις αρμοδίων υπηρεσιών και οργάνων για τη λειτουργία της Μακρονήσου, με τις εκθέσεις των εκάστοτε διοικητών των στρατοπέδων και ιδιαίτερα του στρατοπεδάρχη Μπαϊρακτάρη, έστω και ύστερα από 50 χρόνια, πρέπει να δοθούν στα κόμματα και στους μελετητές της ιστορίας.

- Αναμφίβολα η ιστορία της Μακρονήσου δεν έχει διερευνηθεί. Η διερεύνησή της ασφαλώς είναι θέμα και των ιστορικών επιστημόνων, των πνευματικών ανθρώπων της χώρας μας, καθώς και της πολιτείας. Πώς μπορεί λοιπόνμισό αιώνα μετά να λάμψει η ιστορική αλήθεια;

- Νομίζω ότι η ουσιαστική αναγνώριση της Εθνικής μας Αντίστασης, η ιστορία του Δημοκρατικού Στρατού, η ιστορία της Μακρονήσου, είναι θέματα εθνικά. Η σωστή μελέτη και εκτίμησή τους, τα συμπεράσματα και τα διδάγματά τους είναι ένα πολύτιμο κεφάλαιο για τη χώρα και το λαό μας. Είναι ένα ανεκτίμητο σχολειό για τη νεολαία μας. Σ' αυτό πρέπει όλοι να συμβάλλουμε μακριά από προκαταλήψεις, εγωισμούς και σκοπιμότητες.

Η συμβολή των πνευματικών ανθρώπων της χώρας μας μπορεί να είναι σημαντική, να παίξει ακόμα και καθοριστικό ρόλο. Υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες που μπορούν να αξιοποιηθούν ώστε να βρίσκουν δικαίωση οι αγώνες του λαού μας για πρόοδο και ανθρώπινα ιδανικά. Ευτυχώς η ιστορική αλήθεια, ο αγώνας και η θυσία για τον άνθρωπο, την πρόοδο και τον πολιτισμό δεν είναι εμπορεύσιμα αγαθά, και η μανία του κέρδους δεν έχει πέρασμα ή τουλάχιστον δεν μπορεί να κυριαρχήσει.

Θέλω να τελειώσω με την υπόδειξη και κάποια έκκληση από την πείρα της ζωής, που με διδάσκει ότι οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας μας, έστω και βασανιστικά, ξεπερνώντας δυσκολίες και πιέσεις "της νέας τάξης πραγμάτων", θα μπαίνουν όλο και περισσότερο αποφασιστικά στον αγώνα για να λάμψει έστω και καθυστερημένα η πραγματική αλήθεια. Αυτό θα γίνει με μαθηματική ακρίβεια και επαλήθευση και για την ιστορία της Μακρονήσου.

Γ. Π.