Εκδρομή - προσκύνημα στη Χίο

Οι πρώην πολιτικές εξόριστες

σε ένα οδοιπορικό μνήμης

Της Νίτσας ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ

Κι αν τότε μας μετέφεραν με τα σαπιοκάραβα, καραβοτσακισμένες από τ' άγρια κύματα του Αιγαίου, αυτή τη φορά ταξιδέψαμε με τα μεγάλα πλοία της γραμμής, με καμπίνες κλπ.

Κι αν τότε μας οδηγούσαν με κλούβες καμιόνια στο στρατόπεδο που είχαν ετοιμάσει για τις γυναίκες, αυτή τη φορά μας μετέφεραν με πούλμαν στα ξενοδοχεία "GOLDEN ODYSSEY" και "MORNIG STAR", που βρίσκονται στον ιστορικό χώρο Κουντάρι, όπου στις 11 Νοέμβρη 1912 ο ναύαρχος Κουντουριώτης με το στόλο του προσκάλεσε την τουρκική φρουρά να παραδώσει το νησί κι όταν αυτοί αρνήθηκαν, διεξήχθη μεγάλη μάχη. Στον ίδιο αυτό χώρο εκτελούσαν και οι Γερμανοί τους Ελληνες αγωνιστές.

Κι αν τότε μας υποδέχονταν οι βρισιές και οι σφυρίχτρες του "Παντζάρα" μέσα στο στρατόπεδο, σήμερα μας υποδέχτηκαν με αναψυκτικά και γλυκά ο διοικητής της μονάδας του στρατοπέδου Γκιάλα, συνταγματάρχης κ. Κ. Χαραλαμπίδης με δύο φαντάρους της Λέσχης.

***

Από την όμορφη και μυροβόλο Χίο δυστυχώς τότε δεν είχαμε γνωρίσει τίποτα άλλο εκτός από τη ζεστασιά και την αγάπη του λαού της. Τους νιώθαμε τόσο κοντά μας, όταν διακρίναμε στους τοίχους και τα συρματοπλέγματα τα αφημένα μπουκέτα μ' αγριολούλουδα κι ανεμώνες, τις κρυμμένες εφημερίδες.

Αυτή τη φορά όμως, χάρη στην καλή οργάνωση και ξενάγηση που μας επιφύλαξε η ΠΕΑΕΑ κι ο Θοδωρής με την Αγγελικούλα, είδαμε και μάθαμε πολλά. Τους ευχαριστούμε θερμά για άλλη μια φορά.

Η πρώτη μας επίσκεψη έγινε στη Βιβλιοθήκη "Αδαμάντιος Κοραής" (1748-1833), σύμφωνα με το πρόγραμμα που μας είχαν ετοιμάσει, η πιο μεγάλη περιφερειακή βιβλιοθήκη και μία από τις πιο σημαντικές στη χώρα μας. Είναι το κατ' εξοχήν έργο του μεγάλου λόγιου και σοφού Κοραή. Κληρονομώντας τη βιβλιοθήκη του παππού του (από τη μητέρα) καταπιάστηκε με το πάθος αυτό, των βιβλίων.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας δύο πούλμαν μας οδηγούν στο στρατοπεδικό χώρο της άλλοτε εξορίας μας. Σταματούν στην πύλη του στρατοπέδου Γκιάλα. Ολα είναι αλλαγμένα. Λείπουν τα συρματοπλέγματα, ο μισός τοίχος από πέτρες μπροστά στην είσοδο. Στα παράθυρα των κτιρίων δε βλέπεις γυναίκες, τώρα κρέμονται τα κεφάλια των φαντάρων, που έκπληκτοι παρακολουθούν να εισβάλει στον καταυλισμό τους ένα μπουλούκι από ηλικιωμένες γυναίκες. Ο αυλόγυρος γέμισε από φωνές. Η κάθε μια θέλει να δει το κτίριο όπου στεγαζόταν. Ψάχνουμε να βρούμε τους διάφορους χώρους. Εδώ ήταν τα μαγειρεία, εκεί η απομόνωση. Να το πρώτο κτίριο, το δεύτερο, το τρίτο. Ζητούμε την άδεια να μπούμε σ' ένα κτίριο. Ανυπόμονες από περιέργεια δρασκελίσαμε στα γρήγορα τις σκάλες για να βρεθούμε στο μεγάλο χολ. Οι γυναίκες μένουν άφωνες, κατασυγκινημένες. Η κάθε μια προσπαθεί να καταπιεί το λυγμό της, να κρύψει κάποιο αδιάκριτο δάκρυ. Στην αυλή τα καινούρια κτίσματα έχουν μετατρέψει το γνώριμο τοπίο και ο αυλόγυρος δε μοιάζει πια ο ίδιος. Του λείπουν κυρίως τ' αγριολούλουδα, οι μαργαρίτες, το χαμομήλι. Οι φωνές και οι φωτογραφίες δίνουν και παίρνουν. Μπροστά στις κάμερες οι γυναίκες διηγούνται το πώς έζησαν τη φυλακή τους στα κτίρια αυτά. Μια ομάδα συνομιλεί με τον διοικητή της μονάδας κ. Κ. Χαραλαμπίδη, ανατρέχοντας στις παλιές μνήμες. "Τώρα είναι διαφορετικά. Αλλαξαν, μας λέει, τα δεδομένα" και όπως η καταγωγή του είναι ποντιακή, σε λίγο η διάλεκτος των Ποντίων σε όλο της το μεγαλείο.

Αφού ευχαριστήσαμε, κατασυγκινημένες εγκαταλείπουμε το στρατόπεδο για να επισκεφθούμε το σχολείο "Αγ. Θωμάς", όπου είχαν κλείσει τις "επικίνδυνες". Στην αυλή του αναγνωρίσαμε το μεγάλο δέντρο όπου στα κρυφά τραβούσαμε τις φωτογραφίες μας, διακρίναμε τη βρύση, που στην ουρά περιμέναμε να γεμίσουμε καμιά στάμνα νερό.

***

Στη συνέχεια μας διάβασε η συνεξόριστή μας Κούλα Βουλγαράκη κάτι που έγραψε για την εξορία μας. Η Κατίνα Σηφακάκη έκανε μια απαγγελία, η Μαριγούλα Μαστρολέων μας διηγήθηκε το πώς ζήσανε μια εικονική εκτέλεση εννέα γυναίκες στο στρατόπεδο, πριν πάνε να τις κλείσουν στο σχολείο του "Αγ. Θωμά". Η ποιήτρια και συνεξόριστή μας Βικτώρια Θεοδώρου μας διάβασε αποσπάσματα από το βιβλίο "Τα στρατόπεδα των γυναικών", όπου έγραψαν για την εξορία μας στη Χίο, η Αθηνά Κωνσταντοπούλου, η Στάσα Κεφαλίδου και για τον "Αγ. Θωμά" με τις επικίνδυνες η Νίτσα Γαβριηλίδου. Τέλος η συνεξόριστή μας Λιλή Περακάκη, κατασυγκινημένη, θα μας πει λίγα λόγια για τους αγώνες μας και θα τελειώσουν οι ομιλίες με το χαιρετισμό του αντιδημάρχου, ο οποίος με πολλή συγκίνηση, αφού εξέφρασε το θαυμασμό του για τους αγώνες μας, κατέληξε λέγοντας πως οι αγώνες εκείνοι στάθηκαν το υπόβαθρο για τη σημερινή Συνθήκη του Μάαστριχτ... Κάτι που εξέπληξε όλες και αμέσως στην αίθουσα ακούστηκε υπόκωφα εκείνο το αποδοκιμαστικό μ... μ... Φαίνεται πως ο κ. αντιδήμαρχος δεν έπιασε καλά το νόημα της αντίστασής μας στα χρόνια εκείνα και παρερμηνεύει τους σκοπούς για τους οποίους παλέψαμε.

Ακολούθησε μετά η βιντεοταινία "Οδοιπορικό της εξορίας μας", την οποία παρακολούθησαν όλοι με ξεχωριστή συγκίνηση.

***

Στο δρόμο ο σοφέρ μάς εξηγεί τι είναι το δέντρο σχίνα που βγάζει τη μαστίχα και πώς γίνεται αυτό. Κάθε Ιούλιο οι παραγωγοί χαρακώνουν το δέντρο κάθε 10 εκατοστά για να τρέξει η μαστίχα από τις ουλές αυτές. Το δέντρο έτσι πληγώνεται, γι' αυτό και το λένε το "πληγωμένο δέντρο" και δίνει το καθένα 150 γραμμάρια μαστίχα. Με αυτήν παρασκευάζουν μια κόλλα για τη ΝΑΣΑ, χρησιμοποιείται στη χειρουργική, στα καλλυντικά, στις οδοντόκρεμες και κάνει καλό στη χοληστερόλη, στο ζάχαρο, στα δόντια, στο στομάχι και στον καρκίνο.

Το πρώτο χωριό που συναντάμε είναι τα Θυμιανά, απ' όπου οι Χιώτες βγάζουν μια κοκκινωπή πέτρα και τη χρησιμοποιούν στο κτίσιμο των σπιτιών. Κατευθυνόμαστε μετά στο Πυργί. Ενα πολύ χαρακτηριστικό χωριό, φημισμένο για τα ξυστά του. Τα σπίτια είναι τα περισσότερα διακοσμημένα με γεωμετρικά σχέδια και παραστάσεις που γίνονται με μια ειδική τεχνοτροπία. Αλείφουν, μας λέει, τον τοίχο πρώτα με φούμο, μετά περνούν τον ασβέστη και την άμμο. Το χαράζουν στη συνέχεια με το πιρούνι κι αυτό ονομάζεται ξυστό. Εδώ στο Πυργί είναι και η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, που είναι το ομοίωμα των Αγ. Αποστόλων στην πόλη.

Κατευθυνόμαστε μετά για τα Μεστά, όπου όλα τα σπίτια συγκοινωνούν μεταξύ τους με καμάρες και με τις στέγες τους. Ετσι γινόταν τότε από το φόβο των Τούρκων. Με την ευκαιρία αυτή αναφέρεται στη σφαγή της Χίου, που έγινε το 1822 και από 120 χιλιάδες κατοίκους είχαν διασωθεί μόνο πέντε χιλιάδες. Από τη μεγάλη αυτή σφαγή εμπνεύστηκε ο Γάλλος ζωγράφος Ντελακρουά τον πίνακά του SCENES DE MASSACRE DE CHIO που στολίζει την γκαλερί "Απόλλων" στο μουσείο του Λούβρου, έργο που έγινε στα 1824.

Θα μας οδηγήσει μετά στ' Αρμόλια, όπου υπάρχουν ωραία κεραμικά για να σταματήσουμε μετά για φαγητό στο Εμπορειό, στα Μαύρα Βόλια και στη συνέχεια να τραβήξουμε για τη μονή του Αγ. Μηνά, όπου μέσα στο εκκλησάκι θα δούμε δύο μεγάλες προθήκες με τζάμι, όπου είναι βαλμένα τα κόκαλα και τα κρανία σφαγιασθέντων. Από το λόφο του Αγ. Μηνά θ' αγναντέψουμε και το κοντινότερο σημείο με την Τουρκία, τον Τσεσμέ, και τις δύο βραχονησίδες και θα μάθουμε για το μαρτύριο του Αγ. Ισιδώρου.

Υστερα απ' όλη την κουραστική αυτή μέρα το βράδυ έχουμε την αποχαιρετιστήρια γιορτή μας. Παρ' όλα αυτά θα βρούμε το κέφι να τραγουδήσουμε, να χορέψουμε και ν' απολαύσουμε τη Μαριγούλα με τις ιστορίες της. Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η προσφορά της αγωνίστριας Κωστούλας Χατζηαναστασίου, από την Κρήτη, 91 χρόνων, που μας έστειλε να γλυκαθούμε με 150 ωραίες δίπλες.

Τη Δευτέρα πήγαμε στο μνημείο της Αντίστασης, όπου κατατέθηκαν λουλούδια και ακούστηκε το πένθιμο εμβατήριο. Μετά μια ομάδα από γυναίκες τραβήξαμε για τους Βροντάδες, για να επισκεφθεί τη Δασκαλόπετρα του Ομήρου, το μέρος δηλαδή όπου ο Ομηρος δίδασκε και οι υπόλοιπες σκορπίσανε στην πόλη. Το βράδυ, στις 10 η ώρα πήραμε το πλοίο της επιστροφής, αποχαιρετώντας την όμορφη Χίο με τους κατοίκους της και τον Θοδωρή με την Αγγελικούλα, που ως την τελευταία στιγμή μας μοίραζαν αναμνηστικά της Χίου. Αποχαιρετούμε το νησί του Κανάρη, του Θεοτόκη, του Σουρή, του Ψυχάρη, του Πορφύρη, του Δρομοκαϊτη, του Μαυροκορδάτου και του αγωνιστή Καλαμπόκα, που τον εκτέλεσαν οι Γερμανοί, λίγο πριν από την απελευθέρωση.