Δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές σήμερα και οι ψηφοφόροι καλούνται να εκλέξουν τους «άρχοντες» του τόπου τους. Επειδή η «μισή Ελλάδα» κατοικεί στην Αθήνα, βρήκαμε ενδιαφέρον να δούμε την ιστορία μιας μεγάλης κάποτε περιοχής της πρωτεύουσας, του Ελαιώνα. Υπήρξε το ιερό δάσος των Αθηνών και σήμερα κανείς δεν μπορεί να ορίσει τι ακριβώς είναι. Το σίγουρο είναι ότι έχει απομείνει ένα μικρό τμήμα του, το οποίο τσιμεντοποιείται και παραδίνεται στα επιχειρηματικά συμφέροντα, με συνυπεύθυνους τους «άρχοντες» της κυβέρνησης, της νομαρχίας και των όμορων δήμων. Η περιοχή θα μπορούσε να αποτελέσει έναν σημαντικότατο περιβαλλοντικό παράγοντα για «ανάσα ζωής» στα εκατομμύρια των κατοίκων της Αττικής και στις διαρκώς επιδεινούμενες περιβαλλοντικές συνθήκες. Ας αναλογιστούμε τι θα απομείνει σε μας και στα παιδιά μας, αν οι «άρχοντες», που θα εκλεγούν σήμερα, συνεχίσουν να ακολουθούν την ίδια καταστροφική πολιτική και για το περιβάλλον, με τους προκατόχους τους...

Ας ταξιδέψουμε λοιπόν - έστω και αποσπασματικά - στην ιστορία αυτού του τόσο σημαντικού κάποτε τμήματος της αττικής γης, μέσα από το ιστορικό δοκίμιο της Ζωής Ρωπαΐτου - Τσαπαρέλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Φιλιππότη» με τίτλο «Ο Ελαιώνας της Αθήνας».

«Ο Ελαιώνας της Αθήνας ως τις αρχές του 20ού αιώνα λεγόταν και Λόγγος. Ελαιώνας και Λόγγος, λοιπόν, ήταν ταυτόσημες έννοιες, που δήλωναν την πυκνοφυτεμένη με ελιές πεδιάδα που συντρόφευε την πόλη. Αυτή άρχιζε από τον Πειραιά και το Φάληρο και τρεπόταν προς τον Υμηττό (Καισαριανή, Θεολόγο, Μονή Κυνηγού), καταλάμβανε το άνοιγμα μεταξύ Υμηττού και Πεντέλης (από τα Μεσόγεια και το Γέρακα μέχρι τη Μονή Πεντέλης και τον Κοκκιναρά), ξεχυνόταν στους πρόποδες της Πάρνηθας, έφτανε στο Δαφνί και κατέληγε στη θάλασσα, απέναντι από τη Σαλαμίνα. Χωριζόταν σε πολλά τμήματα, παίρνοντας το όνομα της κάθε περιοχής: Ελαιώνας Καισαριανής, Γέρακα, Πεντέλης, Δαφνιού και "κυρίως Ελαιώνας ή κυρίως Λόγγος", όπως λεγόταν η έκταση από την Ιερά Οδό μέχρι το Φάληρο αριστερά και οδού Πειραιώς δεξιά.

Εμείς, σήμερα, ονομάζουμε Ελαιώνα, ένα κομμάτι, έκτασης 9.000 στρεμμάτων που εντάσσεται στα διοικητικά όρια των Δήμων Αθηναίων, Αιγάλεω, Περιστερίου, Ταύρου και Αγίου Ιωάννη Ρέντη και καταλαμβάνει κεντρική περιοχή του οικιστικού ιστού της πρωτεύουσας. Συνδέει τις αναβαθμισμένες ανατολικές με τις υποβαθμισμένες δυτικές συνοικίες της Αθήνας, επηρεάζει σημαντικά την οικονομική της ζωή και επιπλέον διαθέτει ελεύθερη γη που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί προκειμένου να ανακουφιστεί η περιβαλλοντικά υποβαθμισμένη πόλη...

Το κομμάτι αυτό, οριοθετούμενο μεταξύ των οδών Ιεράς Οδού, Πειραιώς, Πέτρου Ράλλη και της Λεωφόρου Αθηνών, διαρρέεται από τον ποταμό Κηφισό που η εκμετάλλευση των υδάτων του έδωσε τη δυνατότητα ανάπτυξης και άλλων καλλιεργειών εκτός της ελιάς και αυτό συνέβαινε από την αρχαιότητα μέχρι το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

Ο Ελαιώνας, λοιπόν, το πάλαι ποτέ "κάλλιστον προάστιον", διά της Ιεράς Οδού, του σεβαστότερου και ιερότερου δρόμου της οικουμένης, που ακολουθεί με ελάχιστες αποκλίσεις την πορεία της αρχαίας, συνδέεται με το Δίπυλο και το Δημόσιο Σήμα. Η έκταση των ελαιόδεντρων στα ΤΕΙ Αιγάλεω, στο σημείο που διασταυρώνεται η Πέτρου Ράλλη με τη Θηβών, αποτελεί το μοναδικό εναπομείναν δείγμα του κάποτε φυσικού ελαιώνα.

Ο μύθος συνδέει τη λατρεία της θεάς με την ιστορία της μητρόπολης του Ελληνισμού και εξηγεί τους νέους κοινωνικούς θεσμούς και τα συστατικά του πνευματικού και του υλικού της πολιτισμού. Η Αθηνά θέσπισε τους πρώτους νόμους και μεταλαμπάδευσε στους ανθρώπους τις τέχνες, διδάσκοντάς τους να καλλιεργούν την ελιά και να επεξεργάζονται τον καρπό της.

Το φύτεμα της πρώτης ελιάς στην Ακρόπολη υποδηλώνει τη σχέση της λατρείας της Αθηνάς με τα νερά, τη βλάστηση, τα μετεωρολογικά φαινόμενα, τις καλλιέργειες, τη γονιμότητα και τις σχετικές μαγικές τελετουργίες.

Το νέο αυτό πρόσωπο της Αθηνάς, που εμφανίζεται στο μύθο ως δότης πολιτισμού, συμβολίζει το μετασχηματισμό της πολεμικής κοινωνίας σε ειρηνική. Μέσα στους μύθους και στις παραδόσεις το δέντρο της ελιάς και ο Ελαιώνας της Αθήνας έχουν κυρίαρχη θέση.

Η παράδοση, λοιπόν, θέλει την πρώτη ήμερη ελιά να εμφανίζεται στην Αθήνα και απ' εκεί να διαδίδεται στην υπόλοιπη Ελλάδα, ως δωρεά της Αθηνάς στην Αθήνα, κατά την έριδά της με τον Ποσειδώνα για τη διεκδίκηση της ονομασίας και κηδεμονίας της πόλης. Φυτεύτηκε από την ίδια πάνω στην Ακρόπολη, στον Πανδρόσιο ναό του Ερεχθείου και μέσα σε σηκό (περίβολο). Το λάδι του ιερού αυτού δέντρου, το χρησιμοποιούσαν για την άσβεστη λυχνία της Αθηνάς. Με κλαδί αυτής της ελιάς στεφάνωσαν τον Αριστοφάνη, μετά από τη θριαμβευτική παράσταση των "Βατράχων" του. Ο λαός της Αθήνας πλησίαζε με ευλάβεια την ελιά του Ερεχθείου, της κρεμούσε στεφάνια, αναθήματα και καρπούς. Από το δέντρο αυτό βλάστησαν όλα τα άλλα ελαιόδενδρα της ελληνικής γης. Από την ελιά αυτή δημιουργήθηκαν οι δώδεκα ελιές της Ακαδημίας του Πλάτωνος, που αντιστοιχούν στις δώδεκα πύλες της. Από αυτές δημιουργήθηκε ολόκληρο το ιερό δάσος των Αθηνών, ο ιερός Ελαιώνας της Αθήνας. Στη μεγάλη γιορτή των Παναθηναίων οι "θαλλοφόροι" κρατούσαν κλαδιά ελαίας, καθώς μαρτυρεί ο Ξενοφών στο "Συμπόσιό" του. Ο Αριστοτέλης, στην "Αθηναίων Πολιτεία", διηγείται τον τρόπο που γινόταν η συντήρηση των ιερών αυτών δέντρων και η συγκομιδή του καρπού τους. Οποιος κακοποιούσε ή ξερίζωνε μια τέτοια ελιά, καταδικαζόταν ακόμη και σε θάνατο. Το λάδι απ' αυτές τις ιερές ελιές μαζευόταν και "τοις ταμίαις παραδίδωσι εις Ακρόπολιν". Εκεί στην Ακρόπολη, οι ταμίες φύλαγαν το λάδι και στα Παναθήναια το μοίραζαν στους αθλητές για ν' αλείβουν τα κορμιά τους. Οι αθλοθέτες πάλι από το ίδιο έδιναν στους αθλητές. Για τους αθλητές, που νικούσαν στους γυμνικούς αγώνες και στις ιπποδρομίες, έδιναν έπαθλο το ξεχωριστό λάδι, μέσα σε μεγάλα ζωγραφισμένα πήλινα αγγεία που ονομάζονταν παναθηναϊκοί αμφορείς.

Υπολογίζεται ότι η πόλη των Αθηνών έπρεπε κάθε τέσσερα χρόνια να μοιράζει στους αθλητές περίπου 2.000 παναθηναϊκούς αμφορείς, δηλαδή γύρω στους 70 τόνους λάδι. Στην αρχαιότητα το ιερό αυτό δέντρο συμβόλιζε την ειρήνη και επιπλέον τη νίκη σε ειρηνικούς (αθλητικούς, καλλιτεχνικούς, πνευματικούς κλπ.) αγώνες. Από τότε μέχρι και σήμερα, ακριβώς την ίδια σημασία έχει η ελιά: Ολοι οι "ειρηνοποιοί", όλοι οι "μεσολαβητές", σε όλες τις γλώσσες του κόσμου, λέγεται ότι φέρουν "κλάδον ελαίας".

Ηδη, από την εποχή του Κέκροπα, έλαβε μεγάλη ανάπτυξη στην Αθήνα η ελαιοκομία και η ελαιουργία.

Η εξάπλωση της ελιάς, ως παραγωγικού δέντρου, οφείλεται στον Πεισίστρατο και καλλιεργούνταν σε μεγάλη έκταση και κατά τη διάρκεια της εποχής του Περικλή. Την εποχή του Περικλή ή του Πλάτωνα, φυτεύτηκε, σύμφωνα με παράδοση των αυτοχθόνων Αθηναίων, η γηραιά ελιά που βρίσκεται στην Ιερά Οδό, κοντά στο σημερινό Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Τη δεκαετία του 1980 δέχτηκε ισχυρό χτύπημα από φορτηγό αυτοκίνητο, με αποτέλεσμα ο παμπάλαιος κορμός της να αποκολληθεί και να μεταφερθεί μέσα στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, όπου διατηρείται σε ειδικό χώρο - προθήκη. Παρ' όλα αυτά η ρίζα της έχει πετάξει καινούρια βλαστάρια.

Κατά την ελληνιστική περίοδο και κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας, δεν παρουσιάστηκαν αλλαγές, στον Ελαιώνα, εκτός από την καταστροφή που έγινε από τον Σύλλα το 86 π.Χ.».

Την επόμενη Κυριακή, θα συνεχίσουμε το οδοιπορικό στην ιστορία του Ελαιώνα της Αθήνας, από τα Βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα.