Κυριακή 28 Μάη 2006
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 7
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Ψευδαισθήσεις που αποκαλύπτουν μηχανισμούς του εγκεφάλου

Πειραματική διάταξη που δημιουργεί σε ανθρώπους που έχουν χάσει το ένα χέρι τους την αίσθηση ότι το χέρι τους υπάρχει και πάλι
Πειραματική διάταξη που δημιουργεί σε ανθρώπους που έχουν χάσει το ένα χέρι τους την αίσθηση ότι το χέρι τους υπάρχει και πάλι
Οι άνθρωποι, όπως όλα τα πρωτεύοντα θηλαστικά, είναι όντα της όρασης. Το μεγαλύτερο τμήμα του πίσω μέρους του εγκεφάλου μας είναι αφιερωμένο στην επεξεργασία οπτικών πληροφοριών, το ίδιο και ο μισός φλοιός. Επιπρόσθετα, όταν η αίσθηση της όρασης δίνει στον εγκέφαλο πληροφορίες που έρχονται σε σύγκρουση με πληροφορίες από άλλες αισθήσεις, η όραση συνήθως κυριαρχεί. Σ' αυτήν την κυριαρχία της όρασης οφείλεται και η πειστικότητα των εγγαστρίμυθων. Βλέπουμε την κούκλα να μιλάει και είναι εύκολο να ξεγελαστούμε, ώστε να μας φανεί ότι και η φωνή προέρχεται από το στόμα της. Ωστόσο, αν κλείσουμε τα μάτια μπορούμε εύκολα να εντοπίσουμε τη φωνή ως προερχόμενη από τον εγγαστρίμυθο και όχι από την κούκλα.

Οπτική κυριαρχία

Αν οι πληροφορίες από την όραση και την αφή είναι ασύμβατες, τότε η κυριαρχία της όρασης μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε τα πράγματα διαφορετικά απ' ό,τι θα τα νιώθαμε αν στηριζόμασταν μόνο στην αφή (χωρίς να κοιτάμε). Σε μια απλή αλλά εντυπωσιακή επίδειξη ψευδαισθήσεων από τον Τζέιμς Γκίμπσον, τη δεκαετία του 1930, στο υποκείμενο δίνεται μια κοντή ευθεία μεταλλική ράβδος και του ζητείται να τη νιώσει με την αφή και με τα μάτια κλειστά. Φυσικά, τη νιώθει σαν ευθεία. Μετά του ζητείται να αφήσει τη ράβδο και να την κοιτάξει. Χωρίς να το ξέρει, βλέπει την ίδια ράβδο μέσα από ένα πρίσμα, που την κάνει να φαίνεται κυρτή. Οπως θα περίμενε κανείς, τώρα το υποκείμενο αναφέρει ότι βλέπει μια κυρτή ράβδο. Αλλά τι γίνεται όταν απλώσει το χέρι του και την πιάσει και πάλι; Τίποτα το ασυνήθιστο. Δε βλέπει καμιά αντίφαση, καμιά σύγχυση μεταξύ των αισθήσεων, ούτε προκύπτει ένας μέσος όρος των δύο αισθήσεων: τη ράβδο που φαίνεται στα μάτια του κυρτή, τη νιώθει κυρτή και με την αφή! Με άλλα λόγια, η όραση ανακατευθύνει την αντίληψη της αφής έτσι ώστε να μην υπάρχει καμία αντίφαση.

Κλασική οφθαλμαπάτη. Ο κύκλος στο αριστερό μέρος φαίνεται μεγαλύτερος από τον κύκλο στο δεξιό, επειδή περιβάλλεται από μικρότερους κύκλους σε αντίθεση με το δεύτερο που περιβάλλεται από μεγαλύτερους. Στην πραγματικότητα και οι δύο κεντρικοί κύκλοι έχουν ακριβώς την ίδια διάμετρο
Κλασική οφθαλμαπάτη. Ο κύκλος στο αριστερό μέρος φαίνεται μεγαλύτερος από τον κύκλο στο δεξιό, επειδή περιβάλλεται από μικρότερους κύκλους σε αντίθεση με το δεύτερο που περιβάλλεται από μεγαλύτερους. Στην πραγματικότητα και οι δύο κεντρικοί κύκλοι έχουν ακριβώς την ίδια διάμετρο
Στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, προφανώς αποδείχτηκε προτιμότερο να κυριαρχεί η όραση που λανθάνει, παρά να δημιουργείται σύγχυση και σάστισμα από περιστασιακές αντιφάσεις των αισθήσεων.

Ο εγκέφαλος διαιτητής των αισθήσεων

Ενα άλλο παράδειγμα, όπου η όραση επηρεάζει την αφή εμφανίζεται στους ασθενείς που τους λείπουν μέλη. Μετά τον ακρωτηριασμό ενός χεριού, η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων συνεχίζει να νιώθει έντονα την παρουσία του απόντος άκρου. Μερικοί μάλιστα δηλώνουν ότι νιώθουν το άκρο - φάντασμα παγωμένο, ή παράλυτο, ή αγκυλωμένο και συχνά ότι πονάει. Μια ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε έναν καθρέφτη στο μέσο ενός κουτιού που είχε δύο τρύπες για την είσοδο των χεριών, του κανονικού και του ακρωτηριασμένου. Οταν ο ασθενής κοίταζε το είδωλο του κανονικού του χεριού να προβάλλεται στη θέση του ακρωτηριασμένου, τότε ένιωθε σα να είχε ξαναφυτρώσει το κομμένο χέρι. Μάλιστα, αν κουνούσε το κανονικό χέρι κοιτάζοντας το είδωλό του, τότε ένιωθε το ακρωτηριασμένο σαν να είχε πάψει να είναι παγωμένο. Οχι μόνο το έβλεπε, αλλά και το ένιωθε να κινείται! Πολλές φορές, αυτή η ψευδαίσθηση κίνησης του ανύπαρκτου χεριού εξάλειφε και τον πόνο από το άκρο - φάντασμα.

Ο εγκέφαλός μας φαίνεται να απαιτεί μια συνεπή ερμηνεία των αισθήσεών μας και γι' αυτό ερμηνεύει ή απορρίπτει κάποιες πληροφορίες από τις αισθήσεις, έστω κι αν αυτό δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις ή καθαρές ψευδαισθήσεις, όπως με τον εγγαστρίμυθο. Η κυριαρχία της όρασης είχε σαν αποτέλεσμα να παραμεληθούν συγκριτικά από τους επιστήμονες οι υπόλοιπες αισθήσεις, για τις οποίες έχουν γίνει πολύ λιγότερες έρευνες. Η νευρωνική βάση των ψευδαισθήσεων που δημιουργούνται από αλληλοσυγκρουόμενες πληροφορίες των αισθήσεων δεν έχει μελετηθεί λεπτομερώς. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι σωματοαισθητικά σήματα (αυτά που έχουν να κάνουν με την αφή) μπορεί να προβάλλονται στον κύριο οπτικό φλοιό, όπως στην περίπτωση των τυφλών που διαβάζουν με το σύστημα Μπρέιγ. Με τον ίδιο τρόπο, οπτικά ερεθίσματα μπορεί να προβάλλονται στο σωματοαισθητικό φλοιό. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των αισθήσεων, πέρα από το ότι μας δίνουν στοιχεία σχετικά με τους μηχανισμούς που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για την επεξεργασία των αισθήσεων, μπορεί να γίνουν και ένα χρήσιμο εργαλείο για την αποκατάσταση νευρολογικών διαταραχών.

Παρέμβαση σε πρώιμο στάδιο

Μια ψευδαίσθηση που έχει να κάνει αποκλειστικά με την αίσθηση της αφής είναι εκείνη που προκαλείται, αν καταψύξουμε δύο νομίσματα και μετά ακουμπήσουμε το δείκτη και τον παράμεσο σ' αυτά, ακουμπώντας στη συνέχεια τον μέσο, σε ένα ίδιο νόμισμα, που βρίσκεται, όμως, σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Απρόσμενα, το νόμισμα του μεσαίου δαχτύλου μας φαίνεται το ίδιο παγωμένο με τα άλλα δύο. Επιπλέον, η αίσθηση του ψύχους δημιουργείται στο μεσαίο δάχτυλο μόνο όταν αυτό ακουμπά σε νόμισμα. Ο εγκέφαλος «συμπληρώνει» την αίσθηση του ψυχρού μόνο όταν έχει κάποιο ερέθισμα από την περιοχή. Αν ανασηκώσουμε το μεσαίο δάχτυλο και ακουμπήσουμε στο νόμισμα το μεσαίο δάχτυλο του άλλου χεριού, τότε νιώθουμε το νόμισμα αυτό στην κανονική του θερμοκρασία.

Αυτό σημαίνει ότι η προβολή της αναμενόμενης θερμοκρασίας για το νόμισμα του μεσαίου δαχτύλου γίνεται από τον εγκέφαλο όχι σε κάποιο κατοπινό (ανώτερο) στάδιο επεξεργασίας, αλλά στο πιο πρώιμο στάδιο επεξεργασίας των πληροφοριών από την αφή. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει αν πάρουμε υπόψη το γεγονός ότι τα σήματα από την αφή των δύο χεριών προβάλλονται σε διαφορετικά ημισφαίρια του εγκεφάλου και η σύγκρισή τους μπορεί να γίνει μόνο σε μετέπειτα στάδιο επεξεργασίας. Αρα, αφού χρησιμοποιώντας και το δεύτερο χέρι παύει η διορθωτική επέμβαση του εγκεφάλου, αυτό σημαίνει ότι η επέμβαση αυτή γίνεται σε πρώιμο στάδιο.


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»


Κορυφή σελίδας
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ