Απορούσα, όμως, ποιος να ήταν άραγε πιο εύγλωττος: Ο Μαρξ ή ο Λένιν. Δίπλα υπήρχε και μια άλλη απορία: Γιατί δεν αναφερόμουν και στον Ενγκελς, που επίσης είχα διαβάσει κάποια γραπτά του. Για τον Κάστρο δεν αναρωτήθηκα ποτέ γιατί όλοι τον έχουμε ακούσει. Καλά, τέτοιες και άλλες απορίες γεννιούνται κατά καιρούς, ξεχνιούνται και επιστρέφουν εξαιτίας κάποιου γεγονότος.

Από τα πρώτα διαβάσματα της ρωσικής λογοτεχνίας, είχα ακούσει ότι πρόκειται για μια γλώσσα λυρική και πλούσια, και τότε επίσης χαιρόμουν την ανάγνωση. Τώρα, όμως, η Ισπανική - έτσι όπως μιλιέται στις διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής, με παραφθορές ή τοπικισμούς - νιώθεις ότι η γλώσσα έχει εμπλουτιστεί με ένα άλλο λεξιλόγιο και νόημα. Υποθέτω ότι και σε αυτές τις χώρες τα βιβλία των Μαρξ, Λένιν και άλλων διανοητών είχαν μεταφραστεί στον καιρό τους και κυκλοφορούν από τότε, αλλά τώρα μοιάζουν λες και είναι ένας ωκεανός που όλο και απλώνεται στις όχθες, στα λιβάδια, στις πεδιάδες, στις οροσειρές, στα χωριά και τις πόλεις και κατακλύζουν όλο και περισσότερο το έδαφος αυτής της ηπείρου.