Σε μια περίοδο που οι αντιδραστικοί κύκλοι στην Ευρώπη, με το αντικομμουνιστικό μνημόνιο που φέρνουν προς ψήφιση, επιχειρούν να ξαναγράψουν την Ιστορία και να σπιλώσουν το σοσιαλισμό, η εμπεριστατωμένη παρουσίαση του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε στην Ευρώπη και των σημαντικών επιτευγμάτων του είναι η απάντηση με τη γλώσσα της αλήθειας. Σε αυτή συνεισφέρει το άρθρο (σε δύο μέρη, το πρώτο παρουσιάζουμε σήμερα) της Βέρας Κλώντζα - Γιάκλοβα από την Τσεχία, που σήμερα ζει στην Ελλάδα, και αναφέρεται σε στοιχεία για τη σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία σε σύγκριση με τη σημερινή Τσεχία (το ένα κομμάτι που προέκυψε από τη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας το 1991, στα χρόνια της αντεπανάστασης και της ανατροπής του σοσιαλισμού).

«Η αλήθεια είναι πάντα συγκεκριμένη» (Κ. Μαρξ)

Ισως το χειρότερο επιθετικό όπλο είναι το ψέμα. Η άμυνα σε αυτό είναι συνήθως πολύ δύσκολη. Είναι τόσο σίγουρη η επιτυχία αυτού του όπλου που χρησιμοποιείται συχνά-πυκνά (εσκεμμένα πάντα) αλλά και ενάντια σε ολόκληρα κράτη, συστήματα και φιλοσοφίες. Η σημερινή εποχή δημιουργεί κυριολεκτικά ιδανικό περιβάλλον για ορισμένου είδους ψέματα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν έχει τη δυνατότητα ή το χρόνο να επιβεβαιώνει τις πληροφορίες που δίνουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Ετσι είναι η κατάσταση και με τους «μύθους» που επικρατούν για την πρώην σοσιαλιστική Ανατολική Ευρώπη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι περισσότερες πληροφορίες που λαμβάνουμε (ή έχουμε λάβει στο παρελθόν) από τα ΜΜΕ ελέγχονται από την άρχουσα τάξη. Από την άλλη πλευρά, θα ήταν λάθος να απορρίπτουμε τα πάντα που ακούμε. Αν θέλουμε (και είμαστε μάλιστα υποχρεωμένοι να κρίνουμε την ιστορία μας αντικειμενικά) να εκτιμήσουμε μαρξιστικά, μεθοδολογικά σωστά - άρα αντικειμενικά - την Ιστορία, πρέπει να συλλέγουμε όλες τις πληροφορίες και να ελέγχουμε την εγκυρότητά τους και τις πηγές. Μετά πρέπει να δεχτούμε τα αποτελέσματα - είτε μας αρέσουν είτε όχι.

Το ΚΚ Βοημίας - Μοραβίας (Τσεχίας) δημιούργησε Θεωρητικό Αναλυτικό Κέντρο, που λειτουργεί υπό την αιγίδα της Κεντρικής Επιτροπής και συλλέγει και εκδίδει πληροφορίες για τα περασμένα αλλά και τα πρόσφατα χρόνια. Το 2004 βγήκε μια χρήσιμη εργασία: Pravda o minulosti a souasnosti (Η αλήθεια για το παρελθόν και το παρόν) από τις εκδόσεις «Futura», στην Πράγα. Το παρακάτω κείμενο βασίζεται στα στοιχεία που αναφέρονται σε αυτό το βιβλίο και ορισμένα προέρχονται από την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία και από την κομματική εφημερίδα «Hal noviny».

Είναι λογικό ότι η αστική τάξη στη σημερινή Τσεχία προσπαθεί να μαυρίσει τα πάντα που έχουν δημιουργηθεί μετά από το B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι το 1989 και να πείσει το λαό ότι η λαμπρότερη περίοδος (οικονομικά και δημοκρατικά) της χώρας ήταν η εποχή της λεγόμενης Πρώτης Δημοκρατίας, δηλαδή τα χρόνια ανάμεσα στους Παγκόσμιους Πολέμους, θέλοντας να αποδείξει με αυτό τον τρόπο ότι «τα 40 χρόνια του κομμουνισμού κατάστρεψαν τη χώρα ολοσχερώς» (Σκόπιμα χρησιμοποιούν τη λέξη «κομμουνισμός», παρόλο που αυτό το σύστημα ποτέ και πουθενά δεν υπήρξε).

Τι λένε όμως τα στατιστικά στοιχεία;

Η αλήθεια είναι ότι η Τσεχοσλοβακία ήταν βιομηχανικά αναπτυγμένη χώρα - παραδοσιακά, ήδη από την εποχή της Αυστροουγγαρίας. Η χώρα δεν πληγώθηκε άμεσα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1919 έγινε πολύ πετυχημένη αλλαγή νομίσματος και έτσι η Τσεχοσλοβακία απέφυγε τη φρίκη του μεταπολεμικού υπερπληθωρισμού. Σημειώνεται ανοδική πορεία της οικονομίας από το 1919 μέχρι το 1929. Είναι η χρονιά της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης αλλά και η χρονιά που η Τσεχοσλοβακία βρίσκεται στο οικονομικό της ζενίθ. Αλλά ούτε τότε δεν ανήκε στα 10 πιο αναπτυγμένα κράτη παγκοσμίως, όπως υποστηρίζουν σημερινοί αναλυτές. Αν πάρουμε υπόψη το κατά κεφαλή ΑΕΠ, ήταν στη 13η θέση στην Ευρώπη.

Από το 1929 αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το τσεχοσλοβάκικο κεφάλαιο και σε αυτή την κατάσταση αναγκάζονται οι αστικές κυβερνήσεις να πάρουν αντιλαϊκά μέτρα για να «μπαλωθεί η χασούρα» των κεφαλαιοκρατών. Τα φαινόμενα είναι ανάλογα με τα σημερινά. Από τη μια πλευρά αναγκάζει το κεφάλαιο την εργατική δύναμη σε αυξανόμενη παραγωγικότητα, από την άλλη ανεβαίνει η ανεργία, οι τιμές, π.χ., η παραγωγή του λιγνίτη αυξήθηκε από το 1920 μέχρι το 1937 2,6 φορές, οι άνεργοι έφτασαν τους 738.000 στη χώρα των 14.000.000 κατοίκων. Από αυτούς μόνο οι 247.000 έπαιρναν επίδομα ανεργίας. Οι μισθοί τα 20 αυτά χρόνια μειώνονταν ελαφρά, ενώ οι τιμές ανέβαιναν και η κατανάλωση των βασικών ειδών διατροφής αναγκαστικά έπεφτε (Πίνακας 1).

Η θέση της εργατικής τάξης χειροτέρευε από μέρα σε μέρα, όπως φαίνεται και από την αυξημένη δράση των συνδικάτων (απεργίες, διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες). Τη δεκαετία του '30 σταθερά ανεβαίνει και το κύρος του κομμουνιστικού κόμματος, έως το 1948, οπότε οι κομμουνιστές παίρνουν την εξουσία. Το επικίνδυνο άνοιγμα της ψαλίδας σημείωνε και ο τότε υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας, Γ. Νέτσας (2.11.1936, Ολομέλεια της Βουλής): «Ανάλογα με τις σημερινές τιμές θα χρειαζόταν μια 5μελής οικογένεια εργατών για τα βασικά τρόφιμα 150 κορόνες την εβδομάδα, χωρίς ρουχισμό και υποδήματα. Δε συζητάμε καν για τα έξοδα για τη διασκέδαση και τον πολιτισμό. Ενας εργάτης παίρνει την εβδομάδα περίπου 130-150 κορόνες αν εργάζεται όλο το χρόνο. Ορισμένες κατηγορίες των εργατών αμείβονται με 120-130 κορόνες εβδομαδιαίως. Από δω φαίνεται ότι οι περισσότεροι εργάτες υποσιτίζονται και δεν καταφέρνουν να καλύψουν τα βασικά οικογενειακά τους έξοδα». Ο υπουργός «ξέχασε» ότι δεν ήταν εξαίρεση οι 50 κορόνες εβδομαδιαίως και 16 το επίδομα ανεργίας. Ξέχασε να πει επίσης ποιοι ευθύνονται για την εξευτελιστική κατάσταση του εργάτη.

Βλέποντας αυτή την κατάσταση καταλαβαίνουμε γιατί οι πατεράδες μας και οι παππούδες μας αποχαιρέτησαν τόσο εύκολα μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ...«τη χλιδή της Πρώτης Δημοκρατίας».

Α) Η βιομηχανία

Αμέσως μετά τον πόλεμο άρχιζε η προγραμματισμένη ανάπτυξη της βιομηχανίας, η οποία στα 40 χρόνια του σοσιαλισμού ανέβηκε 13,5 φορές, π.χ., η παραγωγή του μαύρου λιγνίτη ανέβηκε 50% και του καφέ λιγνίτη 500%. Αργότερα λόγω της προστασίας του περιβάλλοντος μειώθηκε η παραγωγή ρεύματος με βάση την καύση του λιγνίτη και δημιουργήθηκαν πυρηνικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού και πολλά υδροηλεκτρικά έργα στους ποταμούς της Τσεχίας. Μόνο το έργο Ορλίκ στο Μολδάβα παρήγε 400 MW και η Τσεχοσλοβακία έγινε εξαγωγέας ηλεκτρικού ρεύματος. Κατασκευάστηκε αγωγός υγραερίου και πετρελαίου από τη Σοβιετική Ενωση και πάνω σε αυτή τη βάση δημιουργήθηκε στην ουσία από το μηδέν η μοντέρνα χημική βιομηχανία επεξεργασίας πετρελαίου. Αυξήθηκε και η παραγωγή ατσαλιού σε νέες μονάδες (Ανατολική Σλοβακία, Βόρεια Μοραβία).

Μεγάλη ανάπτυξη σημειώθηκε και στην παραγωγή βαριών μηχανημάτων, ηλεκτρονικών, μέσων μεταφοράς (αυτοκίνητα, αεροπλάνα, βαγόνια, τρένα, λεωφορεία, φορτηγά, τρακτέρ) κτλ.

Η χώρα παρήγε 11 εκατ. τόνους ασβεστίου, 120 εκατ. ζευγάρια παπουτσιών (η κατανάλωση παπουτσιών στην εγχώρια αγορά ήταν 4,8 ζευγάρια ανά άτομο, ανήκε στους υψηλότερους μέσους όρους στον κόσμο), 600 εκατ. μέτρα βαμβακερών υφασμάτων.

Πρωτοποριακή ήταν η Τσεχοσλοβακία στην παραγωγή κρυστάλλου - βιομηχανικού, χημικού, οικιακής χρήσης και διακοσμητικού.

Η βιομηχανία παρήγε το 1980 το 63,5% του ΑΕΠ. Ακολουθούσαν: Οι κατασκευές 10,6%, η γεωργία 8%, το εμπόριο 10,3%, οι μεταφορές 4,2%, οι υπόλοιπες δραστηριότητες 3,4%.

Β) Η αγροτική παραγωγή

Αν επιτρέπεται σε αυτό το σημείο η προσωπική μας άποψη, η πραγματική επανάσταση έγινε στην Τσεχοσλοβακία ακριβώς σε αυτό τον κλάδο. Εκτός απ' το ότι ήταν αυτάρκης σε όλα τα προϊόντα που παράγονται στις δικές της κλιματολογικές συνθήκες, υπήρξαν και τεράστιες εξαγωγές. 10,1 δισ. κορόνες ήταν ο συνολικός τζίρος των εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων το 1989. Από αυτές 1,5 δισ. ήταν οι εξαγωγές στις σοσιαλιστικές χώρες και 8,6 δισ. σε καπιταλιστικές. Από αυτούς τους αριθμούς φαίνεται «ξεκάθαρα» ότι δεν «ταΐζαμε το ανατολικό μπλοκ», όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι σημερινοί κυβερνώντες, υποστηρίζοντας έτσι ότι μπορούσαμε να ζούμε πολύ καλύτερα αν δε σπαταλούσαμε τα προϊόντα μας σε μη συμφέρουσες αγορές. Ετσι μάλιστα δικαιολογούν και την πτώση της αγροτικής παραγωγής μετά το 1989, ότι δηλαδή χάθηκε η ανατολική αγορά. Επίσης, προσπαθούν να μας πείσουν ότι τα προϊόντα μας ήταν χαμηλής ποιότητας και ορισμένα επικίνδυνα για τη ζωή μας. Γιατί τα αγοράζανε στη Δύση εφόσον ήταν τόσο ελαττωματικά τα προϊόντα μας;

Το απόλυτο «θαύμα» (βασικά γι' αυτούς που θυμούνταν την προπολεμική γεωργία) ήταν το πώς άλλαξαν οι συνθήκες εργασίας. Παρόλο που οι άνθρωποι δούλευαν 8 ώρες τη μέρα, 5 μέρες τη βδομάδα, με 6 βδομάδες άδεια το χρόνο, η παραγωγικότητα, η ποιότητα και αποτελεσματικότητα αυξήθηκαν. Γιατί; Δεν υπήρξε πια μικροπαραγωγή. Απελευθερώθηκαν οι δυνάμεις που ήταν πριν κυριολεκτικά αλυσοδεμένες στα μικρά τους νοικοκυριά και μπορούσαν να λειτουργήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά. Ολη η παραγωγή ήταν συγκεντρωμένη σε συνεταιρισμούς ή σε κρατικά κτήματα. Η κάθε μονάδα είχε δικούς της γεωπόνους, κτηνιάτρους, οικονομολόγους, μηχανικούς. Οι συνεταιρισμοί μοίραζαν στα μέλη τους και ποσοστά από την παραγωγή και έτσι οι αγρότες είχαν και το κίνητρο να λειτουργεί η μονάδα τους όσο το δυνατόν καλύτερα.

Οι μεγάλες μονάδες χρησιμοποιούσαν βαριά μηχανήματα που διευκόλυναν την παραγωγή. Εργαζόμενοι από άλλους κλάδους ή οι φοιτητές πήγαιναν το καλοκαίρι πολύ συχνά για δεύτερο μεροκάματο στη γεωργία.

Γ) Το πρόβλημα της Σλοβακίας

Το 1945 η Σλοβακία ήταν σε τραγική κατάσταση. Δεν είχε ούτε βιομηχανία, ούτε δρόμους, ούτε, π.χ., δασκάλους, καθηγητές, επιστήμονες, αστυνομικούς. Μόνο ανεργία και απέραντη φτώχεια. Το σοσιαλιστικό κράτος άρχισε να δημιουργεί αμέσως βιομηχανικές μονάδες και πολλοί νέοι κλάδοι αναπτύχθηκαν πρώτα στη Σλοβακία (χημικά, ηλεκτροτεχνική). Ταυτόχρονα κτίστηκαν σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία. Και ενώ στα καπιταλιστικά κράτη ανοίγει η ψαλίδα ανάμεσα στις παραδοσιακά αναπτυγμένες περιοχές και στις φτωχές (π.χ., Βόρεια και Νότια Ιταλία), η Σλοβακία έφτασε το επίπεδο της Τσεχίας αστραπιαία (Πίνακας 2).

Δ) Η ανεργία

Στο σοσιαλιστικό κράτος ήταν παράνομο να μη δουλεύει κανείς (Εξαιρούνταν μόνο οι μητέρες με ανήλικα παιδιά, οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες ή μεγάλης ηλικίας). Μετά από τρεις μήνες χωρίς δουλιά ο πολίτης ήταν παράνομος. Η ανεργία ήταν άγνωστη λέξη. Το 90% των εργαζομένων απασχολούνταν στον κλάδο που σπούδαζαν, που επέλεγαν να κάνουν όλη τους τη ζωή. Μετά από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν τόσο απλό να βρεθεί η ανάλογη θέση εργασίας για τον καθένα από τους 1 εκατ. ανέργους. Σήμερα μόνο η Τσεχία έχει πάνω από 600.000 ανέργους (βλέπε διάγραμμα).

Στην πορεία των χρόνων άλλαξε και η έννοια της εργασίας. Οι άνθρωποι δεν αξιολογούνταν από τη φορολογική τους δήλωση και ανάλογα με τα ακίνητα που κατείχαν αλλά από αυτά που γνώριζαν, που κατάφερναν. Το εκπαιδευτικό σύστημα λειτουργούσε ανάλογα: «Επίλεξε δουλιά που σου ταιριάζει, όπου κατευθύνονται τα ταλέντα σου, τι θα σου αρέσει να κάνεις σε όλη σου τη ζωή και προσπάθησε να γίνεις πραγματικά ειδικός σε αυτό που κάνεις». Δεν υπήρχε πια δέσμευση ότι πρέπει να δουλεύει κανείς στο χωράφι ή στο μαγαζί του πατέρα του.

Δε χρειάζεται να τονίσουμε ότι η Παιδεία ήταν σε όλα τα επίπεδα δωρεάν για όλους, χωρίς εξαίρεση.

Το σοσιαλιστικό σύστημα απέδειξε ότι ο καπιταλισμός φέρνει την ανεργία.