Οταν η πολιτική ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και εκχώρησης αρμοδιοτήτων του δημοσίου προς τους εκπροσώπους του κεφαλαίου προσλαμβάνει σαρωτικό χαρακτήρα, τότε διευρύνεται και η ποικιλία, οι τύποι και οι τρόποι, που οι απολογητές του συστήματος προσπαθούν να σερβίρουν τα ανομήματά τους. Ετσι, μετά τις «αποκρατικοποιήσεις» και «μετοχοποιήσεις» επιχειρηματικών μονάδων που ανήκαν στο δημόσιο, εδώ και μερικά χρόνια όλο και πιο συχνά εμφανίζονται οι λεγόμενες συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), για τις οποίες οι χώρες-μέλη της ΕΕ προσπαθούν, αυτό το διάστημα, να καταρτίσουν ενιαίο νομικό πλαίσιο.

Οι διάφοροι εγκέφαλοι και τα ...Think Tank των κυβερνήσεων μπορεί να συντάσσουν εκθέσεις επί εκθέσεων, στην πραγματικότητα όμως ξεπατικώνουν μελέτες και νομοθετήματα που πρωτοεφαρμόστηκαν στη Μ. Βρετανία την εποχή της θατσερικής επίθεσης ενάντια στην εργατική τάξη της χώρας. Γι' αυτούς πηγή έμπνευσης και άντλησης πείρας είναι ό,τι πιο αντιδραστικό, ό,τι πιο εχθρικό για το λαό αλλά προσοδοφόρο για το κεφάλαιο εφαρμόστηκε στον τομέα των «συμπράξεων» στη Μ. Βρετανία τη δεκαετία του '80. Αυτά, εμπλουτισμένα με τις σύγχρονες αντιλαϊκές επιδόσεις του κεφαλαίου και προσαρμοσμένα στις τωρινές ανάγκες των αναδιαρθρώσεων, αναμασούν σε επίπεδο ΕΕ συνολικά και στις χώρες- μέλη ειδικότερα. «Στη δεκαετία του '90 τα όργανα της ΕΕ διαπίστωσαν ότι (...) η ραγδαία εξέλιξη του θεσμού του Private Finance Initiative στη Μ. Βρετανία (...) προδιέγραφε μια σαφή πολιτική πρόκληση στην οποία η ΕΕ όφειλε να τοποθετηθεί». Αυτό σημειώνουν με περισσό θράσος οι συντάκτες της έκθεσης - που συντάχθηκε κατά παραγγελία της ελληνικής κυβέρνησης - παρουσιάζοντας ως ...«πολιτική πρόκληση» την πλήρη λεηλασία και το ολοκληρωτικό πλιατσικολόγημα του δημόσιου τομέα της Μ. Βρετανίας από μια χούφτα πολυεθνικές. Το Private Finance Initiative, που αυτολεξεί σημαίνει «Ιδιωτική Χρηματοδοτική Πρωτοβουλία», στην πορεία του χρόνου παρουσιάστηκε με διάφορες ονομασίες και χρηματοοικονομικά σχήματα, όμως η ουσία του ήταν πάντα μία και μοναδική: Ηταν και εξακολουθεί να αποτελεί μέθοδο εκχώρησης και παραχώρησης του δημόσιου πλούτου, λειτουργιών του αστικού κράτους και υπηρεσιών του δημοσίου στους εκπροσώπους του κεφαλαίου, μια διαδικασία ιδιαίτερα προσοδοφόρα για την πλουτοκρατία, αφού πέρα από την εγγυημένη απόδοση των «άμεσων επενδύσεων» εξασφαλίζει μεγάλα κέρδη για περίοδο αρκετών δεκαετιών. Και μία αναγκαία λεπτομέρεια: Οταν μιλάμε για χρηματοδότηση και σχήματα χρηματοδοτήσεων, τα οποία μάλιστα εμφανίζονται ως ...ιδιωτικά, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να φανταζόμαστε ότι πρόκειται για χρηματοδοτήσεις που προέρχονται από τα χρηματοκιβώτια των πολυεθνικών. Ισα ίσα, πετυχημένη επένδυση για τους κεφαλαιοκράτες είναι εκείνη η επένδυση που γίνεται χωρίς δικά τους κεφάλαια. Τα κονδύλια που τοποθετούνται σε διάφορα έργα προέρχονται κύρια από οικονομικές ενισχύσεις που δίνει το δημόσιο, από επιχορηγήσεις προερχόμενες από κονδύλια της ΕΕ, από τραπεζικό δανεισμό που χορηγείται με κρατικές εγγυήσεις, κ.ο.κ. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ίδια κεφάλαια που επίσημα επενδύθηκαν στο αεροδρόμιο της «Χόχτιφ» ήταν περί το 8%!

Στο σημερινό «Ρ» παρουσιάζονται τα βασικά μοντέλα-μορφές «συμπράξεων», όπως αυτά εμφανίζονται στην έκθεση που συνέταξε πέρσι, για λογαριασμό του υπουργείου Οικονομικών, η ομάδα εμπειρογνωμόνων. Ανάμεσα, λοιπόν, στις διάφορες μορφές παραχώρησης έργου και υπηρεσιών συγκαταλέγονται:

Κατασκευή, Ιδιοκτησία, Λειτουργία, Μεταβίβαση (ΒΟΟΤ): Πρόκειται για το πλέον διευρυμένο μοντέλο παραχώρησης, όπου ο ιδιωτικός τομέας εμφανίζεται υπεύθυνος για το σχεδιασμό, την κατασκευή, τη χρηματοδότηση, τη λειτουργία, τη συντήρηση του έργου και αναλαμβάνει και τους εμπορικούς κινδύνους που σχετίζονται με αυτό. Ο ιδιωτικός φορέας έχει στην κυριότητά του το αγαθό καθ' όλη τη διάρκεια της παραχώρησης και το επιστρέφει στο δημόσιο στη λήξη της σύμβασης, συνήθως χωρίς πρόσθετο κόστος.

Συνεργασία Παροχής Υπηρεσιών: Οι «συνεργασίες» αυτές περιλαμβάνουν την παροχή μεμονωμένων υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα. Οι υπηρεσίες αυτές δε σχετίζονται απλά με την παροχή υπηρεσιών (π.χ., καθαρισμού ή εστίασης), αλλά αναφέρονται στην παροχή ευρύτερων και πιο πολύπλοκων υπηρεσιών, που έχουν να κάνουν με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα ή διαδικασία, όπως, για παράδειγμα, η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών διοίκησης, ή τα ολοκληρωμένα συστήματα παροχής πληροφοριών. Οι συμβάσεις έχουν διάρκεια τουλάχιστον 5 ετών. Ο δημόσιος τομέας έχει την ευθύνη και παρέχει την κύρια υπηρεσία, ενώ ο ιδιωτικός φορέας παρέχει συγκεκριμένες επιμέρους λειτουργικές υπηρεσίες.

Σύμβαση Διαχείρισης: Ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει τη λειτουργία και συντήρηση, ενεργεί για λογαριασμό του δημοσίου, αλλά λειτουργεί διοικητικά ανεξάρτητα και δεν έχει άμεση νομική εξάρτηση από το δημόσιο.

Σχεδιασμός, Κατασκευή, Χρηματοδότηση, Λειτουργία (DBFO): Ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία νέων υποδομών ή επενδυτικών σχεδίων, που τυπικά ανήκουν στο δημόσιο. Το κέρδος των ιδιωτικών κεφαλαίων σ' αυτή την περίπτωση προκύπτει από τις πληρωμές, τις οποίες καταβάλλει το δημόσιο για τις υπηρεσίες που του παρέχονται κατά τη διάρκεια της σύμβασης. Το συγκεκριμένο μοντέλο προκρίνεται όταν οι δυνατότητες παράπλευρης εμπορικής εκμετάλλευσης είναι κατ' αρχήν άγνωστες και ενδεχομένως περιορισμένες και άρα οι κάτοχοι κεφαλαίων δεν αποφασίζουν να ρισκάρουν με την «προσφορά» και τη «ζήτηση» της αγοράς.

Παραχώρηση Εκμετάλλευσης (Concession): Πρόκειται για συμβάσεις όμοιες με τις παραπάνω (τύπου DBFO), με τη μόνη διαφορά ότι ο ιδιωτικός φορέας κερδίζει από την απευθείας χρέωση του τελικού χρήστη ή από τη χρέωση του χρήστη και εν μέρει του δημοσίου. Είναι ολοφάνερο ότι αυτές είναι οι μορφές ΣΔΙΤ που επιλέγει το κεφάλαιο όταν είναι εξασφαλισμένη η εμπορική εκμετάλλευση του έργου. Στην περίπτωση αυτή ο δημόσιος τομέας μεταφέρει την πλήρη ευθύνη για όλο το «πακέτο» των προσφερόμενων υπηρεσιών στο ιδιωτικό κεφάλαιο, για μια περίοδο συνήθως 20-30 ετών.

Πέρα από τις παραπάνω περιπτώσεις, που θεωρούνται ως οι βασικές μορφές των ΣΔΙΤ, υπάρχουν και διάφορες παραλλαγές, οι οποίες διαφοροποιούνται ως προς τον τρόπο συνεργασίας του ιδιωτικού τομέα με το δημόσιο, στις φάσεις κατασκευής και λειτουργίας. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι η ...ποικιλία στις μορφές των «συμπράξεων», τις περισσότερες φορές έρχεται να απαντήσει σε εξειδικευμένες-φωτογραφικές ανάγκες που κατά καιρούς έχουν διάφοροι εκπρόσωποι του κεφαλαίου. Μεταξύ τέτοιων παραλλαγών, σύμφωνα με τη σχετική έκθεση, μπορεί κανείς να διακρίνει:

Σχεδιασμός, Κατασκευή, Λειτουργία (DBO): Η συμφωνία αφορά στο σχεδιασμό, στην κατασκευή και στη λειτουργία υποδομών. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του έργου εκτελούνται βάσει προδιαγραφών, που τίθενται από το δημόσιο. Με την ολοκλήρωση της κατασκευής, το δημόσιο αγοράζει από τον ιδιώτη την κατασκευή σε μια προσυμφωνημένη τιμή. Στη συνέχεια, ο ιδιώτης αναλαμβάνει τη λειτουργία και τη συντήρηση του έργου για μια προκαθορισμένη χρονική περίοδο, στο τέλος της οποίας λειτουργία και συντήρηση επιστρέφουν στο δημόσιο.

Κατασκευή, Λειτουργία, Μεταφορά (ΒΟΤ) / Κατασκευή, Ιδιοκτησία, Λειτουργία, (ΒΟΟ): Πρόκειται για τύπο σύμπραξης όμοιο με την παραχώρηση. Ο ιδιωτικός τομέας «χρηματοδοτεί», κατασκευάζει και λειτουργεί ένα νέο έργο υποδομής, σύμφωνα με τα πρότυπα λειτουργίας που έχει θέσει το δημόσιο. Στην πρώτη περίπτωση (ΒΟΤ) το δημόσιο αποκτά την ιδιοκτησία, ενώ στη δεύτερη (ΒΟΟ) ο ιδιωτικός φορέας παραμένει ιδιοκτήτης του παγίου. Σχηματικά, ο ιδιωτικός τομέας αναλαμβάνει την κατασκευή του έργου και το δημόσιο εγγυάται την αγορά των παρεχόμενων υπηρεσιών, μετά την ολοκλήρωση της κατασκευαστικής περιόδου και τη θέση σε λειτουργία του παγίου.

Σχεδιασμός, Κατασκευή, Εγγύηση, Λειτουργία (DBGO): Ο σχεδιασμός και η κατασκευή γίνονται από τον ιδιωτικό τομέα, που είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία και συντήρηση του παγίου για μια προκαθορισμένη περίοδο, μετά το πέρας της οποίας το πάγιο επιστρέφει στο δημόσιο. Η χρηματοδότηση γίνεται από το δημόσιο τομέα για την κατασκευή, αλλά η ολοκλήρωση της κατασκευής εντός χρονοδιαγράμματος και προϋπολογισμού διασφαλίζεται με εγγύηση του ιδιωτικού τομέα.

Αγορά, Κατασκευή, Λειτουργία (ΒΒΟ): Ο ιδιωτικός τομέας αποκτά κάποιο περιουσιακό στοιχείο από το δημόσιο και αναλαμβάνει να κάνει επισκευές, ανακαινίσεις, επεκτάσεις, για την προσαρμογή του παγίου στις ανάγκες του δημοσίου. Στη συνέχεια αναλαμβάνει τη λειτουργία και συντήρηση αυτού, για μια προκαθορισμένη χρονική περίοδο.

Χρηματοδοτική Μίσθωση, Ιδιοκτησία, Λειτουργία (LOO): Στην περίπτωση αυτή μισθώνεται ένα πάγιο από το δημόσιο για συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Το πάγιο αυτό μπορεί να χρειάζεται ανακαίνιση ή επέκταση.

Αποεπένδυση (Divestiture): Εδώ το δημόσιο μεταβιβάζει στον ιδιωτικό τομέα την κυριότητα κάποιου ακινήτου, έργου ή άλλης εγκατάστασης, και στη συνέχεια το νοικιάζει από την εταιρία που το απέκτησε, προκειμένου να καλύψει τις στεγαστικές του ανάγκες.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι τύποι ΣΔΙΤ, που παρουσιάστηκαν πιο πάνω, δεν αποτελούν μοναδικές εναλλακτικές λύσεις καθώς ανάλογα με την περίπτωση οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου και οι κυβερνήσεις τους μπορούν να τροποποιούν τα σχήματα των «συμπράξεων» ανάλογα με τα μονοπωλιακά συμφέροντα που θέλουν κατά περίπτωση να εξυπηρετήσουν...