Το χέρι στην τσέπη - και μάλιστα βαθιά - βάζουν οι κάτοικοι της χώρας την ώρα της ανάγκης που θα χρειαστούν υπηρεσίες υγείας με αποτέλεσμα οι ιδιωτικές δαπάνες να εκτιναχτούν στο 44% των συνολικών δαπανών υγείας. Μάλιστα οι πληρωμές αυτές γίνονται παρότι το 84% των χρηστών των υπηρεσιών έχουν τυπικά δημόσια ασφαλιστική κάλυψη για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και σε ποσοστό 91% για τη νοσοκομειακή φροντίδα. Ωστόσο όμως οι ανεπάρκειες των δημόσιων υπηρεσιών και οι δυσκολίες πρόσβασης σε αυτές οδηγούν τους κατοίκους σε οικονομική αιμορραγία που ανέρχεται σε ονομαστικές τιμές σε 5,5 δισ. ευρώ το χρόνο.

Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από έρευνες της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ΕΣΔΥ) με βάση τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς και τα βασικά μεγέθη αποτυπώνονται στον Πίνακα 1 μέχρι το 2000. Οι προσεγγίσεις βασίζονται στην περαιτέρω επεξεργασία της έρευνας της ΕΣΔΥ που έγινε για λογαριασμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και παρουσιάστηκε τον Ιούνη του 2002 (βλέπε και «Ρ» της 30.6.2002) καθώς και στα νέα στοιχεία των Οικονομικών Προϋπολογισμών που επεξεργάζεται η ΕΣΔΥ. «Τα αποτελέσματα δε θα είναι διαφορετικά ενώ επιβεβαιώνεται η αυξητική τάση των ιδιωτικών δαπανών» υπογραμμίζει ο Γιάννης Κυριόπουλος, καθηγητής των Οικονομικών στην ΕΣΔΥ, και τονίζει ότι με βάση τα υπό επεξεργασία στοιχεία οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας για το 2003 θα ανέλθουν στο 43,8% των συνολικών δαπανών.

Οι ιδιωτικές δαπάνες είναι οι κάθε είδους πληρωμές στην ώρα της παροχής των υπηρεσιών υγείας είτε στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα και περιλαμβάνουν τις άμεσες πληρωμές - όπως η συμμετοχή στα φάρμακα, το πρωινό εισιτήριο στα εξωτερικά ιατρεία ή το απόγευμα στα ιδιωτικά ιατρεία κλπ. - αλλά και τις παραπληρωμές («φακελάκια»). Οι ετήσιες ιδιωτικές δαπάνες κάθε νοικοκυριού ανέρχονται σε 1.600-1.700 ευρώ έναντι 1.250 ευρώ το 1998. «Αν όμως προστεθούν και οι δαπάνες για τη φροντίδα ορισμένων κατηγοριών όπως οι χρονίως πάσχοντες και ηλικιωμένοι που βαρύνουν τα νοικοκυριά, τότε οι ετήσιες δαπάνες προσεγγίζουν στα 2.000 ευρώ» υπογραμμίζει ο Γ. Κυριόπουλος.

Μάλιστα όπως επισημαίνει ο Γ. Κυριόπουλος, το 2,5% των ελληνικών οικογενειών βρίσκονται αντιμέτωπες με τις «καταστροφικές δαπάνες» για προβλήματα υγείας. Ως καταστροφικές ορίζονται οι δαπάνες που ξεπερνούν το 40% του «διαθέσιμου εισοδήματος» (το υπόλοιπο δηλαδή του οικογενειακού εισοδήματος όταν αφαιρεθούν οι δαπάνες για βασικές ανάγκες, όπως η διατροφή κλπ.) και αφορούν σε έκτακτες περιπτώσεις ή στην αντιμετώπιση χρόνιων περιστατικών. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση το αντίστοιχο ποσοστό των νοικοκυριών που αντιμετωπίζει καταστροφικές δαπάνες στην υγεία είναι μόλις 0,4%.

Θα έπρεπε το λεγόμενο κράτος πρόνοιας να καλύπτει εν πρώτοις αυτούς τους κινδύνους και να μην οδηγούνται τα νοικοκυριά σε καταστροφή, σημειώνει ο Γ. Κυριόπουλος και υπογραμμίζει ότι στην υγεία συμβαίνει αυτό που συμβαίνει και στην παιδεία. «Πληρώνουμε δυο φορές: Μια φορά μέσω των φόρων και των εισφορών για την υγεία και την άλλη με τις άμεσες πληρωμές, μέσω των οποίων ο απελπισμένος προσπαθεί να "αγοράσει χρόνο" για να μην υποστεί την ταλαιπωρία της αναμονής».

Οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας - με βάση τα στοιχεία του 1998 - επιμερίζονται ως εξής: Νοσοκομειακή 12,36% (με 55,91% τη δημόσια δαπάνη και τη συνολική δαπάνη 37,11% ). Ιατρική 31,36% (με 22,85% τη δημόσια δαπάνη και 26,52% τη συνολική δαπάνη). Οδοντιατρική 33,98% (με 1,23% τη δημόσια δαπάνη και 15,37% τη συνολική δαπάνη). Φαρμακευτική 15,38% (με 15,82% τη δημόσια δαπάνη και 15,63% τη συνολική δαπάνη) και τις λοιπές δαπάνες υγείας 6,92% (με 4,19% τη δημόσια δαπάνη και 5,37% τη συνολική δαπάνη).

Μάλιστα με αφορμή τα 20 χρόνια απ' την ψήφιση του νόμου 1397/1983 για το «Εθνικό Σύστημα Υγείας», ο Γ. Κυριόπουλος σημείωσε: «Εχουμε ένα κατ' επίφαση κρατικό σύστημα υγείας που οι λειτουργίες του βασίζονται στα μεγάλα ποσά των νοικοκυριών την ώρα της ανταλλαγής. Εχουμε μια πλουραλιστικά ρυθμιζόμενη αγορά με κλειδί τις τιμές του 43,8% των ιδιωτικών δαπανών που "παρασύρουν" το 56,2% των δαπανών που καταβάλλουν το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία».

Για την έρευνα που παρουσιάστηκε το 2002 στάλθηκαν 5.000 ερωτηματολόγια σε όλη τη χώρα με μια προεπιλογή που αφορούσαν στην αξιολόγηση του επιπέδου υγείας και στην ανταποκρισιμότητα του συστήματος υγείας και ανταποκρίθηκαν 1.819 άτομα.

Η παραπέρα επεξεργασία δίνει αποκαλυπτικά στοιχεία για τη χρήση των υπηρεσιών υγείας. Ετσι λοιπόν σε μηνιαία βάση οι μισοί απ' το δείγμα ζήτησαν υπηρεσίες ΠΦΥ και μόλις 5,4% ζήτησαν νοσοκομειακή περίθαλψη.

Οι υπηρεσίες ΠΦΥ προσφέρθηκαν από γενικούς και ειδικούς γιατρούς και τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων. Το ενδιαφέρον είναι ότι από αυτούς που ζήτησαν υπηρεσίες ΠΦΥ δήλωσαν ότι δεν έχουν ασφαλιστική κάλυψη σε ποσοστό 52,5% για πρωτοβάθμιες υπηρεσίες και σε ποσοστό 48,1% για νοσοκομειακές φροντίδες. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι καλύψεις στην ΠΦΥ δε θεωρούνται ικανοποιητικές και οι άρρωστοι αναγκάζονται να καταφεύγουν σε ιδιώτες πληρώνοντας απ' την τσέπη τους ή συμπληρωματικά με τα ποσά που καλύπτουν τα ασφαλιστικά τους ταμεία.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών των υπηρεσιών ΠΦΥ κάνουν οι ηλικιωμένοι σε 65,6% στην ηλικία 61-75 χρονών και 73% από 75 χρονών και πάνω. Επίσης το μεγαλύτερο μέρος των χρηστών των υπηρεσιών ΠΦΥ έχει χαμηλά εισοδήματα. Σε ποσοστό 57% έχει εισοδήματα μέχρι 440 ευρώ. Ο συνδυασμός των παραπάνω στοιχείων παραπέμπει στους ηλικιωμένους οι οποίοι χρησιμοποιούν τα πολυιατρεία του ΙΚΑ γιατί δεν έχουν να πληρώσουν λόγω των χαμηλών συντάξεων.