Ενας αιώνας και δεκαπέντε χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη δημιουργία της τελευταίας όπερας του Παύλου Καρέρ «Μαραθών - Σαλαμίς». Το «τελειότερο των έργων» του, σύμφωνα με την άποψη του ίδιου του Ζακύνθιου μουσουργού, ουδέποτε παρουσιάστηκε στη σκηνή όλα αυτά τα χρόνια. Οι προσδοκίες και οι αλλεπάλληλες προσπάθειες του Π. Καρέρ να ανεβάσει επί σκηνής την όπερα, που ολοκληρώθηκε το 1888, ναυάγησαν πολλές φορές και με επώδυνο τρόπο όσο ζούσε. Αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν το πολυπαθές λυρικό έργο δεν είχε καλύτερη τύχη. Η στιγμή να δοκιμαστεί το «εθνικό» αυτό μελόδραμα επί σκηνής ήρθε μόλις φέτος, μετά την απόφαση της Λυρικής Σκηνής να το παρουσιάσει, προσθέτοντάς το στην παγκόσμια οπερατική φιλολογία, με την καθοριστική βοήθεια του μουσικολόγου Γιώργου Λεωτσάκου, που ανέσυρε το έργο και το ταξινόμησε. Ο Γ. Λεωτσάκος γνώρισε το έργο από το χειρόγραφο που υπάρχει στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

Η πρώτη παγκόσμια παρουσίαση του έργου - μια από τις πιο αργοπορημένες πρεμιέρες της ελληνικής όπερας - θα γίνει σήμερα (7μ.μ.), στο θέατρο «Ολύμπια» της ΕΛΣ (Ακαδημίας 59, τηλ. 210 3612.461), σε μουσική διεύθυνση Βύρωνα Φιδετζή, σκηνοθεσία Ισίδωρου Σιδέρη, σκηνικά - κοστούμια Γιάννη Μετζικώφ, χορογραφία Κυριάκου Κοσμίδη και διεύθυνση χορωδίας Φανής Παλαμίδη. Τους ρόλους ερμηνεύουν οι: Μάρθα Αράπη, Ανδρέας Κουλουμπής, Γιάννης Χριστόπουλος, Βικτώρια Μαϊφάτοβα, Λυδία Αγγελοπούλου, Δημήτρης Κασιούμης και Βασίλης Κωστόπουλος. Συμμετέχει κλιμάκιο του Μπαλέτου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με τους Στράτο Παπανούση και Αγγελική Βαενά. Θα δοθούν τρεις ακόμα παραστάσεις, στις 12,14 και 16 του Φλεβάρη.

Ο Παύλος Καρέρ ή Καρέρης (1829-1896) είναι ένα από τα μεγάλα ονόματα της Επτανησιακής Σχολής. Ο Ζακυνθινός συνθέτης σπούδασε στην Κέρκυρα με τον Μάντζαρομ αλλά και στο εξωτερικό - Μιλάνο και Λονδίνο και υπήρξε από τους πρώτους Ελληνες μουσουργούς που δοκιμάζει να σταδιοδρομήσει στο εξωτερικό. Από το 1850 έως το 1857 στο Μιλάνο παίχτηκαν τρεις από τις δέκα συνολικά όπερές του. Είναι ο σημαντικότερος από τους Επτανήσιους συνθέτες που έγραψαν όπερες εμπνευσμένες από την ελληνική ιστορία, κυρίως την πρόσφατη: «Μάρκος Μπότσαρης» (Πάτρα 1861) με την περίφημη άρια του Γερο-Δήμου σε στίχους Αρ. Βαλαωρίτη, που έγινε τόσο δημοφιλής, ώστε να τη θεωρούν δημοτικό τραγούδι, «Κυρα-Φροσύνη» (Ζάκυνθος 1869), «Δέσπω, ηρωίς του Σουλίου» (Πάτρα 1882), «Μαραθών -Σαλαμίς» (1886). Η δημιουργία του δεν εξαντλείται στα σκηνικά έργα - έγραψε πολλά ωραία τραγούδια, χορούς και βαλς για πιάνο κ.ά. Στα έργα του είναι εμφανής η προσπάθεια του Καρέρ να συνδέσει τις δυτικές επιδράσεις που αφομοίωσε με την ελληνική παράδοση και να δημιουργήσει έτσι ένα ελληνικό μουσικό ύφος.

Η σύνθεση της όπερας «Μαραθών και Σαλαμίς», πάνω στο λιμπρέτο του Επτανήσιου ποιητή Αγαμέμνονα Μαρτζώκη (στα ιταλικά), άρχισε το 1886 και ολοκληρώθηκε δύο χρόνια μετά. Ο δημιουργός της, Παύλος Καρέρ, υπήρξε πρωτοπόρος μουσουργός και εξαιρετικά αγαπητός στην εποχή του. Στο θέμα της τελευταίας του όπερας κατέληξε μετά από πολύ προσεκτική μελέτη της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και ειδικότερα της χρονικής περιόδου ανάμεσα στις δύο ιστορικές νίκες των Ελλήνων, στο Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα.

Ο ίδιος ο Παύλος Καρέρ στα «Απομνημονεύματά» του διατύπωσε το πλαίσιο της δημιουργίας της τελευταίας του όπερας: «Αναγιγνώσκων και μελετών δε πολλάς ημέρας την αρχαίαν ιστορίαν των Ελλήνων, ενόμισα κατάλληλον διά μελόδραμα την εποχήν την εγκλείουσαν δύο εκ των περιφανεστάτων κατορθωμάτων και δηλαδή τις δύο ιστορικοτάτας μάχας και νίκας των Ελλήνων εν Μαραθώνι και Σαλαμίνι... Το ετιτλοφόρησα δε Μαραθών - Σαλαμίς, μελόδραμα ιστορικοτραγικόν εις τέσσαρα μέρη... Ως εκ τούτου και εισάγων μύθον τινά ερωτικού περιεχομένου, και έχων επίσης υπ' όψιν το ρυθμικόν και κανονικόν του συνόλου, ως απαιτεί αυτό το είδος, πάσι αυτού τοις τύποις, συνέταξα όλον εν γένει τον σκελετόν του αντικειμένου σκηνήν προς σκηνήν, και πράξιν προς πράξιν και τη 14η Δεκεμβρίου 1886 το ανέγνωσα και το παρέδωσα τω φίλω Μαρτζώκη όπως αρχίση την ποίησίν του».

Χρονικά, η πλοκή του τοποθετείται μετά τη νίκη των Ελλήνων επί των Περσών στο Μαραθώνα και πριν από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Τότε, ένας Μακεδόνας στρατηγός, ο Αλέξανδρος, που πολεμά στο πλευρό των Περσών έρχεται στην Αθήνα ως απεσταλμένος τους. Ο Θεμιστοκλής ζητά το χρησμό της Πυθίας πριν πάρει τη μεγάλη απόφαση λίγο πριν τη Ναυμαχία. Την ίδια ώρα, όμως, ερωτικά πάθη κάνουν την εμφάνισή τους και ανατρέπουν καταστάσεις. Τόσο η κόρη του Θεμιστοκλή, η Μύρτη, όσο και η Ασιάτισσα Φεδίμη είναι ερωτευμένες με τον ίδιο άνδρα, τον Αλέξανδρο. Ολα αυτά την ώρα που ο Ξέρξης, ο βασιλιάς των Περσών, καταφθάνει στην Αθήνα με την έπαρση του μελλοντικού κατακτητή. Η Φεδίμη, εγκαταλελειμμένη από τον Αλέξανδρο, με ένα παιδί, από ευγνωμοσύνη προς τον Θεμιστοκλή αποφασίζει να συνεργαστεί μαζί του, σε βάρος της πατρίδας της, αλλά και του βασιλιά της...

Το ελληνικό κοινό περίμενε με μεγάλη αγωνία το νέο έργο του Καρέρ. Ενα χρόνο πριν από την ολοκλήρωσή του, μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα αναγγέλλει τη δημιουργία του και αναφέρεται με εκτενέστατο άρθρο στην υπόθεσή του. Ακόμα και ο ιταλικός και γαλλικός Τύπος αναφέρονται στη νέα πολυαναμενόμενη σύνθεση του Καρέρ. Ολοι μιλούν για υπερπαραγωγή μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα, που για την παρουσίασή της απαιτείται «θέατρο αντάξιο πρωτευούσης». Και όλοι συμφωνούν ότι η όπερα θα πρέπει να παρουσιαστεί στα εγκαίνια του νεόδμητου Δημοτικού Θεάτρου Αθηνών, που θα χρηματοδοτούσε ο Ανδρέας Συγγρός, «μια από τις σκοτεινότερες μορφές της ελληνικής ιστορίας», σύμφωνα με τον Γ. Λεωτσάκο. Κι ενώ αυτό θεωρείται βέβαιο, ο Γάλλος θεατρώνης Λασάλ, του οποίου ο θίασος θα ανέβαζε την όπερα, ζήτησε να μεταφραστεί το έργο στα γαλλικά, από τα ιταλικά που ήταν γραμμένο. Η ανατροπή αυτή, την τελευταία στιγμή, ανέβαλε την παρουσίαση της όπερας. Το θέατρο εγκαινιάστηκε το 1888 με την όπερα «Μινιόν» του Τομά. Αλλά και στις μέρες που ακολούθησαν, παρά τις αγωνιώδεις ενέργειες του Καρέρ, τις μεγάλες επιτυχίες στις ελληνικές παροικίες της Αιγύπτου με τα έργα του «Μάρκος Μπότσαρης» και «Κυρα-Φροσύνη», αλλά και την υποστήριξη του Τύπου, το ανέβασμα του «Μαραθών - Σαλαμίς» δεν ευοδώθηκε, ούτε στην Αθήνα ούτε στο εξωτερικό. Η τελευταία πράξη της κακοδαιμονίας, που στιγμάτισε το μελόδραμα, ολοκληρώθηκε με τον ύστατο, μα μάταιο τελικά αγώνα του συνθέτη να παρουσιάσει την όπερα λίγο προτού πεθάνει, κατά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες, το 1896.

Η παρουσίαση του έργου από την Εθνική Λυρική Σκηνή αποτελεί μια ιστορική στιγμή για την ελληνική μουσική δημιουργία. Και συνάμα υπογραμμίζει, όπως αναφέρει ο Γ. Λεωτσάκος, «την αποκατάσταση μιας φρικτής ιστορικής αδικίας» απέναντι στο δημιουργό και το έργο του. Ενα δημιουργό, με τον οποίο «σηματοδοτείται το ξεκίνημα της εθνικής μουσικής έκφρασης» και τα έργα του «θα έπρεπε να είναι μέρος της εγκύκλιας παιδείας των νεοελλήνων», όπως αναφέρει ο αρχιμουσικός Βύρων Φιδετζής, που θα έχει τη μουσική διεύθυνση στο «Μαραθών - Σαλαμίς». «Η Λυρική Σκηνή δίνει την ευκαιρία ν' ακουστεί μια βουβή, μέχρι σήμερα, μουσική», είπε ο Β. Φιδετζής. «Το ανέβασμα του έργου μετά από 115 χρόνια είναι σαν να ανακαλύπτουμε την Αμερική...».