Παπαγεωργίου Βασίλης

Για το περιεχόμενο διαπιστώναμε ότι κινείται στο «θολό», ως προς τη διατύπωσή του, αλλά σαφέστατο, ως προς τους στόχους του, αντιδραστικό αστικό πλαίσιο για έναν πολιτισμό που θα αναπαράγει τα ιδεολογήματα περί «κοινωνικής ειρήνης», δηλαδή περί της ανάγκης του κεφαλαίου να απαλλαγεί από την κοινωνική αντίδραση που προκαλεί η εκμετάλλευση. Η αντίληψη αυτή δημιούργησε ένα «κοσμοπολίτικο» κριτήριο επιλογής εκδηλώσεων, με κυρίαρχη την εμπορικότητα. Τα κείμενά τους εστιάζονται στη... «μεταδοσιμότητα»(!) των εκδηλώσεων, δηλαδή στο κατά πόσο θα διανεμηθούν στην τηλεοπτική αγορά. Ετσι εξηγείται και η εμμονή για εκδηλώσεις - «μαμούθ», σε όγκο και κόστος, οι οποίες θα απευθύνονταν σε τόσο «μεγάλο» κοινό, όσο και το κοινό του Μεγάρου Μουσικής. Εξαρχής γινόταν φανερό ότι ο λαϊκός πολιτισμός και η ερασιτεχνική δημιουργία είχαν αποκλειστεί.

Η συνέχεια έδειξε ότι τα πράγματα ήταν ακόμη χειρότερα. Στην πρόσφατη παρουσίαση του προγράμματος της ΠΟ για την επόμενη διετία, ο ίδιος ο υπουργός Πολιτισμού έστειλε ξεκάθαρα το μήνυμα, ότι, ουσιαστικά, το «πολιτιστικά ορθό είναι το εμπορικά ορθό». Στην ερώτηση, για ποιο λόγο στο πρόγραμμα της επόμενης διετίας δε συμπεριλαμβάνονται εκδηλώσεις που είχαν ήδη ανακοινωθεί, όπως για παράδειγμα το ανέβασμα έργων του Μίκη Θεοδωράκη, ο Ε. Βενιζέλος απάντησε: «Οι δύο μεγάλες όπερες που όντως είχε συζητηθεί να γίνουν (...) δέχτηκα να μη γίνουν, γιατί έχουν υπερβολικό κόστος σε σχέση με το αποτέλεσμά τους το πολιτιστικό, το επικοινωνιακό και το κοινωνικό. Είναι παρά πολλά τα χρήματα που απαιτούνται για δύο παραγωγές λυρικού θεάτρου, αμφίβολης τηλεοπτικής προοπτικής, που απευθύνονται σε πολύ περιορισμένο κοινό και έχουν τεράστιο κόστος παραγωγής».

Το θέμα δεν είναι μόνο η απουσία του Μ. Θεοδωράκη από το υπόλοιπο πρόγραμμα του θεσμού, όσο κι αν είναι σοβαρή. Το θέμα είναι ο λόγος. «Ξαφνικά», στη μέση της διοργάνωσης, ο υπουργός εμφανίζει ένα «φιλολαϊκό» πρόσωπο, «αρνούμενος» να στηρίξει εκδηλώσεις για λίγους, έχοντας βέβαια και τη σύμφωνη γνώμη των τεχνοκρατών της ΑΕ «Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού» που σύστησε το ΥΠΠΟ για τη διοργάνωση της ΠΟ. Προσπάθεια «αποενοχοποίησης» του θεσμού από τον εκλεκτικισμό του έκανε και ο πρόεδρος της εταιρίας, Ευγένιος Γιαννακόπουλος, ο οποίος είπε ότι κατά την πρώτη διετία, τα 48 προγράμματα που υλοποιήθηκαν, παρακολουθήθηκαν από 600.000 θεατές εντός και εκτός Ελλάδας.

Είναι πράγματι εντυπωσιακός αυτός ο αριθμός; Αν υπολογίσει κανείς ότι το ΥΠΠΟ έθεσε υπό την αιγίδα του μεγάλα πολιτιστικά γεγονότα, όπως το διεθνές φεστιβάλ μουσικής WOMAD, που διεξήχθη και θα συνεχίσει να διεξάγεται στην Ελλάδα μέχρι και το 2004, προκύπτει μια μάλλον «πονηρή» λογιστική. Γιατί αυτές οι διοργανώσεις γίνονται πολλά χρόνια και προσελκύουν δεκάδες χιλιάδες κόσμο σε κάθε μέρος της Γης, ακόμη και χωρίς την... «αιγίδα» των «σαϊνιών» της ΠΟ. Προφανώς, με την ίδια λογική προσμετρούνται και οι θεατές των εκδηλώσεων της εθνικής συμμετοχής στη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, όπου η Ελλάδα ήταν τιμώμενη χώρα το 2001. Κάτι που αργά ή γρήγορα θα γινόταν και χωρίς να υπάρχει Πολιτιστική Ολυμπιάδα, ενώ είναι γνωστό πως κάθε τιμώμενη χώρα παρουσιάζει έτσι κι αλλιώς μια σειρά εκδηλώσεων για την προβολή της εκδοτικής της παραγωγής. Αυτό προσπάθησε να επισημάνει και ο σκηνοθέτης Μιχάλης Κακογιάννης, φέρνοντας σαν παράδειγμα τη «Μήδεια», που σκηνοθέτησε ο ίδιος, η οποία ήταν μια ισπανική παραγωγή, με Ισπανούς ηθοποιούς, για το Φεστιβάλ Κλασικού Θεάτρου της Μέριδα στην Ισπανία και ο σκηνοθέτης απλώς δέχτηκε να τεθεί υπό την αιγίδα της ΠΟ. Παρατήρηση που προκάλεσε τη γνωστή οργή του υπουργού. Αναμενόμενη αντίδραση τελικά, αν σκεφτεί κανείς πως δεν είναι και τόσο ευχάριστο να γίνεται φανερό πως απλώς... «κηδεύεις με ξένα κόλλυβα».

Ούτε όμως το «φιλολαϊκό» προσωπείο πείθει. Αν εξαιρέσει κανείς το - πανταχού παρόν - WOMAD, οι 45 εκδηλώσεις για την επόμενη διετία απευθύνονται στο ίδιο κοινό που έχει «θητεύσει» εδώ και χρόνια στο «κλίμα» της Επιδαύρου, του Ηρωδείου και των εκθέσεων στα μουσεία, για να μη μιλήσουμε για εκδηλώσεις - «μαμούθ» και εκθέσεις που θα λάβουν χώρα μόνο στο εξωτερικό. Ακόμη και με τη δική τους λογική είναι πολύ δύσκολο να «χωνευτεί» ότι θα «προβληθεί» σε ευρύ κοινό ο χορός - πολύ περισσότερο η εγχώρια χορευτική δημιουργία - με εκδηλώσεις όπως η διοργάνωση στο Ηρώδειο, το Μάη του 2004, του διαγωνισμού της βρετανικής «Βασιλικής Ακαδημίας Χορού»; Και γιατί νομίζουν ότι «ξεμπερδεύουν» με το τεράστιο κεφάλαιο της λογοτεχνίας με επετειακού τύπου εκδηλώσεις στον Καβάφη και στον Καζαντζάκη; Φυσικά, ορθώς θα τιμηθούν αυτοί οι μεγάλοι λογοτέχνες. Αλλά δεν μπορεί να μην παρατηρηθεί ότι η αποσπασματικότητα της επιλογής παραπέμπει στη διεθνή εμβέλεια των ονομάτων, γεγονός που «υπακούει» στους κάθε άλλο παρά πολιτισμικούς «νόμους της αγοράς», το «ευαγγέλιο» της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας. Και πώς θέλουν να πείσουν οι ιθύνοντες της ΠΟ ότι πληρούνται όροι στοιχειώδους εκλαΐκευσης θεωρητικών θεμάτων διοργανώνοντας συνήθη κλειστά συνέδρια σε... μοναστήρια, όπως αυτό στη Μονή Κύκκου της Λευκωσίας, με θέμα «Παγκοσμιοποίηση και Πολιτισμός»;

Αλλωστε, το ερώτημα «γιατί αυτός και όχι ο άλλος» είναι παραπλανητικό και κρύβει την ουσία. Είναι εύκολο να τεθεί το ερώτημα - όσο και δύσκολο για την Πολιτιστική Ολυμπιάδα να απαντηθεί - γιατί η «Μυθωδία», για παράδειγμα, του Β. Παπαθανασίου, που ανέβηκε ως γνωστό στο Ιερό του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, προκαλώντας «έμφραγμα» στους αρχαιολόγους του ΥΠΠΟ για τις πιθανές βλάβες στο μνημείο, είναι περισσότερο «κοινωνικά» αποτελεσματική - σύμφωνα με τα κριτήρια του υπουργού - από το «Κάντο Χενεράλ» του Μ. Θεοδωράκη που δεν πρόκειται να παρουσιαστεί;

Το βασικό ερώτημα είναι γιατί δε δόθηκε «βήμα» στη νεολαία που προσπαθεί να δημιουργήσει - ενίοτε με εντυπωσιακά αποτελέσματα - στις πλέον αντίξοες συνθήκες για άνθηση της πολιτιστικής δημιουργίας. Γιατί δεν κλήθηκαν τα θεατρικά, μουσικά και άλλα πολιτιστικά τμήματα των πολιτιστικών συλλόγων στις γειτονιές να παρουσιάσουν σε ευρύτερο κοινό τα αποτελέσματα των κόπων τους; Και όχι μόνο να κληθούν, αλλά και να υποστηριχτούν. Τα μισά από τα 9,7 εκατομμύρια ευρώ (3,3 δισεκατομμύρια δραχμές) που θα ξοδευτούν για τη διαφήμιση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας να είχαν δοθεί, έστω και για την πρόσκαιρη προβολή της σύγχρονης λαϊκής δημιουργίας μέσω αυτού του θεσμού, τα αποτελέσματα θα ήταν θεαματικά. Και πριν προλάβει κανείς να μιλήσει για «λαϊκισμό», ας σκεφτεί, ότι τα 3 δισ. δρχ του παραπάνω ποσού θα ξοδευτούν για την προβολή του θεσμού στο εξωτερικό. Εκτός από τους δημοσιογράφους και τους μόνιμους «θαμώνες» των διαφόρων Μεγάρων, πόσοι κάτοικοι αυτής της χώρας γνωρίζουν ότι συμβαίνει κάτι που ονομάζεται Πολιτιστική Ολυμπιάδα;

Τα ερωτήματα αυτά είναι ρητορικά και τα έχει «απαντήσει» η κυβέρνηση και μέσω του προϋπολογισμού και μέσα από τη διανομή του Γ' ΚΠΣ για τον πολιτισμό, αλλά και πρόσφατα, μέσα από τις πολιτιστικές προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας. Ο πολιτισμός τους, αφορά τους λίγους.