Μεγάλη η κούραση που νιώθουμε. Προτιμούμε να μείνουμε στο κρεβάτι μας, αυτά τα Χριστούγεννα μας εξουθένωσαν. Ετσι, θα αφήσουμε να μας ξεναγήσει στο χτες το νέο βιβλίο του Γιάννη Καιροφύλλα «Η Ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Φιλιππότη». Διαβάζουμε αποσπασματικά:

«Η Νεάπολις υπήρξε κάποτε προάστιο της Αθήνας, σχεδόν αποχωρισμένο από την κύρια μάζα της πόλεως, γι' αυτό άλλωστε είχε και την ονομασία Νεάπολις, όπως λίγο αργότερα ονομάστηκε Νέα Σφαίρα και το μέρος που κατοικήθηκε κοντά στο Μεταξουργείο. Το γεγονός ότι υπήρξε προάστιο συμπεραίνεται και από την ονομασία ενός βασικού δρόμου της περιοχής, η σημερινή οδός Εμμανουήλ Μπενάκη, που τα παλιά χρόνια λεγόταν Προαστίου.

Η συνοικία της Νεαπόλεως, "η σήμερον πυκνότατη και επεκτείνουσα τους πλοκάμους της μέχρι της λεωφόρου Αλεξάνδρας, ήτο είδος του προαστίου, σχεδόν αποχωρισμένον από της κυρίας μάζης της πόλεως εξ ου και η ονομασία Νεάπολις και οδός Προαστίου".

Στα μέσα του 19ου αιώνα, το 1851, όταν άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια στη Νεάπολη, ο πληθυσμός της Αθήνας ήταν 24.754, σύμφωνα με τα στοιχεία της τότε απογραφής. Ολόκληρος ο Νομός Αττικής είχε 87.962 κατοίκους, η πόλη του Πειραιά 5.247 και όλη η Ελλάδα 998.266.

Ο συνοικισμός που δημιουργήθηκε εκείνα τα πρώτα χρόνια από τους τεχνίτες που δούλευαν στην ανέγερση των Ανακτόρων του Οθωνα (1836-1840), του Πανεπιστημίου (1837-1843), του Οφθαλμιατρείου (1847), στο πρώτο Πολιτικό Νοσοκομείο (1838) και σε πολλά άλλα μεγάλα κτίρια, που χτίστηκαν τα αμέσως επόμενα χρόνια, ονομάστηκε Προάστιο. Ανοίχτηκε μάλιστα τότε μια ευθεία οδός προς αυτό, η οδός Προαστίου, που το 1928, με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, μετονομάστηκε σε οδό Εμμανουήλ Μπενάκη.

Η Νεάπολις είχε όριο προς την παλιά πόλη την τότε οδό Βουλεβαρίου, δηλαδή τη σημερινή οδό Ακαδημίας. Τα πρώτα χρόνια, από κει και πάνω προς το λόφο του Στρέφη, τον Λυκαβηττό και δυτικά προς τον Κυκλοβόρο Χείμαρρο, δηλαδή την περιοχή του σημερινού Αρχαιολογικού Μουσείου, δεν υπήρχαν καθόλου σπίτια. Αντίθετα, υπήρχαν πολλά χωράφια με αμπέλια και ελιές. Από το 1850 άρχισαν να χτίζονται τα πρώτα οικήματα και ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, αφού βρέθηκαν χρήματα από κάποιες εισφορές.

Το Σεπτέμβρη του 1850 γίνονται πάλι δημοτικές εκλογές και όλοι τρίβουν τα μάτια τους από τις πρωτάκουστες επεμβάσεις και παρανομίες. Στον εκλογικό κατάλογο σημειώθηκαν τα ονόματα 900 εκλογέων που δεν είχαν καθόλου παρουσιαστεί.

Η επιδημία της χολέρας, που πρωτοεμφανίστηκε το 1854 στον Πειραιά, ταλαιπώρησε δυστυχώς, όχι μόνο την παλιά Αθήνα, αλλά και τη Νεάπολι. Τα θύματα ήταν παρά πολλά.

Με το πέρασμα του χρόνου η ονομασία Νεάπολις περιορίστηκε μόνο στο βόρειο τμήμα. Το δυτικό πήρε το όνομα Μεταξουργείο από το πρώτο Μεταξουργείο, που ανηγέρθη στην περιοχή της σημερινής πλατείας Μεταξουργείου. Η Νεάπολις περιορίστηκε λοιπόν στις περιοχές που περικλείονταν από την οδό Βουλεβαρίου (Ακαδημίας) μέχρι τη σημερινή λεωφόρο Αλεξάνδρας, περιλαμβάνοντας και τις τοποθεσίες Τσακαγιάννη και Πινακωτά, που βρίσκονταν μεταξύ Λυκαβηττού και Στρέφη. Η περιοχή Τσακαγιάννη ήταν στο τέρμα της οδού Ζωοδόχου Πηγής και στην οδό Ζωναρά και είχε πάρει το όνομά της στα τέλη του 19ου αιώνα από το κατσικάδικο κάποιου Τσακαγιάννη, που υπήρχε εκεί και μάλιστα το εντοπίζουν παλιές περιγραφές στη μεσημβρινή όχθη του Κυκλοβόρου.

Εκείνα τα χρόνια, ανοίχτηκε η οδός Πινακωτών, που το 1898 μετονομάστηκε σε Χαριλάου Τρικούπη, η Ζωοδόχου Πηγής και η Προαστίου, που άρχιζε από την οδό Σταδίου και Αιόλου και έφτανε μέχρι το λόφο του Στρέφη, ενώ μετονομάστηκε σε Εμμ. Μπενάκη το 1928.

... ο Οθων έχει ήδη εξοριστεί. Εχει γίνει βασιλιάς ο Γεώργιος. Στα τέλη του 19ου αιώνα η Νεάπολις έχει καταστεί η κυριωτέρα συνοικία της πρωτεύουσας, η Βάθεια επίσης συνοικίζεται ακατάπαυστα, το Βαθρακονήσι το ίδιο, το Κολωνάκι και όλη η κάτω από τον Λυκαβηττό έρημη έκταση, έχει περιληφθεί στο σχέδιο πόλεως και χρειάστηκε να κατασκευαστεί η πλατεία Κολωνακίου. Για το λόγο αυτό δόθηκαν πολλές αποζημιώσεις σε ιδιοκτήτες οικοπέδων που απαλλοτριώθηκαν.

Επί δημαρχίας Λάμπρου Καλλιφρονά (1895-1899) έγινε προέκταση της οδού Πινακωτών (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) και σκυροστρώθηκαν πολλοί δρόμοι της περιοχής. Η καθαριότητα κι αυτή οργανώθηκε καλύτερα. Τα κάρα που μάζευαν τα σκουπίδια είχαν γίνει 47 και υπήρχαν ισάριθμοι οδοκαθαριστές. Μια βελτίωση σημειώθηκε ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896...

Μεγάλη αλλαγή προς το καλύτερο εμφανίζεται από το 1899, που ο Σπύρος Μερκούρης, άλλοτε διευθυντής του Δημοτικού Νοσοκομείου, γίνεται δήμαρχος. Η Νεάπολις αλλάζει κι αυτή. Η ύδρευση, που είναι ένα πρόβλημα, δέχεται κάποιες ριζικές βελτιώσεις. Το 1901 συγκεκριμένα έγινε εξαγωγή, καθαρισμός και επανατοποθέτηση των σωλήνων σε πολλούς αθηναϊκούς δρόμους και στη Νεάπολι, στις οδούς Μεθώνης, Ιπποκράτους, Τρικούπη, Ναυαρίνου, ενώ νέες διακλαδώσεις και αντικατάσταση σωλήνων με άλλους μεγαλύτερους γίνεται στην Ιπποκράτους και στη Διδότου. Το 1902 τοποθετούνται νέες διακλαδώσεις στις οδούς Σμολένσκι, Σολωμού, Σκουφά και καθαρίζονται σωλήνες στη Δερβενίων και αλλού.

Η συνοικία της Νεαπόλεως που μεγάλωσε και πυκνοκατοικήθηκε αντιμετώπισε, όπως ήταν φυσικό, συγκοινωνιακά προβλήματα. Από το 1880 στην οδό Ιπποκράτους τοποθετείται ο λεγόμενος τότε "Ιπποσιδηρόδρομος", ένα τραμ δηλαδή που το έσερναν δυο ή τέσσερα άλογα. Το αλογοκίνητο αυτό τραμ είχε την αφετηρία του στη Μητρόπολη και τέρμα στη διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους και Αραχώβης. Αργότερα τα τραμ έγιναν ηλεκτροκίνητα - μετά το 1908 - και το 1911 μπήκε το τραμ αριθμός 10, που έκανε τη συγκοινωνία Ιπποκράτους - Βοτανικός και το 11 που πήγαινε Ιπποκράτους - Κολοκυνθού...

Είναι βεβαιωμένο ότι, κατά την ανέγερση οικοδομών στην περιοχή της Νεαπόλεως εκείνα τουλάχιστον τα πρώτα δύσκολα χρόνια, που οι ιδιοκτήτες ήθελαν να χτίσουν μια κατοικία και δε διέθεταν πολλά χρήματα, μεγάλο μέρος των υλικών έπαιρναν από τα νταμάρια του λόφου του Στρέφη.

Ο λόφος του Στρέφη λεγόταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας Πινακωτά. Ηταν η παραφθορά μιας τούρκικης λέξης, τοπωνυμίου του "Μπινέκντασι", που έλεγαν ότι σημαίνει πέτρα ή υψηλός βράχος. Κάποια εποχή ο λόφος αποκτήθηκε από την παλιά οικογένεια Στρέφη. Κατά καιρούς έγιναν πολλά έργα.

Αναφέρεται σε παλιά βιβλία ιστορικά και άλλες πηγές αξιόπιστες, ότι όταν τελείωσαν οι πέτρες από τα νταμάρια του λόφου του Στρέφη, οι εργολάβοι τράβηξαν εις αναζήτηση πέτρας στο μεγάλο λόφο του Λυκαβηττού, που είχε κι αυτός πολλά βράχια. Πολλοί από τους παλιούς κατοίκους της περιοχής έλεγαν ότι η Νεάπολις, αλλά και το Κολωνάκι, χτίστηκαν από πέτρες του Λυκαβηττού. Δυο λόφοι του Λυκαβηττού και του Στρέφη είχαν όσες πέτρες χρειάζονταν».