ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ενα σημείο της αυτοβιογραφίας του, στο οποίο συνήθως δεν επικεντρώνεται η κριτική της Δύσης, είναι η καθοριστική σχέση του συνθέτη με τον κριτικό και μουσικολόγο Ιβάν Ιβάνοβιτς Σολερτίνσκι (1902-1944), μια πραγματική ιδιοφυία. Ο τελευταίος έφυγε από τη ζωή σε ηλικία μόλις 42 ετών, γεγονός που κόστισε στον τότε 38χρονο κύριο εκφραστή της σοβιετικής μουσικής.

Ο φίλος Ντμίτρι, όταν μαθαίνει τον θάνατο του Ιβάν, πέφτει σε βαθιά, βουβή μελαγχολία. Στις 15 Φλεβάρη 1944 αρχίζει να συνθέτει το «Τρίο για πιάνο αρ. 2, σε μι ελάσσονα, έργο 67», αφιερωμένο στη μνήμη του πρόωρα χαμένου φίλου. Το συγκεκριμένο έργο ολοκληρώνεται, μέσα στο καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς, κατά τη διαμονή του καλλιτέχνη στον Οίκο Συνθετών του Ιβάνοβο.

Η πρώτη παρουσίαση της σύνθεσης, μαζί με τη σύλληψη της ίδιας περιόδου, το «Κουαρτέτο αρ. 2, σε λα μείζονα, έργο 68», πραγματοποιείται στις 14 Νοέμβρη 1944, στη Μεγάλη Αίθουσα της Φιλαρμονικής του Λένινγκραντ. Ακριβώς το ίδιο κοντσέρτο επαναλήφθηκε μετά από δύο βδομάδες, στη Μεγάλη Αίθουσα του Ωδείου της Μόσχας.

Αυτή τη χρονιά είχε την τιμητική της η «Συμφωνία αρ. 8», που την έπαιξε, για πρώτη φορά, στις 6 Δεκέμβρη, στο Λένινγκραντ, που πια είχε απελευθερωθεί από τον αποκλεισμό. Προηγουμένως οι μεγάλες ορχήστρες του αστικού κόσμου είχαν παίξει τη συγκεκριμένη σύνθεση, στη Νέα Υόρκη, με αρχιμουσικό τον Αρτούρ Ροντζίνσκι (2 Απρίλη), στη Βοστώνη με τον Σερζ Κουσεβίτσκι (21 και 22 Απρίλη), στο Μεξικό με τον Κάρλος Τσαβέζ (26 Μάη) και στο Λονδίνο με τον Σερ Χένρι Γουντ (23 Ιούλη).

Ο θάνατος του αγαπημένου φίλου και συνομιλητή επέρχεται στις 11 Φλεβάρη 1944, στο Νοβοσιμπίρσκ. «Ηταν νέος, στο αποκορύφωμα της δύναμης και της ενεργητικότητάς του», σχολιάζει την αλγεινή αναγγελία ο αδελφοποιητός.

«Ο Σολερτίνσκι», φιλοτεχνεί τον άνθρωπο πίσω από τον διανοούμενο, «ήταν μεγάλη, ζωντανή προσωπικότητα. Δύσκολα θα βρισκόταν κάποιος που να είναι τόσο βαθύς γνώστης τόσο πολλών πραγμάτων. Αλλά τον περισσότερο καιρό του τον αφιέρωνε στη μουσική, την αγαπημένη του μορφή τέχνης».

Τον πρωτοσυνάντησε, ο κατά τέσσερα χρόνια νεότερός του, τον χειμώνα του 1921, «αν και τον είχα ακουστά από πιο πριν» - όπως θυμόταν - «γιατί είχε αποκτήσει τη φήμη του πιο τακτικού επισκέπτη στις αίθουσες συναυλιών του (τότε) Πέτρογκραντ. Πραγματικά ήταν φανατικός με τα κοντσέρτα. Οταν άκουγε μουσική φαινόταν να δοκιμάζει την υπέρτατη απόλαυση. Μετά το τέλος κάθε συναυλίας, για πολλή ώρα συζητούσε με τους φίλους του γύρω από τις εντυπώσεις τους. Με το πηλήκιο του Κόκκινου Στρατού και το κακοραμμένο ελαφρό (παρά τον άγριο χειμώνα) πανωφόρι του, ήταν αδύνατο να μην τραβήξει την προσοχή του κόσμου, έτσι φλογερά που συζητούσε με τη συντροφιά του».

Ομως, οι μελλοντικοί φίλοι ήρθαν σε εγγύτερη γνωριμία στο σπίτι του αρχιμουσικού Νικολάι Μάλκο (1883-1961), ο οποίος διηύθυνε τη «Συμφωνία αρ. 1», στις 12 Μάη 1926, με τη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ. Αυτής της ίδιας ορχήστρας την καλλιτεχνική διεύθυνση θα αναλάβει, πέντε χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο πρόωρα χαμένος Ιβάν Σολερτίνσκι. Η πολυμάθεια του εκλιπόντος υπήρξε χαρακτηριστική. Την αναπαράγει με τη διαδικασία της απομνημόνευσης ο ανιδιοτελής συνομιλητής του:

«Πολλοί κοινοί γνωστοί μας συνήθιζαν να λένε (...) πως ήξερε κάθε γλώσσα που είχε ποτέ υπάρξει πάνω στη Γη, πως είχε μάθει κάθε επιστήμη, πως ήξερε απέξω ολόκληρο τον Σέξπιρ, τον Πούσκιν και τον Γκόγκολ, τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, κοντολογίς πως ήξερε τα πάντα».

Πώς ήταν ο χαρακτήρας αυτού του υπερφυούς φανατικού για ό,τι είχε σχέση με τις ανθρώπινες κατακτήσεις; «(...) Ηταν μετριόφρων, πολύ ανοιχτόκαρδος, πανέξυπνος και απόλυτα προσγειωμένος. (...) Επιβεβαιώθηκε η πεποίθησή μου πως οι πραγματικά μεγάλοι άνθρωποι είναι πάντα απλοί, σεμνοί και πως πατάνε στέρεα στη γη».

Και αποτιμά την προσφορά του πολυαγαπημένου συντρόφου του: «Ελάχιστοι άνθρωποι αγάπησαν τη μουσική τόσο έντονα και παθιασμένα όσο αυτός. Καταχαιρόταν όταν άκουγε κάτι καινούργιο που μαρτυρούσε ταλέντο, και μισούσε από καρδιάς το κακό γούστο, τη ρουτίνα και τη μετριότητα. Ενα από τα ξεχωριστά προσόντα του ήταν η απόλυτη έλλειψη αδιαφορίας. Ο Ιβάν ή αγαπούσε ή μισούσε. Κι αυτό το χαρακτηριστικό δεν κατακάθισε με την πάροδο των χρόνων, αντίθετα έγινε ακόμα πιο οξύ. Συχνά τον κατηγόρησαν πως παραείναι προκατειλημμένος απέναντι σε ορισμένους μουσικούς ή συνθέτες.

Και βέβαια είχε προτιμήσεις, αλλά δεν θα 'πρεπε να κατηγορηθεί γι' αυτό, παρά να επαινεθεί. Είναι σημαντικό για έναν καλλιτέχνη να παίρνει θέση. Αυτό δεν θα πρέπει όμως να ταυτίζεται με την έλλειψη αντικειμενικών κριτηρίων. Παρ' όλες τις έντονες συμπάθειές του, (...) ήταν ικανός να κρατάει στάση απόλυτα αντικειμενική. Αυτό το αποδεικνύει η δουλειά του στη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ, όπου δούλεψε από το 1927 (έως το 1939) ως καλλιτεχνικός διευθυντής.

Τα προγράμματα των συναυλιών της Φιλαρμονικής του Λένινγκραντ ήταν πάντα εξαιρετικά ενδιαφέροντα κι είχαν μεγάλη ποικιλία. Και το γεγονός ότι η Φιλαρμονική του Λένινγκραντ είναι μία από τις κορυφαίες ορχήστρες του κόσμου οφείλεται στις υπηρεσίες του Ιβάν Σολερτίνσκι...

Τους τελευταίους μήνες της ζωής του (...) νοσταλγούσε να γυρίσει πίσω στο Λένινγκραντ. Είχε καταστρώσει μερικά πολύ ενδιαφέροντα σχέδια για συναυλίες στη Φιλαρμονική του Λένινγκραντ. Οι δοξασμένες νίκες του Κόκκινου Στρατού τον γέμιζαν χαρά, γιατί χάρη σ' αυτές τα όνειρά του άρχιζαν να γίνονται πραγματικότητα».