Το πρώτο φως της μέρας το είδε στις 22 Φλεβάρη του 1941 στη Μπρούφλιανη (σημερινό Δίλοφο) της ορεινής Φθιώτιδας. Ο πατέρας του βγήκε στο βουνό το 1946, την περίοδο της λευκής τρομοκρατίας κι ύστερα από λίγο η μάνα του καταδικάστηκε σε 13 χρόνια φυλακή στις φυλακές Αβέρωφ.

Ο Γιώργος Αρβανίτης και τα τρία αδέρφια του κατεβαίνουν στην Αθήνα στη Νέα Πεντέλη στον αδερφό της μάνας του. Πουλάει γάλα για να βοηθήσει την οικογένεια κι όταν μεγαλώνει λίγο, σπουδάζει ηλεκτρολόγος στη Διπλάρειο Σχολή και δουλεύει στην οικοδομή. Αποφοιτά αριστούχος αλλά δεν έχει πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για να πάρει υποτροφία στη Γερμανία.

Αργότερα, πηγαίνει σε μια σχολή υποκριτικής και ύστερα έρχεται ο κινηματογράφος. Αρχικά βοηθός ηλεκτρολόγου, ύστερα βοηθός οπερατέρ, μετέπειτα διευθυντής φωτογραφίας στη «Φίνος Φιλμς». Η γνωριμία του με τους Αγγελόπουλο, Βούλγαρη, Τσιώλη και Παληγιαννόπουλο τον οδηγεί στην «Εκπομπή», την πρώτη μικρού μήκους του Αγγελόπουλου το 1968. Κι ύστερα ξεκινά αυτό που θα λέγαμε «Μυθολογία». «Αναπαράσταση», «Μέρες του '36», «Θίασος», «Ιφιγένεια», «Κραυγή γυναικών», «Πέτρινα Χρόνια», «Ιωάννης ο Βίαιος», «Μια τόσο μακρινή απουσία» και τόσες άλλες ταινίες που καθόρισαν τον ελληνικό κινηματογράφο και μετέπειτα τον ευρωπαϊκό.

Συναντηθήκαμε μαζί του στο πρόσφατο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων που τον τίμησε για την προσφορά του, έχοντας διαβάσει την εκπληκτική βιογραφία του «Γιώργος Αρβανίτης: Μια ζωή στο φως» της Ελισάβετ Χρονοπούλου. Ενα ιδιαίτερα αξιόλογο βιβλίο, σπουδή και μάθημα επάνω στη ζωή και τη δουλειά του.

-- Πόσο απέχει το γαλατάδικο της Nέας Πεντέλης από τη Θεσσαλονίκη, τη Βενετία και τις Κάννες;

Ηταν μακρύς ο δρόμος, κουραστικός, δύσκολος, αλλά ευχάριστος.

-- Τι είναι αυτό που θυμάστε περισσότερο από τη ζωή σας. Εχετε μια διαρκή ισορροπία μεταξύ φωτός και σκοταδιού. Θεωρείτε ότι η ζωή είναι μια ταινία που περιέχει σκοτάδι και φως;

Νομίζω ναι. Εγώ είχα την τύχη να ξεκινήσω απ΄ το σκοτάδι για να περάσω στο φως. Θα μπορούσα όμως να μείνω συνέχεια στο σκοτάδι. Είχα την τύχη, γι΄ αυτό λέω ότι είμαι τυχερός άνθρωπος γιατί μου συνέβησαν πράγματα στη ζωή μου, που χωρίς να τα επιδιώξω από ένστικτο τα άρπαξα και βγήκα στο φως. Ομως το σκοτάδι, που έπαιξε βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μου, ήταν στην παιδική μου ηλικία. Ισως αυτό με πείσμωσε να βρω το φως.

-- Στο βιβλίο μιλήσατε για τον πατέρα σας, όμως ήταν και οι δυο σας οι γονείς αγωνιστές...

Ο πατέρας μου όταν πήγε να ψηφίσει στις εκλογές, τον απείλησαν οι Χίτες με το περίστροφο και του έδωσαν το φάκελο κλειστό. Οταν γύρισε πίσω είπε στη μάνα μου: Εγώ πολέμησα στην Αλβανία και τώρα θα μου πούνε τι θα ψηφίσω; Κι έτσι ανέβηκε στο βουνό. Ημουν παιδάκι όταν οι συμμορίες βασάνιζαν τον κόσμο και τον πετούσαν στη φτερωτή, στο νερό, να συνέλθει για να συνεχίσουν το ξύλο. Τότε μάζευαν και τον κόσμο υποχρεωτικά για να το παρακολουθήσει... Ο καθένας μπορούσε να πει για κάποιον αυτός είναι κομμουνιστής και τον εξαφάνιζαν την ίδια στιγμή... Τα χρόνια εκείνα ήτανε μαύρα γι΄ αυτό όταν βρέθηκα στην «Αναπαράσταση» βρήκα το φως των παιδικών μου χρόνων, γιατί δεν είδα ηλιόλουστη μέρα στη ζωή μου κι αυτό μου βγήκε στη δουλειά μου.

Δεν οργανώθηκα πουθενά, γιατί με παρακάλεσε η μητέρα μου... Μου είπε έχουμε πληρώσει πολύ... Οταν κάποτε αρρώστησε και ήθελα να της βάλω βεντούζες είδα την πλάτη της και κατάλαβα...

-- Αφήσατε την πρώτη φάση του ελληνικού κινηματογράφου («Φίνος») που είχατε οικονομική ασφάλεια για να κάνετε ταινίες με τον Αγγελόπουλο, την Μαρκετάκη, τον Βούλγαρη, να φτιάξετε αυτό που λέμε τον Νέο Ελληνικό Κινηματογράφο. Ποια είναι για σας η πιο σημαντική ταινία εκείνης της περιόδου, αλλά και ποια είναι αυτή που σας καθόρισε;

Η πρώτη περίοδος του Φίνου με βοήθησε πολύ να κατακτήσω την τεχνική και μου δίδαξε τι δεν πρέπει να κάνω. Εγώ αναζητούσα κάτι άλλο, το οποίο δεν ήξερα ακριβώς τι είναι, αλλά επίσης δεν μπορούσα να το εφαρμόσω. Γι' αυτό και σε κάποιες ταινίες, οι σκηνές που έπαιζαν οι δευτεραγωνιστές είναι φωτισμένες όπως ήθελα εγώ. Οταν βρήκα αυτό που έψαχνα γαντζώθηκα πάνω του και προσπάθησα να το βελτιώσω.

Το πρώτο μου ξύπνημα ήταν η «Αναπαράσταση» (ασπρόμαυρη). Εκεί μου βγήκε το φως των παιδικών μου χρόνων. Εκεί απελευθερώθηκα, είπα, εδώ είμαι. Τότε κατάλαβα ότι δεν μπορούσα να ξαναγυρίσω πίσω στη «Φίνος» γιατί δεν είχα τίποτα πλέον να δώσω. Εκεί κατάλαβα ότι τον προβολέα δεν τον χρησιμοποιώ σαν μέσο τεχνικό αλλά σαν μέσο έκφρασης, δηλαδή πώς θα φωτίσω, ποιες είναι οι δυνατότητες του φωτιστικού μέσου, πώς να τις αλλάξω και πώς να φωτίσω τους χαρακτήρες. Οπως ένας γλύπτης έχει το μάρμαρο, εγώ έχω το φως, είναι ένα είδος γλυπτικής με τον προβολέα. Υστερα ήρθαν οι «Μέρες του ΄36», που ήταν έγχρωμη, όμως κι εκεί πέρασα σε ένα χρώμα πολύ διαφορετικό που έκανε μεγάλη αίσθηση. Στις Κάννες ο Κουροσάβα με ρώτησε πώς έβγαλα αυτό το μαύρο χρώμα στα κουστούμια στον «Μεγαλέξανδρο», αλλά και πάλι δεν μπορούσα να το εξηγήσω.

-- Διαβάζοντας το βιβλίο σας «Μια ζωή στο φως», πέραν του ότι αποτελεί ένα σπουδαίο μάθημα για τον κινηματογράφο, αντιλαμβάνεται κανείς ότι φωτίζετε ή ρίχνετε σκοτάδι στους χαρακτήρες, όχι τα πρόσωπα, ψάχνετε όλες τις συνθήκες γύρω από τον χαρακτήρα, φωτίζετε διαλεκτικά.

Με το φως μπορείς να ερμηνεύσεις χαρακτήρες, καταστάσεις και συναισθήματα. Για να φωτίσεις τον χαρακτήρα πρέπει να τον γνωρίσεις πολύ καλά, να βρεις τον χώρο του, το κάδρο και να πεις αυτός θα φωτιστεί έτσι γιατί εάν φωτιστεί αλλιώς δεν θα αντιπροσωπεύει τον χαρακτήρα.

Θα φέρω το παράδειγμα που αναφέρω και στο βιβλίο. Οταν έκανα μάθημα στο πανεπιστήμιο, μου έφεραν μια κοπέλα για να φωτίσω, εγώ ξεκίνησα μαθαίνοντας την ιστορία της πρώτα και έβαλα τα παιδιά να την φωτογραφίσουν με έναν μόνο προβολέα σε ένα δωμάτιο και να βγάλουν ένα συναίσθημα. Το συναίσθημα της κοπέλας που δουλεύει όλη μέρα σερβιτόρα και το βράδυ πάει στη σχολή και φτάνει 12 τη νύχτα σπίτι της. Επρεπε να βγάλουν τον χαρακτήρα της, να γράψουν με το φως. Ηταν λίγοι εκείνοι που φώτισαν σωστά αυτήν την πτυχή.

-- Για να κάνει κανείς φωτογραφία χρειάζονται πολλά μέσα; Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα που έχετε κάνει στο σινεμά;

Ολα τα πράγματα είναι δύσκολα στο σινεμά, αλλά δεν υπάρχει τίποτα που δεν γίνεται. Καμιά φορά μου λένε δεν είχε τα μέσα και απαντώ ότι αν γράψεις κάτι με ένα μολυβί ή με τον τελευταίο υπολογιστή, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει αυτό που γράφεις, όχι με τι το γράφεις. Τα πολλά ή τα λίγα φώτα δεν κάνουν την καλή φωτογραφία, τα σωστά φώτα κάνουν την καλή φωτογραφία. Ενας προβολέας στη σωστή θέση μπορεί να φτιάξει τον χαρακτήρα. Πρέπει να έχεις παρατηρητικότητα, να παρατηρείς τα πάντα. Από έναν ολόκληρο χώρο ο φωτογράφος απομονώνει ένα κομμάτι στο μυαλό του. Οταν έρθει η κατάλληλη στιγμή να φωτίσει ένα κάδρο ανατρέχει από ένστικτο σε αυτό που είχε δει στην παρατήρησή του. Για να κάνεις καλή φωτογραφία επίσης πρέπει να έχεις ένα καλό σκηνικό. Εγώ είχα τον Μικέ Καραπιπέρη, που ήταν καλλιτέχνης και είχε την ατμόσφαιρα έτοιμη, με οδηγούσε η δουλειά του, εγώ απλά φωτογράφιζα σωστά.

-- Τι χρειάζεται για να κάνεις καλό κινηματογράφο;

Για να κάνεις καλό κινηματογράφο χρειάζεται να έχεις ταλέντο και καλούς συνεργάτες. Για να κάνεις μια καλή ταινία χρειάζεται ένα καλό σενάριο, μια καλή ιστορία. Μια καλή ταινία με μια μέτρια φωτογραφία είναι μια καλή ταινία, μια κακή ταινία με καταπληκτική φωτογραφία είναι μια κακή ταινία. Εκείνο που προέχει είναι το σενάριο, τα υπόλοιπα είναι για να την ανεβάσουν. Οταν πας στον κινηματογράφο πας να δεις μια καλή ιστορία.

-- Ποια είναι η γνώμη σας για τον σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο, πώς τον αντιμετωπίζει η Πολιτεία και ποια η γνώμη σας για τη συγχώνευση ΕΚΚ - ΕΚΟΜΕ;

Ηταν καταστροφική. Το ΕΚΟΜΕ έγινε για να προσελκύει ξένες ταινίες στην Ελλάδα. Κανονικά από αυτά τα χρήματα θα έπρεπε να βοηθιέται ο ελληνικός κινηματογράφος με προϋποθέσεις, όπως να υπάρχουν άνθρωποι να ελέγχουν τα σενάρια, τους προϋπολογισμούς κ.λπ., για να γίνει ο κινηματογράφος εξαγώγιμος. Για παράδειγμα, είδα την προσωρινή επιτροπή των τεχνοκρατών που είμαι σίγουρος ότι εάν πάρει κάποιος από αυτούς ένα σενάριο δεν θα ξέρει τι να το κάνει, άλλη είναι η δουλειά τους. Το σινεμά δεν τους ενδιαφέρει και να σας πω πού το κατάλαβα. Πριν από λίγους μήνες έγινε το φεστιβάλ γαλλόφωνου κινηματογράφου στην Αθήνα, εκεί διαπίστωσα ότι το φεστιβάλ ήταν παράλληλα και σε άλλες έξι πόλεις στην Ελλάδα. Εμείς αντί να απλώνουμε τον ελληνικό κινηματογράφο, τον εξαφανίζουμε. Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για παράδειγμα, τώρα πρόσθεσε και την τηλεόραση. Αυτό είναι απαράδεκτο. Είναι φεστιβάλ κινηματογράφου με πρώτες και δεύτερες ταινίες, για να ανακαλύψουμε καινούργιες ματιές και προτάσεις. Να βάλουμε και τη διαφήμιση να τελειώνουμε. Ολα πάνε στο κέρδος. Εγώ δεν συμφωνώ, μακάρι να διαψευστώ.

-- Να κλείσουμε όμορφα. Είναι οι καλύτερες ταινίες σου η Αγγελική, ο Γρηγόρης και ο Λεωνίδας;

Ναι.

• Ευχαριστούμε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων και τον Ματθαίο Φρατζεσκάκη για τη βοήθειά του στη συνέντευξη αυτή.