Στο πλαίσιο της «Δημιουργικής Ευρώπης» ψηφίστηκε την περασμένη βδομάδα ο νέος νόμος του υπουργείου Πολιτισμού με τίτλο «Δημιουργική Ελλάδα», ο οποίος συγχωνεύει το Εθνικό Κέντρο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ) με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), δημιουργώντας έναν υπερ-οργανισμό, ανώνυμη εταιρεία, το «Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας ΑΕ - Creative Greece» (ΕΚΚΟΜΕΔ).

Οι λόγοι για τους οποίους ο κινηματογράφος και ο οπτικοακουστικός τομέας γενικότερα συγκεντρώνουν το έντονο ενδιαφέρον της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών - μελών θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους παρακάτω:

• Ο οπτικοακουστικός τομέας διευρύνεται εισχωρώντας όλο και περισσότερο σε άλλους καλλιτεχνικούς κλάδους. Η μουσική π.χ. δεν περιορίζεται πλέον στον ακουστικό χώρο. Τα βιντεοκλίπ συνοδεύουν τα τραγούδια, προσθέτοντας οπτικά στοιχεία και αφηγηματικότητα. Οι καλλιτέχνες ανταγωνίζονται για views και likes στις πλατφόρμες όπως το YouTube. Αξιοποιούν, επίσης, τον οπτικοακουστικό τομέα για να δημιουργήσουν ψηφιακά έργα.
• Είναι ο κλάδος με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση κεφαλαίου και ο πλέον βιομηχανοποιημένος σε σχέση με τους υπόλοιπους του Πολιτισμού, έχοντας τη δυνατότητα να συμβάλλει στην κερδοφορία και άλλων τομέων της οικονομίας: Στον τουρισμό και τους συνδεόμενους με αυτόν κλάδους, όπως κατασκευές, αγορά ακινήτων, συγκοινωνίες, εμπόριο κ.λπ, στις τηλεπικοινωνίες, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και προπαντός στην ψηφιακή οικονομία και τις τεχνολογίες αιχμής - εικονική, διευρυμένη πραγματικότητα, τεχνητή νοημοσύνη. Με αυτούς τους κλάδους, που αποτελούν σήμερα το πεδίο του πιο σφοδρού ανταγωνισμού ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, ο οπτικοακουστικός τομέας έχει τεράστια συνάφεια.
• Με τη μαζική διεισδυτικότητα στην ανθρώπινη συνείδηση, προσφέρεται ακόμη περισσότερο από άλλους κλάδους του Πολιτισμού για την πολιτική και ιδεολογική παρέμβαση. Είναι αποκαλυπτικές οι δηλώσεις Αμερικανών και ΝΑΤΟικών παραγόντων πάνω στα θέματα της πολιτιστικής διπλωματίας και πληροφορίας, καθώς στο οπτικοακουστικό πεδίο εμπίπτουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2022 σε εκδήλωση της Unesco που συμμετείχαν από κοινού το ΕΚΟΜΕ με το ΝΑΤΟ η Barbora Maronkova (σύμβουλος Επικοινωνιών για τη Στρατηγική Αντίληψη του ΝΑΤΟ) δήλωσε πως η πληροφορία είναι υψηλής στρατηγικής σημασίας ζήτημα σε έναν πόλεμο, όσον αφορά την άσκηση επιρροής. Σε άλλη περίσταση εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ δήλωσε ότι στόχος είναι μέσα από την πληροφορία να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στα πολιτικά συστήματα και τις κοινωνικοοικονομικές δομές και νόρμες, σε «έναν τρόπο ζωής που έχουμε συνηθίσει, που απολαμβάνουμε, αλλά έχουμε έρθει στο να τον αμφισβητήσουμε». Ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, συναντήθηκε στην Ουάσιγκτον με την Λι Σάτερφιλντ, αρμόδια για εκπαιδευτικά και πολιτιστικά θέματα. Κατά τη συνάντησή τους έγινε εκτενής συζήτηση σχετικά με θέματα που αφορούν τον κινηματογράφο και τον νέο οργανισμό, αλλά και για την υπό ίδρυση Σχολή για τεχνικούς κινηματογράφου. Οπως φαίνεται, η κυβέρνηση της ΝΔ επιχειρεί να μπει δυναμικά στην κούρσα των ανταγωνισμών για τον έλεγχο της πληροφορίας και την ενσωμάτωση και ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών στον χώρο του Πολιτισμού, και ειδικότερα του οπτικοακουστικού, ενεργά στο πλευρό των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου, όπου περιγράφονται οι στόχοι του νέου φορέα, σημειώνεται ότι ο πολιτιστικός τομέας, και ιδιαίτερα ο οπτικοακουστικός, είναι από τους πιο δυναμικούς παγκόσμια για την κοινωνική και αναπτυξιακή διάσταση, αφού συμβάλλει:

α) Στη διασφάλιση κοινωνικής συνοχής, στην υποταγή δηλαδή των λαϊκών στρωμάτων στην κυρίαρχη αστική πολιτική και ιδεολογία.

β) Στην αναπτυξιακή και καινοτόμα προοπτική στην οικονομία, δηλαδή την ενίσχυση της κερδοφορίας των ομίλων τόσο του οπτικοακουστικού τομέα - μέσα από χρηματοδοτικά κίνητρα για προσέλκυση επενδύσεων - όσο και άλλων κλάδων της οικονομίας.

γ) Στη διεθνή προβολή της χώρας, το να γίνει η Ελλάδα ένα ισχυρό brand name, όπως εξήγγειλε ο πρωθυπουργός στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, με σκοπό να αναβαθμιστεί η θέση της ελληνικής αστικής τάξης στον παγκόσμιο καταμερισμό. Το θέμα όμως δεν είναι η προβολή και μάλιστα του αρεστού ή του ανώδυνου για το κοινωνικό σύστημα πολιτισμού στο εξωτερικό, αλλά το πώς θα συμβάλει και ο ελληνικός Πολιτισμός, με τις δικές του παραστάσεις της πραγματικότητας, να αναδειχθούν τα κοινά προβλήματα και οι κοινές ανάγκες των λαών.

Μια παράμετρος που δεν πρέπει να υποτιμηθεί είναι και η ώθηση που προσπαθεί να δώσει ο νόμος στη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων, δηλαδή στην εκμετάλλευση της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας των καλλιτεχνών - δημιουργών και των υπόλοιπων εργαζομένων στον Πολιτισμό από τους ομίλους του οπτικοακουστικού τομέα, οι οποίοι μεταθέτουν το οικονομικό ρίσκο για την ανάπτυξη καινοτομιών στις μικρές νεοφυείς επιχειρήσεις και αν κάποιες ελάχιστες από αυτές επιτύχουν μια κερδοφόρα εφαρμογή, τις εξαγοράζουν. Η αξιοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας υπήρξε πάντα στην ιστορία της Τέχνης παράγοντας για την εξέλιξή της, ωστόσο αυτό ποτέ δεν επιβαλλόταν από τα «πάνω», υποχρεωτικά και για στόχους εξωκαλλιτεχνικούς. Ηταν αποτέλεσμα της προσωπικής αναζήτησης των καλλιτεχνών για νέα εκφραστικά μέσα.

Ετσι γίνεται ολοφάνερο ότι η μετατόπιση του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων (ΕΚΟΜΕ) από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο υπουργείο Πολιτισμού κάθε άλλο παρά έχει να κάνει με την ενίσχυση του πολιτιστικού χαρακτήρα αυτού του φορέα. Ο νέος νόμος είναι αποκαλυπτικός. Σελίδες επί σελίδων αφιερώνονται στον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, στα κίνητρα χρηματοδότησης, στις διαδικασίες και τους όρους ένταξης στο πρόγραμμα «επιστροφής χρημάτων» - cash rebate στους επενδυτές. Μέσα στις 60 και πλέον σελίδες του τμήματος του νόμου που αναφέρεται στον οπτικοακουστικό τομέα, ο καλλιτεχνικός κινηματογράφος είναι ανύπαρκτος και η μικρή κινηματογραφική παραγωγή των σκηνοθετών - παραγωγών του δικού τους έργου, την οποία, με πάρα πολλά προβλήματα, υπηρετούσε ωστόσο το ΕΚΚ - έχει εξαφανιστεί.

Κανένας, φυσικά, από τους παραπάνω στόχους δεν αποτελεί ανάγκη και απαίτηση του εργαζόμενου λαού. Το αντίθετο μάλιστα, στρέφονται εναντίον του, αφού για ακόμη μια φορά υποχρεώνεται να πληρώνει για την οικονομική ανάπτυξη των μονοπωλιακών ομίλων που τον εκμεταλλεύονται υλικά και πνευματικά. Ειδικότερα, οι εργαζόμενοι στις οπτικοακουστικές παραγωγές, όπως τα σίριαλ, στις μέρες δόξας που έζησε το ΕΚΟΜΕ τα τελευταία χρόνια, παρά τη μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου, βιώνουν μια άνευ προηγουμένου εντατικοποίηση, με 14ωρη καθημερινή εργασία, που φτάνει στην εξάντληση και οδηγεί σε εργατικά «ατυχήματα».

Οι εξελίξεις αυτές κάνουν ολοφάνερο ότι η σημερινή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η ραγδαία εξέλιξη των εκφραστικών μέσων της Τέχνης με τη συμβολή της επιστήμης και της τεχνολογίας και προπαντός η μορφωτική πολιτιστική ανάπτυξη του καλλιτεχνικού δυναμικού δεν χωρούν, ασφυκτιούν στις σημερινές ξεπερασμένες εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, που όσο αναπροσαρμόζονται και «εκσυγχρονίζονται» γίνονται ακόμη πιο αντιδραστικές.

Ο Πολιτισμός δεν μπορεί να αποτελεί εμπόρευμα και πεδίο κερδοφορίας και ανταγωνισμού. Η κοινωνική αποστολή της Τέχνης - επομένως και του κινηματογράφου και γενικότερα του οπτικοακουστικού έργου - είναι η καλλιέργεια του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, που θα τον κάνει ικανό να αναγνωρίζει την πραγματικότητα για να μπορεί να την αλλάξει σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες του, αντί ευχάριστα να τον αποκοιμίζει και να τον χειραγωγεί.

Στη θέση της καπιταλιστικής πολιτιστικής - δημιουργικής βιομηχανίας που καταπνίγει την Τέχνη και τους δημιουργούς της θα πρέπει να συγκροτηθεί ένας κρατικός (κοινωνικοποιημένος) φορέας οπτικοακουστικής τέχνης, που θα διευθύνεται και θα ελέγχεται από τους ίδιους τους δημιουργούς και τους άλλους εργαζόμενους στον κλάδο. Αυτός ο φορέας, διευρύνοντας τις υπάρχουσες υποδομές και αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία, θα οργανώσει την παραγωγή και τη διανομή του οπτικοακουστικού έργου. Θα παρέχει στους συντελεστές του τα απαραίτητα μέσα, όπως απαλλαγή από τον εφιάλτη της επιβίωσης, με σταθερό μισθό και πλήρη εργασιακά δικαιώματα, την εξασφάλιση του απαραίτητου χρόνου για δημιουργία, τον αναγκαίο εξοπλισμό και τις υποδομές, την εκπαίδευση και συνεχή επιμόρφωσή τους, για να υπηρετήσουν ελεύθερα και συνειδητά τον αληθινό κοινωνικό προορισμό της τέχνης τους.

Με άλλα λόγια, η απελευθέρωση της Τέχνης και των δημιουργών της προϋποθέτει την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και διάδοσης της Τέχνης. Αυτός είναι ο τρόπος για να μετατραπεί ο δημιουργός από πωλητής προϊόντων και υπηρεσιών με ειδίκευση στο μάρκετινγκ και την επιχειρηματικότητα σε πραγματικό ιδιοκτήτη της σκέψης, του συναισθήματος, του ταλέντου, της τέχνης του. Σ' αυτήν την προοπτική η πολιτιστική και καλλιτεχνική παραγωγή θα πάψει να λειτουργεί ως ανταγωνιστική βιομηχανία και θα αντιμετωπιστεί ως κοινωνική λειτουργία, που θα ανεβάζει ολοένα την πολιτιστική, πνευματική στάθμη κάθε μέλους της κοινωνίας.

Υποσημείωση:

1 Οι όροι πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας αφορούν επιχειρήσεις του κλάδου και όχι καλλιτέχνες-δημιουργούς. Σύμφωνα με μελετητές η διάκριση σε πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα -που εμφανίζεται σε ευρωενωσιακά και κυβερνητικά κείμενα, όπως στον συγκεκριμένο νόμο -συνίσταται στο ότι ο πρώτος αξιοποιεί πιο παραδοσιακά μέσα έχοντας προκύψει από τις τεχνολογικές - βιομηχανικές εξελίξεις των αρχών του 20ου αιώνα, ενώ ο δευτερος αφορά τις πολυ μικρές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή καινοτόμων εφαρμογών στον τομέα των τεχνολογιών υψηλού κινδύνου, όπως το διαδίκτυο και οι τεχνολογίες αιχμής.