Τα ανταγωνιστικά σχέδια μεταξύ διαφόρων ιμπεριαλιστικών κέντρων, για δρόμους μεταφοράς Ενέργειας και εμπορευμάτων, περιπλέκονται ακόμη περισσότερο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η Κεντρική Ασία, ο Νότιος Καύκασος, η Κασπία αναδεικνύονται σε νέες «αρένες» γεωπολιτικών συγκρούσεων.

Στην περιοχή των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών - παραδοσιακά υπό την επιρροή της Ρωσίας - παρεμβαίνει όλο και πιο έντονα η Κίνα, ενώ αξιοποιώντας και τον πόλεμο στην Ουκρανία εντείνεται η δράση της Τουρκίας, της ΕΕ και των ΗΠΑ.

Με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, σημειώνει η Λέσχη Βαλντάι («think tank» με έδρα τη Μόσχα) σε πρόσφατη έκθεσή της, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η ΕΕ ενίσχυσαν τις προσπάθειές τους να εντείνουν την αντιπαράθεση με τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές τους στην περιοχή, τη Ρωσία και την Κίνα.

Το ΥΠΕΞ των ΗΠΑ «δηλώνει ωμά την πρόθεσή του να διαχωρίσει» την Κεντρική Ασία από τη Ρωσία, ενώ η περιβόητη USAID (κυβερνητική υπηρεσία των ΗΠΑ για τη «διεθνή ανάπτυξη») θέτει ως στόχο τη μείωση της εξάρτησης της περιοχής «από τη ρωσική αγορά και τις εξαγωγικές διαδρομές».

Από τον Φλεβάρη, η Δύση άρχισε να ασκεί αυξανόμενες πιέσεις στα κράτη της περιοχής και «απαιτεί να διαλέξουν μια πλευρά», αναφέρει η έκθεση. Ωστόσο, η Ρωσία παραμένει «ο μεγαλύτερος επενδυτικός και εμπορικός εταίρος της Κεντρικής Ασίας και εγγυητής της ασφάλειας στην περιοχή», προσθέτει, προειδοποιώντας για «σοβαρές συνέπειες» σε περίπτωση που λόγω Ουκρανίας ατονήσει η παρέμβαση της Μόσχας. Διαπιστώνει δε «ανησυχητικές εσωτερικές διεργασίες» στα κράτη της περιοχής εν μέσω πιέσεων που ασκεί η «στρατιωτικοπολιτική κρίση στην Ουκρανία».

Πολύ περισσότερο αφού «η γεωπολιτική θέση της Κεντρικής Ασίας μεταξύ των κορυφαίων ευρασιατικών δυνάμεων την καθιστά αντικείμενο σημαντικού ενδιαφέροντος».

Σε αυτό το φόντο, στη συνάντηση κορυφής που πραγματοποίησαν στα μέσα Δεκέμβρη στην Αβάζα του Τουρκμενιστάν, στις ακτές της Κασπίας, οι ηγέτες της Τουρκίας, Ρ. Τ. Ερντογάν, του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχ. Αλίεφ, και του Τουρκμενιστάν, Σ. Μπερντιμουχαμέντοφ, στο επίκεντρο ήταν, όπως αναμενόταν, η Ενέργεια.

Οι στενοί σύμμαχοι Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν εκτός των άλλων συμμετέχουν και στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών, ενώ το Τουρκμενιστάν εξαιτίας του «ουδέτερου καθεστώτος» του, είναι παρατηρητής. Η Μόσχα προσπαθεί να εντάξει το Τουρκμενιστάν στο «αμυντικό» σύμφωνο Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) και την Ευρασιατική Οικονομική Ενωση, ωστόσο υποστηρίζει το «ουδέτερο» καθεστώς του στον βαθμό που δεν εντάσσεται στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών και γενικότερα εμποδίζεται μια σημαντική προσέγγιση με την Τουρκία, η οποία θα άνοιγε τον δρόμο στην Αγκυρα να αυξήσει την επιρροή της στην Κεντρική Ασία.

Η Τουρκία θέλει να μεταφέρει το φυσικό αέριο της Κασπίας προς την Ευρώπη. Το Τουρκμενιστάν αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους παραγωγούς φυσικού αερίου στον κόσμο, ωστόσο μέχρι σήμερα οι οικονομικές του σχέσεις είναι προσανατολισμένες κυρίως προς την Κίνα. Το 1/3 του φυσικού αερίου που εξορύσσει το Τουρκμενιστάν διοχετεύεται στην Κίνα, το υπόλοιπο καταναλώνεται εσωτερικά ή παραδίδεται στη Ρωσία, σύμφωνα με έκθεση της BP. Το μέγεθος των τουρκμενικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου είναι περίπου το 1/3 εκείνων της Ρωσίας, στα 13,6 τρισ. κυβικά μέτρα, με στοιχεία του τέλους του 2020.

Στη σημερινή συγκυρία, η ΕΕ προσπαθεί να βρει εναλλακτικές προμήθειες φυσικού αερίου για να περιορίσει σημαντικά τις εισαγωγές από τη Ρωσία, αλλά και για να διαφοροποιηθεί από το ακριβό αμερικανικό LNG, ενισχύοντας παράλληλα την επιρροή της στην Κεντρική Ασία.

Η Αγκυρα βρίσκει μια ευκαιρία να προωθήσει τα διαχρονικά σχέδιά της για επέκταση του αγωγού TANAP (Trans-Anatolian Gas Pipeline), μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού στην Κασπία, που θα ενώσει τις ακτές του Αζερμπαϊτζάν και του Τουρκμενιστάν μεταφέροντας τουρκμένικο φυσικό αέριο προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Σχέδιο, το οποίο η Ρωσία προσπαθεί σταθερά να αποτρέψει.

Επιπλέον, η Τουρκία θέλει να εκμεταλλευτεί τη γεωπολιτική συγκυρία, ώστε να γίνει ένας κόμβος εμπορίου - διαμετακόμισης φυσικού αερίου, μεταφέροντας στην Ευρώπη ένα μείγμα φυσικού αερίου που προέρχεται από τη Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, ακόμη και τις αποστολές LNG.

Σε αυτές τις φιλοδοξίες εντάσσονται άλλωστε και τα παζάρια με τη Ρωσία για επέκταση των δυνατοτήτων του αγωγού «TurkStream», με τον Ρώσο Πρόεδρο, Βλ. Πούτιν, να επισημαίνει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να γίνει ο μεγαλύτερος κόμβος διαμετακόμισης φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Είναι μια πρόταση της Μόσχας στην προσπάθειά της να εμποδίσει σχέδια για μεταφορά τουρκμενικού αερίου στην ΕΕ, αλλά και τα σχέδια των ΗΠΑ να μετατραπεί η Ελλάδα σε βασικό κόμβο μεταφοράς αμερικανικού LNG.

Στη Σύνοδο Κορυφής στην Αβάζα, οι τρεις Πρόεδροι (Τουρκμενιστάν, Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν) συζήτησαν για τις δυσκολίες προμήθειας φυσικού αερίου ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή αγορά και τόνισαν για άλλη μια φορά το ημιτελές έργο του αγωγού φυσικού αερίου TANAP για παραδόσεις από το Τουρκμενιστάν στην ΕΕ. Το Αζερμπαϊτζάν ήδη αποστέλλει φυσικό αέριο προς την Ευρώπη, καλύπτοντας μέρος των κενών που αφήνει η περικοπή των ρωσικών ροών, ωστόσο μεγάλο μέρος των αποθεμάτων του Τουρκμενιστάν έχει μείνει αναξιοποίητο.

Οπως σημείωσε ο Ερντογάν μετά τη συνάντηση, ο αγωγός TANAP που μεταφέρει το αέριο από το κοίτασμα «Shah Deniz» του Αζερμπαϊτζάν μέσω Γεωργίας, στην Τουρκία, έχει ήδη φτάσει τη μέγιστη χωρητικότητά του στα 32 δισ. κυβικά μέτρα, ενώ πρόσθεσε ότι ο TAP (Trans Adriatic Pipeline) που μεταφέρει φυσικό αέριο από την Τουρκία στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας βρίσκεται επίσης στο όριο των 6 δισ. κυβικών μέτρων.

Τώρα, ομάδες εργασίας των τριών χωρών θα εξετάσουν ζητήματα τεχνικής υποδομής, κόστος κ.λπ. για να αποφασιστεί αν θα κατασκευαστεί νέος αγωγός ή όχι.

Ωστόσο, η κατασκευή ενός αγωγού μέσω της Κασπίας Θάλασσας θα μπορούσε να έχει μεγάλες τεχνικές δυσκολίες, σύμφωνα με τον Τούρκο εμπειρογνώμονα Ενέργειας, Αλί Αρίφ Ακτούρκ. Επιπλέον, διακρατική συμφωνία που υπογράφηκε το 2018 για την οριοθέτηση της Κασπίας αναφέρεται σε περιβαλλοντικούς κανονισμούς και σε προηγούμενες διεθνείς συμφωνίες ως δεσμευτικές, καθιστώντας ουσιαστικά τη Ρωσία τον τελικό διαιτητή.

«Πολύ δύσκολα θα κατασκευαστεί ένας αγωγός στην Κασπία χωρίς τη συγκατάθεση της Ρωσίας και του Ιράν», σημειώνει ο ίδιος.

Πόσο μάλλον που η Μόσχα θα προτιμούσε μια επέκταση της ροής του φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν προς το Νότο, κατά μήκος του Ιράν.

Το Τουρκμενιστάν, όπως και συνολικά η περιοχή της Κεντρικής Ασίας και των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών, θα απασχολήσει ακόμα πιο πολύ μελλοντικά, μπαίνοντας όλο και περισσότερο στο «μάτι του κυκλώνα» του παγκόσμιου ανταγωνισμού.

Είναι εμφανείς οι προσπάθειες της ηγεσίας του Τουρκμενιστάν να «ισορροπήσει» ανάμεσα στον παραδοσιακό «στρατηγικό εταίρο», τη Ρωσία, και στις ΗΠΑ, την ΕΕ και την Κίνα. Ορισμένες κινήσεις το τελευταίο διάστημα δείχνουν πως όλο και λιγότερο η τουρκμένικη ηγεσία «λαμβάνει υπόψη» τα συμφέροντα της Ρωσίας και της Κίνας.

Η πρόσφατη συνάντηση των τριών ηγετών στην Κασπία υποδηλώνει τόσο την επίλυση των διαφορών για τις υπεράκτιες εγκαταστάσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν, όσο και την αυξανόμενη ισχύ του Ναυτικού του Τουρκμενιστάν στον Νότιο Καύκασο, η οποία ενδέχεται να αμφισβητήσει τη μακροχρόνια κυριαρχία της Ρωσίας με τον Στόλο της Κασπίας. Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι, γεωπολιτικά, το Τουρκμενιστάν «παίζει» σήμερα περισσότερο από ποτέ.

Περαιτέρω, το Τουρκμενιστάν υπέγραψε συμφωνία παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στο Αφγανιστάν, με αμφίβολο οικονομικό όφελος, ωστόσο υπηρετεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο σταθεροποίησης της περιοχής και προσεταιρισμού των Ταλιμπάν, κόντρα στην «αποκλειστική σχέση» που επιχειρούν να οικοδομήσουν η Ρωσία και η Κίνα.

Εξίσου «ενοχλητικές» για τη Ρωσία είναι οι φιλοδοξίες για μεταφορά τουρκμενικού φυσικού αερίου μέσω Αφγανιστάν στις τεράστιες αγορές του Πακιστάν και της Ινδίας.

Για «επιρροή» στο Τουρκμενιστάν ανταγωνίζονται σε αυτήν τη φάση - εκτός από τη Ρωσία - η ΕΕ, η Τουρκία, η Κίνα, το Ιράν και το Αφγανιστάν. Το Πεκίνο έχει κάνει σημαντικά βήματα, αλλά οι πιο σημαντικές κινήσεις σε αυτήν τη γεωπολιτική σκακιέρα ήταν αυτές της ΕΕ και της Τουρκίας - και οι προσπάθειες της Μόσχας να αντιμετωπίσει τις προσεγγίσεις τους.

Ενδεικτικά, στις αρχές Δεκέμβρη ο ΥΠΕΞ του Τουρκμενιστάν, Ρ. Μερέντοφ, συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του, Σ. Λαβρόφ. Παρά τις εκατέρωθεν δηλώσεις για «στρατηγικό εταίρο», η Μόσχα δεν σημείωσε μεγάλη πρόοδο στις προσπάθειες να ενταχθεί το Τουρκμενιστάν στον CSTO ή στην Ευρασιατική Οικονομική Ενωση.

Στις 11 Δεκέμβρη η εκπρόσωπος της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, Φινλανδή Τ. Χακάλα, επισκέφτηκε την Ασγκαμπάτ για να λάβει μέρος στους εορτασμούς της Παγκόσμιας Μέρας Ουδετερότητας, ωστόσο συζητήθηκε «μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων για την επέκταση των δεσμών μεταξύ Τουρκμενιστάν και ΕΕ».

Ολο και περισσότερα κράτη της περιοχής προσπαθούν να προσπεράσουν ή και να επωφεληθούν από τις αντιρωσικές κυρώσεις και την «απομόνωση» της Ρωσίας που επιβάλλει η Δύση.

Ενδεικτικά, το Ουζμπεκιστάν έστειλε πρόσφατα για πρώτη φορά φορτίο με συμπύκνωμα χαλκού προς την Ευρώπη μέσω μιας νέας σιδηροδρομικής διαδρομής που παρακάμπτει τη Ρωσία.

Η διαδρομή «Μέσος Διάδρομος» διασχίζει το Τουρκμενιστάν, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, καθώς και την Κασπία και τη Μαύρη Θάλασσα με τη βοήθεια πλωτών μέσων και οι Βρυξέλλες τον προωθούν ως εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή διαδρομή από βορρά για τις σιδηροδρομικές μεταφορές Ευρώπης - Ασίας μέσω Ρωσίας.

Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ) δήλωσε έτοιμη να επενδύσει δισεκατομμύρια ευρώ στην ανάπτυξη εμπορευματικών διαδρομών μεταξύ Ευρώπης και Ασίας που παρακάμπτουν τη Ρωσία.

Αντίστοιχα, το Καζακστάν προσπαθεί να επωφεληθεί από τις αντιρωσικές κυρώσεις, αρνήθηκε να πληρώνει σε ρούβλια για τις εισαγωγές ρωσικών υδρογονανθράκων και επιπλέον θα στέλνει από τον Γενάρη αργό πετρέλαιο στη Γερμανία, για να αντικαταστήσει το ρωσικό.