Η περιβαλλοντολογική κατάσταση του Λεκανοπεδίου της Αττικής είναι γνωστή σε όλους τους κατοίκους του, που την υφίστανται καθημερινά. Ενα αλλοπρόσαλλο συνονθύλευμα από παραγωγικές δραστηριότητες «ατάκτως ερριμμένες», άναρχη δόμηση και κυκλοφοριακό κομφούζιο, που δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα υποβάθμισης των συνθηκών ζωής των κατοίκων, που επιδεινώνονται συνεχώς. Οι περιβαλλοντολογικές παρεμβάσεις των αστικών κυβερνήσεων - εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις - περιορίστηκαν στην εξυπηρέτηση των ποικίλων μικρών και μεγάλων συμφερόντων, που ασέλγησαν πάνω στο σώμα του οικιστικού ιστού. Ανομολόγητος, αλλά σταθερός στόχος αυτής της πρακτικής ήταν η μείωση του κόστους παραγωγής, άρα η μεγιστοποίηση των κερδών του μεγάλου κεφαλαίου. Και βέβαια, αυτή η κατάσταση θα είχε αντιμετωπίσει σημαντική λαϊκή αντίσταση αν δε συνοδευόταν από μια προσπάθεια εξαγοράς της συνείδησης τμημάτων των λαϊκών στρωμάτων, διαφορετικών κάθε φορά, με μικροπαροχές, που τελικά το σύνολο των κατοίκων πλήρωνε με επιδείνωση των όρων διαβίωσης.

Το νέο σχέδιο νόμου του ΥΠΕΧΩΔΕ με τον ψευδεπίγραφο τίτλο «Βιώσιμη ανάπτυξη Αττικής και άλλες διατάξεις» ακολουθεί την πεπατημένη. Και δε θα μπορούσε να είναι διαφορετικό, κρίνοντας από τη γενικότερη φιλομονοπωλιακή πολιτική της κυβέρνησης. Στην ουσία νομιμοποιεί τις αυθαιρεσίες των βιομηχάνων, δίνει τη δυνατότητα για επέκταση των εγκαταστημένων βιομηχανιών και τη δημιουργία νέων. Στην περίπτωση αυτή αναζητά τη συμμαχία με τη μικρή βιοτεχνία, «διευκολύνοντάς» την να συνεχίσει να λειτουργεί κάτω από απαράδεκτες συνθήκες, που τελικά εμποδίζουν την ανάπτυξή της. Με αυτή την τελευταία διάσταση θα ασχοληθούμε στο σημείωμα αυτό.

Μέχρι τη δεκαετία του '80 η κατάσταση με τη χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων είχε περίπου ως εξής: Ο κάθε ενδιαφερόμενος άνοιγε μια μονάδα όπου τον βόλευε.

Ο βιομήχανος όπου εύρισκε εύκολα πρώτες ύλες και εργατική δύναμη, όπου μπορούσε να διαθέσει τα εμπορεύματα πιο εύκολα, δηλαδή στα αστικά κέντρα.

Ο βιοτέχνης όπου μπορούσε να βρει πελατεία, δηλαδή πάλι στα αστικά κέντρα. Κατοικίες, εγκαταλειμμένες οικίες, παράγκες ακόμα και κοινόχρηστοι χώροι μετατράπηκαν σε βιοτεχνίες, σε μια προσπάθεια περιορισμού του κόστους εγκατάστασης και λειτουργίας, χωρίς, τις περισσότερες φορές, να ικανοποιούνται οι πιο στοιχειώδεις προϋποθέσεις, με τον βιοτέχνη να εργάζεται σε ένα απαράδεκτο περιβάλλον, θύμα της αδύναμης θέσης του στην καπιταλιστική αγορά.

Τη δεκαετία του '80 η κατάσταση φαινόταν ήδη να έχει φθάσει στο απροχώρητο. Το Προεδρικό Διάταγμα 84/1984 έρχεται να βάλει ένα φρένο στην παραγωγική αναρχία του Λεκανοπεδίου. Απαγορεύει κάθε παραπέρα ανάπτυξη της βιομηχανίας. Θεσπίζει δυο βασικά κριτήρια για την παρουσία της βιοτεχνίας στον οικιστικό ιστό. Το είδος της δραστηριότητας και το ύψος της ενεργειακής κατανάλωσης. Ετσι επιτρέπει μόνο 68 δραστηριότητες μέχρι 15 ΗΡ (12 KW) σε περιοχές γενικής κατοικίας και άλλες 31 μέχρι 50 ΗΡ (40 KW) σε περιοχές μη οχλουσών ή οχλουσών εγκαταστάσεων.

Το ΠΔ 84/84 θα μπορούσε να παίξει θετικό ρόλο, με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα εφαρμοζόταν πλήρως και σε όλη του την έκταση. Είχε όμως και τρανταχτές αδυναμίες.

• Αντιμετώπιζε την υπάρχουσα κατάσταση στατικά, χωρίς να προβλέπει μέτρα για την αντιστροφή της.
• Περιόριζε ασφυκτικά τα πλαίσια λειτουργίας της μικρής παραγωγής στις περιοχές γενικής κατοικίας, χωρίς αυτό να επιβάλλεται πάντα από περιβαλλοντολογικούς λόγους.
• Δεν προέβλεπε στην ουσία καμιά εναλλακτική λύση για τη μικρή παραγωγή, την οποία πρακτικά απαγόρευε σε ένα μεγάλο τμήμα του Λεκανοπεδίου. Τα βιοτεχνικά πάρκα που θα έδιναν κάποια λύση είναι ακόμα και σήμερα στα χαρτιά (μόνο αυτά του Σχιστού και των Ανω Λιοσίων βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο).

Στην πρακτική του εφαρμογή το ΠΔ 84/84 λίγο απέδωσε στον περιορισμό της ασυδοσίας των βιομηχάνων στον τομέα του περιβάλλοντος. Αλλωστε, το βιομηχανικό κεφάλαιο, όντας τμήμα της αστικής εξουσίας, έβρισκε τρόπους να το παραβιάζει «νόμιμα» ή παράνομα.

Μικρή ίσως επίδραση είχε στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων του Λεκανοπεδίου της Αττικής, αφού τα σημερινά οξυμένα προβλήματα δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν με τις «ασπιρίνες» των απαγορεύσεων, αλλά απαιτούν δραστικά μέτρα και, βέβαια, πολιτική που να έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο και όχι τα κέρδη του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων.

Εκεί που το ΠΔ 84/84 είχε χειροπιαστά αποτελέσματα ήταν στο στραγγαλισμό μεγάλου τμήματος της μικρής παραγωγής. Και αυτό έγινε με δυο κυρίως τρόπους:

• Την αυθαίρετη επέκταση των περιοχών γενικής κατοικίας από ορισμένους δήμους, που ξαφνικά έβγαζε στην παρανομία πολλές βιοτεχνίες οι οποίες μέχρι τότε λειτουργούσαν νόμιμα.
• Τη διασταύρωση των στοιχείων της ΔΕΗ που, ειδικά τα τελευταία χρόνια, άρχισε να στέλνει «φιρμάνια» για διακοπή της παροχής ρεύματος σε όσους είχαν βιομηχανικό τιμολόγιο χωρίς όμως να έχουν καταθέσει την απαραίτητη από το νόμο άδεια εγκατάστασης και λειτουργίας.

Εδώ πρέπει να προσθέσουμε ότι, άσχετα με τη νομιμότητά της, οι περίοικοι μπορούν νομικά κάθε στιγμή να ζητήσουν το κλείσιμο μιας βιοτεχνίας αν θεωρήσουν ότι είναι πηγή ηχορύπανσης.

Και για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του προβλήματος πρέπει να πούμε ότι σήμερα οι μισές από τις περίπου 60.000 βιοτεχνίες του Λεκανοπεδίου δε διαθέτουν άδεια λειτουργίας, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου.

Ετσι, σημαντικό τμήμα της βιοτεχνίας βρέθηκε, χωρίς εναλλακτικές λύσεις που να μπορεί να αντέξει οικονομικά, ανάμεσα στη λειτουργία σε καθεστώς παρανομίας ή το κλείσιμο.

Από την άλλη μεριά οι βιομήχανοι δε σταμάτησαν σε κάθε ευκαιρία να γκρινιάζουν για τους περιορισμούς που δήθεν έβαζαν φραγμούς στην ανάπτυξη. Βρήκαν μάλιστα πρόθυμους υποστηρικτές στις συμβιβασμένες ηγεσίες της ΓΣΕΒΕΕ και του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου της Αθήνας.

Μ' αυτά και μ' αυτά φθάσαμε αισίως στην εποχή της «αειφόρου ανάπτυξης» και της «βιώσιμης ανάπτυξης». Τι σημαίνουν αυτά; Σύμφωνα με το νομοσχέδιο, που πρόσφατα κατατέθηκε, σημαίνουν ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου παραγωγικές δραστηριότητες και κατοικία μπορούν να συμβιώσουν αρμονικά γιατί η σύγχρονη τεχνολογία μπορεί να αμβλύνει τις επιπτώσεις. Δεν ξέρουμε πόσο ασφαλής μπορεί να είναι μια πολυκατοικία σε «μεσοτοιχία» με ένα καζάνι της PETROLA, αλλά είναι πράγματι άξια θαυμασμού τα επιχειρήματα που σκαρφίζονται τα επιτελεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για να βαφτίσουν μια καταστροφική για την Αττική πολιτική, που υπαγορεύεται από το μεγάλο κεφάλαιο, σε «περιβαλλοντολογική αναβάθμιση». Τα επιχειρήματα θυμίζουν τη σταυροφορία για τους καταλύτες των αυτοκινήτων, που περιόρισαν τους παλιούς ρύπους, αλλά δημιούργησαν νέους, γεμίζοντας τα ταμεία των αυτοκινητοβιομηχανιών. Δε θα επεκταθούμε παραπέρα στην κύρια κατεύθυνση του νομοσχεδίου. Υπάρχει μια άλλη ενδιαφέρουσα διάσταση που θα αναλύσουμε παρακάτω. Και αυτή είναι τα μέτρα που προβλέπονται για τη βιοτεχνία, που συνοπτικά είναι τα παρακάτω:

• Επιτρέπει οποιαδήποτε δραστηριότητα μέσα στις περιοχές γενικής κατοικίας με μόνο κριτήριο η κινητήρια δύναμη να μην υπερβαίνει τα 12 kW και 50 kW θερμική.
• Επιτρέπει οποιαδήποτε δραστηριότητα χαμηλής όχλησης σε περιοχές ΜΕ (μη ιδιαίτερα οχλουσών εγκαταστάσεων) και ΕΟ (οχλουσών εγκαταστάσεων) με μέγιστη κινητήρια δύναμη 150 kW.
• Σε περίπτωση παράνομης λειτουργίας δίνεται προθεσμία 6 μηνών για συμμόρφωση και σε περίπτωση αλλαγής χρήσης γης προθεσμία 10 ετών για την απομάκρυνση, διαφορετικά οι εγκαταστάσεις σφραγίζονται.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι:

• Η κατάσταση δεν αλλάζει ουσιαστικά αφού δεν υπάρχει ένα συνολικό σχέδιο για τη χωροθέτηση της βιοτεχνίας, ούτε η πολιτική βούληση να εκπονηθεί κάτι τέτοιο.
• Τα βιοτεχνικά πάρκα, ακόμα και όταν πραγματοποιηθούν, δε θα δώσουν συμφέρουσα οικονομικά λύση στους βιοτέχνες, αφού αυτά προορίζονται να παραδοθούν στο μεγάλο κεφάλαιο.
• Ακόμα και αν κάποιες βιοτεχνίες επωφεληθούν από την απελευθέρωση των δραστηριοτήτων, οι περισσότερες δε θα «χωρέσουν» στο πλαφόν της κινητήριας δύναμης και θα εξακολουθήσουν να λειτουργούν παράνομα.
• Στην ίδια θέση θα βρεθούν αυτές που πλήττονται από τις αλλαγές χρήσης γης με δεδομένη την οικιστική ανάπτυξη του Λεκανοπεδίου και τη συνεπακόλουθη διόγκωση των περιοχών γενικής κατοικίας.

Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση προτείνει στους βιοτέχνες να συνεχίσουν να εργάζονται όπως μέχρι τώρα, με τους ίδιους απαράδεκτους όρους, με την απειλή του κλεισίματος αν οι δήμοι το αποφασίσουν, με δόλωμα τη νομιμοποίηση. Σαν πολύ μικρό δεν είναι το τυρί για μια τόσο μεγάλη φάκα;

Γι' αυτούς που θεωρούν την κυριαρχία του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων δεδομένη, το νομοσχέδιο αυτό αποτελεί μια κάποια λύση. Θα δώσει μια παράταση ζωής στη μικρή βιοτεχνία αφήνοντάς την να αργοσβήνει μέσα στη μιζέρια της. Οι σημερινές ανάγκες, όμως, δεν επιτρέπουν τέτοιου είδους συμβιβασμούς, πολύ περισσότερο που οι περιβαλλοντολογικές συνθήκες στην Αττική έχουν φθάσει στο απροχώρητο και η μικρή βιοτεχνία ασφυκτιά θαμμένη μέσα στην κατοικία. Μια ρεαλιστική πρόταση για τη χωροθέτηση της μικρής παραγωγής πρέπει να στοχεύει τόσο στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων του Λεκανοπεδίου όσο και στην υπεράσπιση της θέσης εργασίας και του εισοδήματος των βιοτεχνών και στη διευκόλυνση της εργασίας τους. Μια τέτοια πρόταση δε θα μπορούσε παρά να έχει αντιμονοπωλιακό χαρακτήρα.

Δεν μπορούμε να ανεχτούμε τη συμβίωση της κατοικίας με τη βιοτεχνία. Από την άλλη δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την άποψη που φορτώνει όλα τα βάρη για το υποβαθμισμένο περιβάλλον της κατοικίας σε αυτήν. Επειτα τμήμα της βιοτεχνίας εξυπηρετεί τις άμεσες ανάγκες των κατοίκων και μπορεί, κάτω από προϋποθέσεις, να συμβιώσει μαζί με την κατοικία - κοντά και όχι μέσα σε αυτήν βέβαια - χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος.

Με βάση τη σημερινή πραγματικότητα προτείνονται οι παρακάτω θέσεις:

• Μετεγκατάσταση όλων των βιοτεχνιών με κινητήρια δύναμη μέχρι 20 kW, που λειτουργούν σε περιοχές κατοικίας σε «βιοτεχνικά τετράγωνα» (κατά το πρότυπο των εμπορικών κέντρων), σε εγκαταστάσεις που παραχωρούνται από τον δήμο σε προσιτή τιμή (είτε ενοικιάζονται είτε πωλούνται) με τις παρακάτω προϋποθέσεις:

- Συμβάλλουν στην εξυπηρέτηση των άμεσων αναγκών των κατοίκων της περιοχής.

- Δεν παράγουν κατά τη λειτουργία τους αέριους ρύπους και υγρά και στερεά απόβλητα ή οι ρύποι είναι μικρής ποσότητας που με την κατάλληλη διαδικασία μπορούν να απομακρύνονται χωρίς επιβάρυνση του περιβάλλοντος.

- Εχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των κατοίκων από την ηχορύπανση.

• Μετεγκατάσταση όλων των βιοτεχνιών με κινητήρια δύναμη μέχρι 100 kW που λειτουργούν σε περιοχές κατοικίας σε βιοτεχνικά πάρκα στα όρια των δήμων (όπου υπάρχουν κατάλληλες εκτάσεις) με τις παραπάνω προϋποθέσεις για τα απόβλητα και τους ρύπους. Αυτά τα βιοτεχνικά πάρκα πρέπει να ανήκουν στους ίδιους τους βιοτέχνες και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Να είναι αυτοδιοικούμενα, να διευκολύνουν τη συνεταιριστικοποίηση και την εφαρμογή κλαδικών πολιτικών.
• Μετεγκατάσταση όλων των ρυπογόνων βιοτεχνιών σε βιοτεχνικά πάρκα οργανωμένα με τον ίδιο τρόπο έξω από το Λεκανοπέδιο της Αττικής.

Για να γίνουν πράξη τα παραπάνω απαιτούνται:

• Καταγραφή της σημερινής κατάστασης.
• Ισορροπημένος χωροταξικός σχεδιασμός.
• Ισχυρά κίνητρα (κρατική επιχορήγηση, ευνοϊκή χρηματοδότηση κ.ά.) για τη μετεγκατάσταση των βιοτεχνιών.
• Χορήγηση προσωρινών αδειών λειτουργίας σε όλες τις βιοτεχνίες μέχρι τη μετεγκατάστασή τους με παράλληλη λήψη μέτρων για τον περιορισμό της όχλησης.

Να, λοιπόν, μια διέξοδος για να απαλλαγούν οι κάτοικοι του Λεκανοπεδίου από την όχληση της βιοτεχνίας και οι βιοτέχνες να αποχωρήσουν από τα υπόγεια των πολυκατοικιών και τις παράγκες.