Τέτοιες μέρες επίσημα ή όχι, ιδιωτικά ή δημόσια όλοι προσπαθούν να κάνουν το "ταμείο" της χρονιάς που τελείωσε. Το παλιό και χαρούμενο τραγουδάκι της παράδοσης και της χαμένης μας αθωότητας δηλώνει θριαμβευτικά "γέρε χρόνε φύγε τώρα, πάει η δική σου η σειρά. Ηρθε ο νέος με τα δώρα με τραγούδια και χαρά". Και να οι πράσινες τσόχες, και οι αφράτοι ξηροί καρποί, οι μυρωδάτες βασιλόπιτες, οι πονηρές τράπουλες και τα φρεσκοβαμμένα κόκκινα αυγά, θα πρόσθετε ο μικρός μας ο Γιαννάκης, περιπαίζοντας με τον τρόπο αυτό τον εορταστικό "χαβαλέ" που δεν του έχει μείνει τίποτε σημαντικό μέσα του. Ούτε συμβολισμοί, ούτε παραδοσιακές αναφορές. Και τα στολισμένα πλαστικά δέντρα, οι πολύχρωμες φωτεινές γιρλάντες που κρέμονται από τα μπαλκόνια γελοία παιχνίδια στα μάτια των αφελών, που ξεχνούν τους καταχθόνιους καλικάντζαρους, που κατατρώνε τις ρίζες του δέντρου της ύπαρξής μας και όπου να 'ναι το "δέντρο" θα πέσει. Μια πτώση που δεν είναι φυσική και που δε θυμίζει το θάνατο. Μιλάω για την "πτώση" εκείνη που σημαίνει το τέλος των οραμάτων. Το τέλος μιας συνείδησης που δεν κοιμάται ήσυχη κάτω από τα ψεύτικα ασημένια άστρα που μας περιγελούν στημένα πάνω στην κορυφή των ψεύτικων "Made in Taiwan" χριστουγεννιάτικων δέντρων.
Γιατί, στ' αλήθεια, αναρωτηθήκαμε πόσοι μείναμε; Μετρήσατε ποτέ αυτούς που αντέχουν και αντιστέκονται ακόμα; Αυτούς, βρε αδελφέ, που δεν ασχολούνται με το "πούρο" του Κλίντον ούτε με τις γάμπες του "Δομάζου" αποκλειστικά και ασταμάτητα, τους βάλατε ποτέ στη γραμμή, για να τους αριθμήσετε. Θέλω να πω, για να το αναλύσω πιο πολύ, πως, όσο πάει, οι "κακοί" γίνονται πιο πολλοί και τα στημένα παιχνίδια έχουν πιο πολλή πέραση. Τα μεταλλαγμένα τρόφιμα πληθαίνουν και οι ημερομηνίες λήξης δεν απασχολούν κανένα. Οι πληρωμένοι αστυνομικοί έγιναν της μόδας και τα φακελάκια των γιατρών έχουνε γίνει μόνιμο φυλαχτό στο προσκέφαλο των αρρώστων. Τα σχολειά μας έγιναν πια χωματερές και οι μαύρες πλαστικές σακούλες των σκουπιδιών συσσωρεύονται μέσα στις άδειες αίθουσες, όπου οι μαυροπίνακες αντανακλούν τους άδειους λόγους του υπουργού της Παιδείας. Ούτε τα λουλούδια μυρίζουν στα ανθοδοχεία, οι παπάδες έκαναν τα δισκοπότηρα "μπεζαχτάδες" και ο προκαθήμενος της εκκλησίας άλλαξε το λόγο της "αγάπης" με φτηνά κηρύγματα επανάστασης, για να αυξήσει την ακροαματικότητά του. Οι υπάλληλοι δεκάζονται, οι διαιτητές διαπραγματεύονται τη σφυρίχτρα τους και οι δάσκαλοι συνωθούνται στα "κρυφά σχολειά" της παραπαιδείας. Οι πλούσιοι αυθαδιάζουν, όπως πάντα, και οι ελεήμονες χασκογελούν μπροστά στις φουσκωμένες κοιλιές των πεινασμένων παιδιών της Αφρικής. Οργιάζουν οι έμποροι του πολέμου και των ναρκωτικών και τα ημίγυμνα νυμφίδια έχουν αντικαταστήσει την αισθητική του θεάματος. Τα ΜΜΕ αυτοσχεδιάζουν. Δε δίνουν "δεκάρα" για να ανεβάσουν την ποιότητα, μεγαλοποιούν την είδηση και γι' αυτό τη διαστρέφουν. Ποντάρουν στη διαφήμιση, γελοιοποιούν την αλήθεια. Οι άρχοντές μας χοντραίνουν, λένε ψέματα, υποκύπτουν στους εκβιασμούς, πηγαινοέρχονται από γεύμα σε γεύμα και από κανάλι σε κανάλι και προσπαθούν να μας πείσουν πως το άσπρο δεν είναι ακριβώς έτσι. Μπορεί να είναι και καφέ. Και όπως βλέπω από δω που γράφω τα βουνά της Θεσσαλονίκης έχουν αλλάξει κι αυτά. Και όσο θυμάμαι πως πριν από χρόνια τα παρομοίαζα με το γυμνό κορμί της μικρής μου ερωμένης, με πιάνουν τα κλάματα. Γιατί εκείνη δεν ήταν καμένη όπως αυτά. Ηταν γεμάτη αγριολούλουδα και μυρωδιές αισθαντικές. Και κάθε φορά που σήκωνε το λευκό της χέρι έδειχνε την Ανατολή, την Αρχή. Μα ετούτα εδώ τα βουνά δε δείχνουν τίποτε. Πυρκαγιές δείχνουν και θυμίζουν εμπρησμούς.
Κι ας επιμένει το τραγουδάκι πως "... ήρθε ο νέος με τα δώρα, με τραγούδια και χαρά". Ακόμα και τα τραγούδια μάς κοροϊδεύουν σύντροφοι. Και σένα που με κοιτάς και δε με πιστεύεις σε κοροϊδεύουν. Γι' αυτό σου λέω, πως όλο αυτό το θλιβερό ταμείο με τον ερχομό του καινούριου χρόνου γίνεται όσο πάει και πιο θλιβερό. Παίρνει τα χαρακτηριστικά του "σόου". Ετσι μάλιστα που συνοδεύεται από όλες αυτές τις γελοίες τραγουδιστικές επιτυχίες και τους λικνισμούς των ατάλαντων κορασίδων που φαίνεται πως δεν έχουν τίποτε μέσα τους παρεκτός το όνειρο μιας εκθαμβωτικής κρεβατοκάμαρας και τα μακριά πόδια ενός μπασκετμπολίστα, τα "ταμεία" της χρονιάς που πέρασε φαντάζουν σαν χυδαίες ανειλικρινείς φορολογικές δηλώσεις.
Φτάνει πια με τα κάλπικα ταμεία των χρηματιστών του χρόνου και της ζωής. Πρέπει να τελειώνουμε μ' αυτόν το γελοίο καζαμία που μόνο γι' αυτά που πέρασαν μας μιλάει. Κουβέντα γι' αυτά που μας έρχονται. Ούτε λέξη για τη βαρβαρότητα που επέρχεται. Καμιά αναφορά για τους "Ινδοευρωπαίους" της ρεμούλας και της μεταλλαγμένης καπιταλιστικής ευδαιμονίας. Και βρίσκουν κι αυτοί την ευκαιρία και αλωνίζουν. Παίρνουν τους "S-300" από δω και τους πάνε εκεί, πάντα για το καλό μας βέβαια. Μιλούν για την ειρήνη, όπως τη φαντάζονται αυτοί. Χαϊδεύουν τα αδύνατα μουτράκια των παιδιών που μας υποδέχονται στα φανάρια με ένα βρώμικο σφουγγαράκι πριν τα κόψουν τα γαμψά τους νύχια. Ρίχνουν τις μπόμπες τους όπου να 'ναι. Και με την εφιαλτική σφυρίχτρα τους κρατάνε το ρυθμό του χορού μας.
Τέρμα, λοιπόν, τα ταμεία της πρωτοχρονιάς. Τέρμα τα πρωτοχρονιάτικα ρεβεγιόν της προχειρότητας και της κραυγαλέας ασχήμιας. Εγώ θέλω να μου πουν την Αλήθεια. Να μου πουν τι με περιμένει. Το τι πέρασε πάνω από την πλάτη μου αυτή τη χρονιά το ξέρω, και πολύ καλά μάλιστα.
Φτάνει πια με τα κάλπικα ταμεία των χρηματιστών του χρόνου και της ζωής. Πρέπει να τελειώνουμε μ' αυτόν το γελοίο καζαμία που μόνο γι' αυτά που πέρασαν μας μιλάει. Κουβέντα γι' αυτά που μας έρχονται. Ούτε λέξη για τη βαρβαρότητα που επέρχεται. Καμιά αναφορά για τους "Ινδοευρωπαίους" της ρεμούλας και της μεταλλαγμένης καπιταλιστικής ευδαιμονίας. Και βρίσκουν κι αυτοί την ευκαιρία και αλωνίζουν....
"Αλεξάνδρεια": Από το σημαίνον στα σημαινόμενα...
"Σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος, αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει". Στις δομές επιφανείας των ανωτέρω στίχων, ο Καβάφης αναφέρεται σε διαδικασία αποχαιρετισμού. Η σημειολογική ανάλυση, στηριζόμενη σε επιστημολογικές παραμέτρους της επικοινωνίας κατά Jakobson και στην εξέλιξή τους σε δομικές οντότητες, σύμφωνα με τη θεωρία του Greimas, οδηγεί στις βαθιές δομές όπου συστηματοποιούνται τα δεδομένα του ποιήματος: Τοποθετούμε στη θέση του Δράστη το Συνομιλητή, που δηλώνεται διά του δευτέρου ενικού προσώπου. Υπ' αυτή την οπτική γωνία, Δρώμενο του Δράση είναι ο αποχαιρετισμός. Συμπαραστάτης του Δέκτη - Συνομιλητή εμφανίζεται ο ποιητής, ο οποίος ταυτίζεται ενδεχομένως με τον Καβάφη. Προς το παρόν δεν υπάρχει Αντιτιθέμενος εφόσον τα σημειακά συστήματα στο ποίημα "Απολείπειν ο θεός Αντώνιον" δεν αποκαλύπτουν αντίπαλη θέση.
Ο ποιητής επικοινωνεί με έναν συνομιλητή οικείο, "έτοιμο" να δεχτεί τις παροτρύνσεις του, χτυπώντας τον εκεί που πονάει περισσότερο:
"... την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου που βγήκαν όλα πλάνες...".
Ερώτηση: Αν ο Συνομιλητής υλοποιήσει το Δρώμενο (αποχαιρετισμός) ποιος επωφελείται; Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, Ευεργετούμενος είναι ο ηττοπαθής, μοιρολάτρης "Συνομιλητής" πειθόμενος στις παγιδευτικές συμβουλές του ποιητή που προκρίνουν τις έννοιες "Κοινωνία" και "Αίσθημα τιμής".
Ο ποιητής - θεός συμβουλεύει το Συνομιλητή να προστατέψει την αξιοπρέπειά του: "μη ανοφέλετα θρηνήσεις", "προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου, μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς". Ο ποιητής εκφράζει τις θέσεις του Υποκινητή, του Ηθικού δηλαδή αυτουργού τοποθετούμενος αυτοδικαίως στους Ευεργετούμενους.
Η στρατηγική των παροτρύνσεων είναι ενδεικτική της ενοχής του στην προσπάθεια απομακρύνσεως του Συνομιλητή από την "Αλεξάνδρεια", λέξημα θετικών αποχρώσεων στις οποίες ο Υποκινητής δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα μέσω χαρακτηριστικής επαναλήψεως: "Αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει / που χάνεις".
Η Αλεξάνδρεια προβάλλεται εν είδει Eldorado όπου ηχούν χαρούμενες "οι φωνές" "αόρατου θιάσου". Εντούτοις, ο Συνομιλητής - Δράστης της κινήσεως του ποιήματος, "σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος" (δεύτερη "μοιραία" επανάληψη) πρέπει να την αποχωριστεί. Γιατί; Για να ικανοποιήσει έναν "ηρωικό" εγωισμό: "σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι... ", για να μην ευθυγραμμιστεί η συμπεριφορά του "με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα". Ο ποιητής - Ηθικός αυτουργός ψιθυρίζει ύπουλα στο αυτί του Συνομιλητή τρόπους αυτοεξορίσεως, εκκινώντας από τον απολογισμό της αποτυχημένης ζωής και καταλήγοντας σε ανελέητες "συμβουλές" στα όρια του σαδισμού: "κι άκουσε με συγκίνηση /... / ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου και αποχαιρετά την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις".
Ποια περιθώρια αφήνει άραγε ένας μεγάλος ποιητής στον αθώο, ανυποψίαστο αναγνώστη να αναχθεί σε αντιτιθέμενο; Διότι, ένας αξιοπρεπής Αντιτιθέμενος οφείλει για τη δική του "τιμή των όπλων" να αγωνιστεί για τη δική του Αλεξάνδρεια, έστω και αν "φεύγει" σαν μια ζωή που τελειώνει...
Απ' εμάς η ύβρις, αλλά μπαίνω στον πειρασμό να υιοθετήσω το περίφημο "καφασικό": "Το θέμα είναι να τη βρω (την Αλεξάνδρεια) και από τα δύσκολα να βγω". Δεν μπορεί, θα υπάρχει κάποιος δρόμος. Κι έπειτα, το ταξίδι για την Ιθάκη τι το κάναμε;
Μαρίκα ΘΩΜΑΔΑΚΗ
Αν. Καθηγήτρια
Παν/μίου Αθηνών
Feeds
