Οπως σημειώνει στο κάλεσμά της η ΚΟ Αττικής, «η εκδήλωση αυτή είναι μία καλή αφορμή στη νέα γενιά να έρθει σε επαφή με τη θυσία χιλιάδων κομμουνιστών και απλών αγωνιστών του λαού μας, που αψήφησαν "τας υποδείξεις" της άρχουσας τάξης και του κράτους της, δίνοντας φωτεινό παράδειγμα για την πάλη στο σήμερα, στον αγώνα για την κοινωνία όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο θα είναι οριστικά παρελθόν».

Η αναχώρηση θα γίνει στις 8 π.μ. από το λιμάνι του Λαυρίου και η επιστροφή θα πραγματοποιηθεί το απόγευμα της ίδιας μέρας. Η επιβίβαση στο πλοίο θα γίνεται με την επίδειξη βεβαίωσης εμβολιασμού ή νόσησης ή με την επίδειξη αρνητικού τεστ (PCR ή rapid) της προηγούμενης μέρας. Οι δηλώσεις συμμετοχής θα γίνονται μέσα από τις κατά τόπους Οργανώσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ.

Το νησί Γυάρος (ή Γιούρα) βρίσκεται στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων και είναι ένας τόπος άνυδρος, άγονος, δίχως λιμάνι και με τους αέρηδες να το χτυπάνε ακατάπαυστα. Αυτόν τον τόπο διάλεξε η αστική εξουσία για να φτιάξει το κολαστήριό της, να μετατρέψει τους 5 όρμους του σε φυλακή, για να εξοντώσει όσους ένιωθε ότι την απειλούν.

Το θανατονήσι ιδρύθηκε εξαρχής ως φυλακή, από την εφτακομματική κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου και συνέχισε για μεγάλο χρονικό διάστημα με κυβερνήσεις που είχαν ευρεία αστική συναίνεση δείχνοντας τη σαφή στόχευση όλου του αστικού πολιτικού φάσματος απέναντι στην εργατική τάξη και τους συμμάχους της, το κόμμα της, το ΚΚΕ, που τόλμησε να αμφισβητήσει την κυριαρχία της αστικής τάξης.

Φυσικά δεν είναι τυχαίο ότι στη σύνθεση της κυβέρνησης που «εγκαινίασε» τη Γυάρο συνυπήρξαν ο υπουργός Δικαιοσύνης, Απόστολος Αλεξανδρής, παλιός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου, που την περίοδο της Κατοχής πρωτοστάτησε για τη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Θεσσαλία, και ο Γεώργιος Παπανδρέου, ως υπουργός Εσωτερικών, πρώην πρωθυπουργός της λεγόμενης Εθνικής Ενότητας, το 1944 και υπεύθυνος για το αιματοκύλισμα στην ταξική σύγκρουση του Δεκέμβρη. Εχει επίσης ιστορική σημασία ότι την τεχνογνωσία για τη λειτουργία της φυλακής την παρείχαν από κοινού Βρετανοί και Αμερικανοί, με χαρακτηριστικότερη φυσιογνωμία τον Αγγλο Τσαρλς Ουίκαμ - τον επονομαζόμενο κουλοχέρη - που είχε «πλούσια πείρα» από τα κάτεργα των αποικιών.

Οι πρώτοι κρατούμενοι που ήρθαν στο νησί, στα τέλη του Απρίλη του '47 - φαντάροι του Τάγματος Σκαπανέων του Αγίου Νικολάου Κρήτης - ήταν αυτοί που διαμόρφωσαν τους χώρους. Κάθε όρμος, από τους 5 όπου πετιούνταν οι κρατούμενοι αγωνιστές, ήταν και ένα στρατόπεδο κλεισμένο με μάντρες, συρματόπλεγμα και χτιστά πολυβολεία, που άρχιζε στα 2 - 3 μέτρα από τη θάλασσα και εκτεινόταν σε βάθος.

Η πρώτη περίοδος λειτουργίας της Γυάρου, 1947 - 1952, ήταν ιδιαίτερα σκληρή και απάνθρωπη. Σε όλους τους χώρους διαπράττονταν βασανισμοί, όμως τα πρωτεία στη φρίκη κατέχει ο Ε' Ορμος που οι κρατούμενοι τον ονόμαζαν «όρμο τάφου» και «όρμο τρόμου». Ιδρύθηκε στις αρχές του 1948 και η δύναμή του έφτασε τους 300 κρατούμενους. Χαρακτηριστικά, οι τουαλέτες καθαρίζονταν από τα γυμνά χέρια των κρατουμένων, που με ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια συχνά έπεφταν αναίσθητοι στις ακαθαρσίες. Ακόμα και στα αναρρωτήρια, οι βασανιστές γιατροί υπέταξαν την επιστήμη τους στην υπηρεσία της αστικής εξουσίας για να εξοντώσουν τον αντίπαλο, χρησιμοποιούσαν τις ίδιες σύριγγες για να μεταδίδονται οι ασθένειες ανάμεσα στους κρατούμενους.

Απέναντι στη φρίκη αυτή, η πραγματική αλληλεγγύη μεταξύ των κρατουμένων ήταν μοναδικό όπλο αντίστασης. Ανάταση έδινε και η συλλογική προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Διαμαρτυρίες, καταγγελίες όπου ήταν δυνατό, αλλά και αξιοποίηση συνωμοτικότητας και προφυλάξεων ώστε να προετοιμάζονται μορφές μαζικότερης αντίστασης.

Είναι ενδεικτικό το πώς αξιοποιούσαν όλες τις ευκαιρίες για να δοθούν κουράγιο και ανάταση ακόμα και από τα πιο απλά. Στις 6 Δεκέμβρη 1948, γιορτή του Αϊ - Νικόλα, οι πολιτικοί κρατούμενοι στον Α' Ορμο ξεκίνησαν προσεκτικά να εύχονται στους Νικόληδες από σκηνή σε σκηνή. Βρέθηκαν οι συντοπίτες μεταξύ τους, και δεν άργησαν να έρθουν και τα τραγούδια. Μόνο που οι ευχές να ζήσουν όλοι οι Νικόληδες δεν αφορούσαν μόνο τους παρόντες, αλλά και τον Νίκο Ζαχαριάδη, τον Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ. Ετσι, το άκακο στα αυτιά των φυλάκων «Να ζήσουν οι Νικόληδες», «Να ζήσουν όσοι γιορτάζουν σήμερα», έγινε ξέσπασμα ανάτασης, κουράγιου και θάρρους, που σαν φωτιά μεταδόθηκε από σκηνή σε σκηνή.

Την ίδια στιγμή οι κρατούμενοι κομμουνιστές έδιναν τον καλύτερό τους εαυτό για να αλληλοβοηθούνται και να προσφέρουν στον κρατούμενο σύντροφό τους. Διάβαζαν και περνούσανε από χέρι σε χέρι και από σκηνή σε σκηνή τα ελάχιστα βιβλία και έντυπα που έμπαιναν με χίλιες προφυλάξεις στο νησί, γιατί ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες η καλλιέργεια του μορφωτικού και πολιτικού τους επιπέδου είναι προτεραιότητα και παρακαταθήκη. Αλλωστε, το να σκέφτεσαι και να συζητάς για τον αγώνα, για το δίκιο της υπόθεσης της εργατικής τάξης δεν ήταν παρά σημαντικό στήριγμα στις δυσκολίες.

Η Γυάρος ξανανοίγει τον Αύγουστο του 1955. Αυτήν τη φορά λειτουργεί το κτίριο της φυλακής χτισμένο από τους ίδιους τους φυλακισμένους. Η δεύτερη περίοδος λειτουργίας τελειώνει το 1961 με τη μεταφορά των κρατουμένων σε άλλες φυλακές. Τον Μάη του 1967 το κάτεργο της Γυάρου λειτούργησε για τρίτη φορά κάτω από τη σκέπη της στρατιωτικής δικτατορίας του Απρίλη τον ίδιο χρόνο. Πολλοί από τους χιλιάδες συλληφθέντες κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές είχαν ως κατάληξη τη φυλάκισή τους στη Γυάρο. Κάτω από την έντονη κατακραυγή για τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης η φυλακή κλείνει το 1968 αλλά επαναλειτουργεί από το 1973 μέχρι το τέλος της χούντας, τον Ιούλη του 1974.

Στις τρεις περιόδους λειτουργίας της φυλακής στη Γυάρο τα σκληρά μαρτύρια και βασανιστήρια προκαλούσαν ασφυκτική πίεση με σκοπό οι κρατούμενοι να υπογράψουν δήλωση μετανοίας - αποκήρυξης του ΚΚΕ. Χιλιάδες είναι εκείνοι που παρέμειναν αλύγιστοι και η στάση τους αυτή αποτελεί ουσιαστική προσφορά στην πάλη για καλύτερη κοινωνία, στην πάλη για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό.

Αποψη του Μνημείου

Από τις 12 Οκτώβρη 2019, στη Γυάρο δεσπόζει η «Ρωγμή», ένα Μνημείο τιμής και περηφάνιας για τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, που έστησε η ΚΕ του ΚΚΕ και φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς, μετά από πανελλαδικό διαγωνισμό.

Το στήσιμο του Μνημείου και η εκδήλωση αποκάλυψής του ήταν ένας πραγματικός άθλος, ξεπερνώντας σειρά δυσκολιών, αξέχαστος σε όσους συνολικά βοήθησαν και παραβρέθηκαν εκείνη τη μέρα.

Ο ίδιος ο δημιουργός περιέγραψε τον συμβολισμό του Μνημείου στον «Ριζοσπάστη»:

«Στις δύο κολόνες είναι καρφωμένα ανοξείδωτα πρίσματα, τα οποία συμβολίζουν το καινούριο. Μια ιδεολογία, η οποία είναι αναλλοίωτη. Μια ιδεολογία που κάποια στιγμή θα δημιουργήσει τη ρωγμή και θα ανατρέψει το προηγούμενο οικοδόμημα.

Τα πρίσματα είναι εικοσιένα, όσα και τα χρόνια λειτουργίας του κολαστηρίου της Γυάρου. Εμμεση αναφορά στους κρατούμενους, τους εξόριστους που υπέφεραν, βασανίστηκαν ή έχασαν ακόμα και τη ζωή τους, παραμένοντας όμως αμετακίνητοι από τις ιδέες τους».

Πρόκειται για:

-- Το λεύκωμα «Γυάρος. Θανατονήσι και Κάστρο Αγώνα "...μια η απάντησή μας: Ζήτω το ΚΚΕ"», το οποίο περιλαμβάνει αρχειακό υλικό προερχόμενο από το Αρχείο του ΚΚΕ, όπως φωτογραφίες, σκίτσα και χαρακτικά για τη Γυάρο.

-- Το βιβλίο «Απαγορεύεται - Το ημερολόγιο της φυλακής», του Ανδρέα Νενεδάκη. Που όπως προδίδει και ο τίτλος του αποτελεί μια ημερολογιακή καταγραφή - ζωντανή μαρτυρία της ζωής των κρατουμένων στη Γυάρο από τον Ιούλη του 1947 μέχρι το 1950.

-- Το ιστορικό τεκμήριο «Γιούρα - Ματωμένη Βίβλος», που γράφτηκε μυστικά από τους ίδιους τους κρατούμενους, οι οποίοι κατέγραψαν τα γεγονότα από την ίδρυση του κολαστηρίου μέχρι το 1950. Η συγκεκριμένη έκδοση αποτελεί επανέκδοση εκείνης του εκδοτικού «Νέα Ελλάδα» του 1952 με βάση το πρωτότυπο, το οποίο επίσης φυλάσσεται στο Αρχείο του ΚΚΕ. Είναι μια αυθεντική πηγή που αναδεικνύει την ιστορική αλήθεια, πηγή γραμμένη με αίμα, όπως περιγράφουν αποσπάσματα όπως το ακόλουθο:

«Από τον καιρό που ιδρύθηκε το Πειθαρχείο (17.07.1947) μέχρι τρία χρόνια αργότερα (17.07.1950) έχουν κατά υπολογισμούς βασανιστεί 1.300 περίπου κρατούμενοι... Το Πειθαρχείο στην αρχή ήταν ένα χτιστό 2x2 μέτρα. Εκεί πολλές φορές στριμώχτηκαν πάνω από 15 κρατούμενοι, τις περισσότερες φορές πληγιασμένοι και σε αφασία, για να τους σακατέψουν δεκάδες σκορπιοί, η αφόρητη ζέστη ή η χειμωνιάτικη παγωνιά (χωρίς κουβέρτες) και η δίψα. Τον πρώτο καιρό, ο πρώτος δεσμοφύλακάς του, ο Σουπιώνης, πάνω στο μεγάλο φόρτε της τρομοκρατίας, κατέστρεψε ζωές και ζωές εκεί μέσα. Πολλές φορές είχε ξυστεί το χώμα κι είχαν ασβεστωθεί οι τοίχοι του για να μη φαίνονται τα αίματα. Στην αρχή οι κρατούμενοι ονόμασαν αυτό το πειθαρχείο ΓΟΛΓΟΘΑ! Δε σε στέλνανε εκεί για τιμωρία. Σε στέλνανε για ΘΑΝΑΤΟ. Κι είναι ζήτημα καθαρά ψυχικής αντοχής των αγωνιστών. Πώς άντεχαν, κι έβγαιναν από αυτόν τον τάφο. Την άνοιξη του 1948 χτίστηκε άλλο Πειθαρχείο στη χαράδρα του πρώτου όρμου, μακριά από τον όρμο (στρατόπεδο). Ηταν 3x2 μέτρα (...) κι απέναντι στο Πειθαρχείο είναι η στοιχειωμένη ΣΥΚΙΑ. Εκεί κρεμούσαν τους κρατούμενους από τους αγκώνες, νύχτες ολόκληρες, και το πρωί δερνόταν εκεί πάνω το παραλυμένο κορμί, μέχρι που παρέλυε. Τότε φώναζαν το γιατρό».

Το αρχικό εξώφυλλο, του 1952