Ο Γράμμος ήταν για την Υγειονομική Υπηρεσία ένα σχολειό ατσαλοσύνης και πείρας. Παρόλο το τεράστιο βάρος δουλειάς που δεχτήκαμε, κατορθώσαμε να μεταφέρουμε ήσυχα, καλά και γρήγορα τους τραυματίες μας, να χειρουργήσουμε και να περιποιηθούμε περί τους τέσσερις χιλιάδες τραυματίες.

Κατορθώσαμε, παρ' όλες τις ελλείψεις μας, να πετύχουμε ένα 35% των τραυματιών μας να γυρίσουν στα τμήματά τους μετά από είκοσι πέντε περίπου μέρες και να συνεχίσουν τον αγώνα.

Στην εποποιία του Γράμμου η Υγειονομική Υπηρεσία έδωσε πολλά θύματα σε κατώτερο προσωπικό. Οι τραυματιοφορείς μετέφερναν τους τραυματίες μας γρήγορα και τραγουδώντας, για να ελαφρώνουν τον πόνο τους.

Αδυναμίες και ελλείψεις είχαμε πολλές. Δεν είχαμε επαρκές υγειονομικό προσωπικό, ειδικευμένο και εκπαιδευμένο. Δεν είχαμε προσωπικό και μέσα για τέτοιες σκληρές μάχες και για τόσο μεγάλο αριθμό τραυματιών, ώστε να μπορούμε να προετοιμαστούμε καλύτερα. Δεν είχαμε πείρα για τέτοια κολοσσιαία δουλειά.

Η Μάχη του Γράμμου πολλά μας δίδαξε. Εμπαιναν άμεσα προβλήματα, τα οποία έπρεπε να υλοποιηθούν.

α) Να δημιουργήσουμε Σχολές Υγειονομικών Στελεχών, που να είναι σε θέση να πλαισιώνουν τις ταξιαρχίες και τα τάγματα, μια και δεν ήταν εύκολο να εξασφαλίσουμε γιατρούς.

β) Να οργανώσουμε Σχολές Νοσοκόμων σε ευρεία κλίμακα.

γ) Να εξασφαλίσουμε τους υγειονομικούς σχηματισμούς, νοσοκομεία, χειρουργικές ομάδες, αναρρωτήρια, τάγμα τραυματιοφορέων, σταθμούς επίδεσης και προώθησης και άλλα, από τον κίνδυνο αεροπορικού βομβαρδισμού. Ολα αυτά έπρεπε γρήγορα να βρουν τη λύση τους, και ακόμα να προσαρμόσουμε την οργάνωσή μας με βάση και το οδικό δίκτυο του χώρου.

Στη μεγάλη αυτή μάχη, σοβαρός ήταν ο ρόλος που έπαιξε η Υγειονομική Υπηρεσία του ΔΣΕ. Η Υγειονομική Υπηρεσία διεξήγαγε μια συνεχή πάλη ενάντια στον θάνατο, για να αποσπάσει απ' αυτόν τα παλικάρια που προσπαθούσε ν' αρπάξει.

(...) θέλω να υπογραμμίσω εδώ σύντομα μερικές από τις παρατηρήσεις και τα διδάγματα που έβγαλα ως υπεύθυνος χειρούργος γιατρός του κεντρικού χειρουργείου...

α) Η οργάνωση της Υγειονομικής Υπηρεσίας στον Γράμμο και στο Βίτσι, μέσα σε απίθανες συνθήκες ανυπαρξίας των πάντων, εξασφάλιζε, σε θαυμαστό βαθμό, την περίθαλψη των τραυματιών και αρρώστων και πετύχαινε τη θεραπεία και τον γρήγορο γυρισμό τους στις μονάδες τους.

β) Η θνησιμότητα τραυματιών από κατάγματα κρανίου που χειρουργήθηκαν σε Γράμμο - Βίτσι και Καϊμακτσαλάν έφτασε μόνο στο 10%, σε σύγκριση με εκείνη την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (1939 - 1944), που ήταν 25% - 45%, και του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914 - 1918), που ήταν 80%.

γ) Το 22% των τραυματιών μας γύρισαν στα τμήματά τους σε 15 μέρες, το 55% σε έναν μήνα και ξαναπολέμησαν τον εχθρό, και μόνο ένα 2% έμειναν μόνιμα ανάπηροι.

δ) Αλλά το πιο εκπληκτικό, το πάνω απ' όλα στοιχείο ηθικής ανωτερότητας και δίδαγμα ηρωισμού και θαυμασμού στον υγειονομικό τομέα του Γράμμου - Βίτσι, ήταν το ασύγκριτο, το απαράμιλλο, το απίθανο κυριολεκτικά φαινόμενο αντοχής στον σωματικό πόνο και έξαρσης στην ηθική σφαίρα, ο αγωνιστικός ενθουσιασμός των τραυματιών και ασθενών, που, μέσα στους κρότους της μάχης και τους πάγους και τα χιόνια του χειμώνα, έφταναν στα χειρουργεία του Γράμμου και του Βίτσι τραγουδώντας επαναστατικά τραγούδια, με σπασμένα χέρια, πόδια και καταματωμένα και παραμορφωμένα πρόσωπα απ' τα εχθρικά βόλια, και ανυπομονούσαν πότε να πετάξουν τους χειρουργικούς επιδέσμους και τις πατερίτσες τους για να ξαναγυρίσουν στη μάχη.

Την άνοιξη του 1948 όλα δείχνουν πως επίκειται η μεγάλη αναμέτρηση. Ο αστικός στρατός συγκεντρώνει μεγάλες δυνάμεις στην περιοχή. Από την πλευρά του και ο Δημοκρατικός Στρατός ετοιμάζεται. Ανάμεσα στα μέτρα που παίρνονται είναι και η κατασκευή ενός μεγάλου νοσοκομείου πιο κοντά στο μέτωπο των μαχών και όσο το δυνατόν περισσότερο ασφαλισμένο από αεροπορικές επιθέσεις.

Γράφει σχετικά ο Γ. Τζαμαλούκας: «Αποφασίσαμε να μεταφέρουμε το νοσοκομείο σ' ένα δασωμένο μέρος του Γράμμου όπου θα είχε άφθονο τρεχούμενο νερό, που ήταν απαραίτητο για τις ανάγκες μας.

Αφού κάναμε αναγνώριση του χώρου, καταλήξαμε να εγκαταστήσουμε το νοσοκομείο κοντά στο Παλιοχώρι, μέσα σ' ένα δάσος από πεύκα, έλατα και οξιές.

Στην αρχή, το τεχνικό συνεργείο του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας κατασκεύασε 6 ξύλινα οικήματα. Στη συνέχεια, έφτιαξε άλλα 10 με πέτρα, μακριά το ένα από το άλλο. Ετσι, εξασφαλίσαμε, συνολικά, 16 ευρύχωρους και καλά φωτισμένους θαλάμους με κρεβάτια. Σ' αυτά τοποθετήσαμε χωριστά τους τραυματίες και χωριστά τους αρρώστους από διάφορα νοσήματα παθολογικής φύσης. Το συνεργείο κατασκεύασε ένα θαυμάσιο οίκημα για χειρουργείο με 5 χειρουργικά τραπέζια, ένα φαρμακείο, ένα εργαστήριο για την παρασκευή φυσιολογικών ορών, στο οποίο τοποθετήθηκε ως υπεύθυνος ο Γιώργος Ρωσικόπουλος, μερικά γραφεία για τις τεχνικές υπηρεσίες. Το μαγειρείο έγινε κάτω στο ποτάμι, σε αρκετή απόσταση από το νοσοκομείο, ώστε να μην είναι δυνατό να επισημανθεί από τους καπνούς του. Μετά αξιοποιήσαμε έναν μικρό καταρράκτη, όπου τοποθετήσαμε μια μικρή ηλεκτρογεννήτρια και το νοσοκομείο μας απόκτησε και ηλεκτρικό φως. Στη συνέχεια, εφοδιαστήκαμε με χειρουργικά εργαλεία, με αποστειρωτικό κλίβανο και οι εγχειρήσεις γίνονταν πια όχι μόνο πιο άνετα αλλά και με περισσότερη ασφάλεια και επιτυχία».

Και ο Ν. Σακελαρίου σημειώνει: «Εγινε μια αντάρτικη νοσοκομειούπολη πολύ καλή, ίσως θα υπάρχει και τώρα, έστω και κατεστραμμένη, που θα μπορούν οι νεότεροι να την επισκέπτονται και να θαυμάζουν τι μπορεί να φτιάσει ο λαός όταν το καταλαβαίνει δικό του».