Παπαγεωργίου Βασίλης

Με τους παραπάνω τίτλους υποδέχτηκαν οι 3 οικονομικές εφημερίδες, την Πέμπτη 11 του Νοέμβρη, το φορολογικό νομοσχέδιο της κυβέρνησης της ΝΔ. Οι τίτλοι αυτοί - με πιο χαρακτηριστικό ίσως της εφημερίδας «Κέρδος» - τα λένε όλα για το περιεχόμενο της φορολογικής μεταρρύθμισης που προωθεί η κυβέρνηση Καραμανλή. Δε νομίζουμε ότι χρειάζεται να προσθέσουμε κάτι περισσότερο εμείς, προκειμένου να λυθούν τυχόν απορίες των αναγνωστών μας σχετικά με το ποιους ευνοεί και ποιους ζημιώνει το συγκεκριμένο νομοσχέδιο.

Εχει περάσει πλέον ανεπιστρεπτί ο καιρός, που ο «Ριζοσπάστης» ήταν η μοναδική ίσως εφημερίδα η οποία αποκάλυπτε τον ταξικό χαρακτήρα των νομοθετικών παρεμβάσεων των αστικών κυβερνήσεων. Σήμερα, και ο αστικός Τύπος δε διστάζει να αποκαλύπτει μεγάλες αλήθειες - που άλλοτε θεωρούνταν «ταμπού» - όπως, για παράδειγμα, ότι οι αστικές κυβερνήσεις νομοθετούν υπέρ των μεγάλων επιχειρήσεων. Με βάση το σημερινό συσχετισμό δυνάμεων, μπορούν να λένε τα πράγματα με το όνομά τους. Οτι, δηλαδή, «κυβέρνηση και επιχειρηματίες βρίσκονται στο ίδιο στρατόπεδο» και έχουν κηρύξει - από κοινού - ιερό πόλεμο στον «εχθρό λαό».

Το φορολογικό νομοσχέδιο που παρουσίασε την Τετάρτη ο υπουργός Οικονομίας δεν είναι παρά ο νέος κρίκος μιας αλυσίδας παρεμβάσεων στη φορολογία, που προώθησαν διαδοχικά οι κυβερνήσεις της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ και που υπηρετούν όλες τον ίδιο στρατηγικό στόχο: Την αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ του μεγάλου κεφαλαίου και σε βάρος των λαϊκών στρωμάτων.

Αφετηρία αυτών των φιλοεπιχειρηματικών-αντιλαϊκών ρυθμίσεων αποτέλεσαν οι αρχές της δεκαετίας του '90. Ηταν η εποχή, που τα επιτελεία του κεφαλαίου (οι διεθνείς ιμπεριαλιστικοί οργανισμοί, όπως το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, ο ΟΟΣΑ, η ΕΕ και οι «συνεταίροι» τους σε κάθε χώρα) χάραζαν τη νέα στρατηγική τους, αναγκαία για την αναπαραγωγή του κεφαλαίου, στις νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά τις ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες και την υποχώρηση του εργατικού κινήματος διεθνώς. Στρατηγική, η οποία, εκτός από τις ανατροπές στα φορολογικά συστήματα (τα οποία μέχρι τότε ήταν απόρροια κι εξέφραζαν το συσχετισμό δυνάμεων μίας άλλης εποχής), περιείχε στην εμβέλειά της την προώθηση αντιδραστικών ρυθμίσεων στις εργασιακές σχέσεις, στο ασφαλιστικό, αλλά και τον επανακαθορισμό των σχέσεων δράσης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (πάντα, βέβαια, μέσα σε καπιταλιστικές συνθήκες) υπέρ του δεύτερου.

Με τα αντιδραστικά συνθήματα για «λιγότερο κράτος» και «λιγότερους φόρους» η «αναδιάταξη» του φορολογικού συστήματος στην Ελλάδα ξεκίνησε από την κυβέρνηση της ΝΔ κατά την περίοδο 1990-1993. Οι βάσεις των αντιδραστικών αλλαγών μπήκαν με τον περιβόητο νόμο 2065/92, ο οποίος αποτελεί και σήμερα τον κορμό του φορολογικού συστήματος της χώρας. Βασικοί πρωταγωνιστές των φορολογικών αυτών ανατροπών ήταν δύο πρόσωπα που παίζουν και σήμερα ενεργό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Ο Ι. Παλαιοκρασσάς, πρώτος υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης της ΝΔ (πρόεδρος της ΔΕΗ σήμερα), και ο μετέπειτα διάδοχός του Στ. Μάνος (η σημαία και το δόρυ του νεοφιλελευθερισμού), ο οποίος σήμερα «κοσμεί» τα κοινοβουλευτικά έδρανα μέσα από τις τάξεις του ΠΑΣΟΚ.

Οι βασικές αλλαγές που επέφερε ο 2065/92 (όπως «βελτιώθηκε» στη συνέχεια ο αντιλαϊκός τους χαρακτήρας από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ) ήταν οι ακόλουθες:

• Ενισχύθηκε ο φορομπηχτικός χαρακτήρας και στη φορολογία φυσικών προσώπων, που προσέγγισαν τον αντιλαϊκό χαρακτήρα της έμμεσης φορολογίας. Αυτό έγινε με την κατάργηση της προοδευτικότητας της κλίμακας. Τα κλιμάκια περιορίστηκαν σε μόλις 4 (από 16 που ήταν σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο) με συντελεστές 0% (για αφορολόγητο 1 εκατ. δρχ. τότε), 15%, 30% και 45% (υπερβάλλον). Η μείωση του ανώτατου φορολογικού συντελεστή, από 60% και 65% στο 45% (και σήμερα στο 40% με προοπτική την περαιτέρω μείωσή του), σε συνδυασμό με τους εξοντωτικούς ενδιάμεσους φορολογικούς συντελεστές, είχε αποτέλεσμα τα φορολογικά βάρη να μεταφερθούν από τα υψηλά στα μεσαία και στα χαμηλά εισοδήματα
• Μειώθηκε ο συντελεστής φορολογίας κερδών των μεγάλων επιχειρήσεων (ΑΕ και ΕΠΕ) από 50-55% στο 35%
• Επιβλήθηκε εξοντωτική φορολογία στις προσωπικές εταιρίες (ομόρρυθμες-ετερόρρυθμες), τα κέρδη των οποίων φορολογούνται επίσης με 35%.

Μεγάλες ανατροπές έγιναν στη συνέχεια στην έμμεση φορολογία (υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών ο Στ. Μάνος).

Ειδικότερα:

• Καταργήθηκαν οι παλιοί συντελεστές ΦΠΑ (6%, 16% και 36%) και συμπτύχθηκαν σε δύο, σε 8% και 18% (με τον πρώτο φορολογούνται κυρίως τα τρόφιμα και με το δεύτερο τα υπόλοιπα είδη και υπηρεσίες). Αποτέλεσμα ήταν, εκατοντάδες εμπορεύματα και υπηρεσίες, που στο παρελθόν φορολογούνταν με 6%, μετατάσσονται στο 18%, ενώ η κατάργηση του συντελεστή 36% (για είδη πολυτελείας) ευνοεί προκλητικά τους πλούσιους
• Στους ειδικούς φόρους κατανάλωσης έχουμε την, εν μια νυκτί, αύξηση των φόρων στις βενζίνες κατά 50 δρχ., ενώ αυξήθηκε και η φορολογία σε ποτά και καπνικά προϊόντα.

Επί της ουσίας, με τις αλλαγές αυτές ανατρέπεται η αστική συνταγματική επιταγή, σύμφωνα με την οποία κάθε Ελληνας πολίτης πληρώνει φόρους ανάλογα με το ύψος των εισοδημάτων του, και κυριαρχεί η νέα αρχή: Πλούσιοι, «μεσαίοι» και φτωχοί πληρώνουν περίπου ίδιους φόρους. Το πρώτο και αποφασιστικό βήμα ανατροπής στο σύστημα είσπραξης των φόρων είχε συντελεστεί.

Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, από τον Οκτώβρη του 1993 μέχρι και το Μάρτη του 2004, όχι μόνο διατήρησαν άθικτο το φορολογικό οικοδόμημα της ΝΔ, αλλά του προσέδωσαν περισσότερα αντιδραστικά χαρακτηριστικά. Με δεδομένο ότι οι κυβερνήσεις αυτές υλοποιούσαν τα περιβόητα προγράμματα «σύγκλισης» για την είσοδο της Ελλάδας στην ΟΝΕ - κάτι που, εκτός των άλλων, απαιτούσε νέους φόρους - έστρεψαν την προσοχή τους σε δύο κυρίως πλευρές. Στους μικρομεσαίους και στην «αναμόρφωση» των φορολογικών δαπανών (υπουργός Οικονομικών ο ακραιφνής νεοφιλελεύθερος Αλ. Παπαδόπουλος).

Είμαστε στην εποχή της επιβολής των περιβόητων «αντικειμενικών» κριτηρίων φορολόγησης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των ελεύθερων επαγγελματιών (1994), αλλά και των εξοντωτικών φορολογικών ελέγχων από την ΥΠΕΔΑ, η οποία μετεξελίχθηκε στο περιβόητο (και για πολλούς άκρως διεφθαρμένο) ΣΔΟΕ, καθώς και των αναγκαστικών ρυθμίσεων (με το πιστόλι στον κρόταφο) στο ΦΠΑ και σε άλλα φορολογικά αντικείμενα.

Στο πλαίσιο της «αναμόρφωσης» των φορολογικών δαπανών, το υπουργείο Οικονομικών προχωρά το 1995 στη δημιουργία Επιτροπής υπό τον καθηγητή Ν. Τάτσο (ο οποίος φαίνεται ότι έχει διαχρονική ισχύ καθώς ήταν επικεφαλής της επιτροπής για την κατάρτιση του τελευταίου φορολογικού νομοσχεδίου) με σκοπό την καταγραφή του συνόλου των φορολογικών δαπανών (ιατρικά έξοδα, τόκοι στεγαστικών δανείων, ενοίκια κατοικίας, φροντιστηριακά μαθήματα, δαπάνες νοικοκυριών με αποδείξεις) οι οποίες αφαιρούνται από το φορολογητέο εισόδημα. Είναι γνωστό, βέβαια, σήμερα ότι από την καταγραφή του 1995, περάσαμε σταδιακά στο πετσόκομμά τους (υπουργός Οικονομικών Ν. Χριστοδουλάκης, 2002).

Αλλά και για τις επιχειρήσεις έκαναν πολλά οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ: Ετσι, το 2001 (υπουργός Οικονομικών Γ. Παπαντωνίου) εξαγγέλλεται η μείωση της φορολογίας των μη εισηγμένων στο Χρηματιστήριο ΑΕ και ΕΠΕ από 40% στο 35%. Επί της ουσίας απαλλάσσεται από φόρο η μεταβίβαση μεγάλων επιχειρήσεων με κληρονομία, δωρεά ή γονική παροχή (φόρος 1,2% ή 2,4% ανάλογα με το βαθμό συγγένειας) (2002, Ν. Χριστοδουλάκης). Η φορολογία πλοίων μειώνεται στα επίπεδα του 1975! (2001, Παπαντωνίου).

Με τον αναπτυξιακό νόμο του 2003 παρέχονται μεγάλα προνόμια σε βιομηχανικές, εμπορικές και τουριστικές επιχειρήσεις (σχηματισμός αφορολόγητου αποθεματικού ίσου με το 35% των αδιανέμητων κερδών, μεγάλη αύξηση των κρατικών επιχορηγήσεων σε ιδιωτικές επενδύσεις, μείωση της φορολογίας για μεγάλες επενδύσεις άνω των 30 εκατ. ευρώ στο 25% κλπ.). Ως κίνητρο για συγχώνευση των μεγάλων επιχειρήσεων, μειώνεται ο συντελεστής φόρου κατά 10 και 5 μονάδες τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας της νέας επιχείρησης. Και, βέβαια, πρέπει να θυμίσουμε ότι το ΠΑΣΟΚ δεσμευόταν με το προεκλογικό του πρόγραμμα, πως αν κέρδιζε τις εκλογές της 8ης του Μάρτη, θα προχωρούσε σε νέα μείωση της φορολογίας των κερδών των επιχειρήσεων (μικρών και μεγάλων) στα ίδια επίπεδα με αυτά που προωθεί τώρα η κυβέρνηση της ΝΔ.

***

Καθώς όμως κέρδισε η ΝΔ τις εκλογές της 8ης του Μάρτη, σ' αυτήν ...«έλαχε ο κλήρος» να προωθήσει τις φιλοεπιχειρηματικές φορολογικές ρυθμίσεις (μείωση των συντελεστών φορολογίας κατά 10 μονάδες, σταδιακά στα επόμενα τρία χρόνια και πληθώρα εκπιπτουσών δαπανών των επιχειρήσεων από τα ακαθάριστα έσοδα). Καθώς οι ρυθμίσεις αυτές μειώνουν δραστικά την πραγματική φορολογία των μεγάλων επιχειρήσεων, δικαίως η κυβέρνηση της ΝΔ απέσπασε και τα εύσημα της αστικής τάξης, ενώ έπεται και συνέχεια με το «αναπτυξιακό» νομοσχέδιο. Για τους εργαζόμενους ψιχία...

Και οι κύκλοι της αλυσίδας δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί...

Δύο βασικά καθήκοντα θέτει για το επόμενο χρονικό διάστημα η 5η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΔΗΚΕΒΕ, που έγινε στις 6 και 7 του Νοέμβρη στην Αθήνα. Το πρώτο, μακροπρόθεσμο και εξαιρετικά σημαντικό για την αγωνιστική προοπτική του κλάδου, έχει να κάνει με τη δημιουργία της αγωνιστικής συσπείρωσης των ΕΒΕ, για την ανατροπή της εφαρμοζόμενης πολιτικής και τη συμμαχία με άλλα στρώματα. Το δεύτερο καθήκον έχει να κάνει με την αποφασιστική συμμετοχή των δυνάμεων της παράταξης στις αρχαιρεσίες των σωματείων τους επόμενους μήνες, για την αλλαγή των συσχετισμών.

Στην απόφαση της Συνδιάσκεψης αναφέρεται ότι «η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα της χώρας επιδεινώθηκε επίσης τα τελευταία χρόνια με αρνητικές συνέπειες για τις μικρές επιχειρήσεις. Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις των τελευταίων χρόνων ήδη έχουν επιπτώσεις σε όλα τα λαϊκά στρώματα». Η ΔΗΚΕΒΕ επισημαίνει, μεταξύ άλλων, τα εξής:

• Η επέκταση της ανεργίας, η καταστροφή μεγάλου τμήματος των πιο φτωχών αγροτικών στρωμάτων συνεχίστηκαν με εντεινόμενους ρυθμούς. Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είχε την επίδρασή του στο κοινωνικό στρώμα των μικρών ΕΒΕ και των αυτοαπασχολούμενων. Η διόγκωσή του, ο υποδιπλασιασμός του εισοδήματος, η δημιουργία νέων όλο και μικρότερων επιχειρήσεων περισσότερο θνησιγενών αποδεικνύουν τους κινδύνους και τα αδιέξοδα για τους αυτοαπασχολούμενους και τους μικρούς ΕΒΕ.
• Ξηλώνεται κάθε δημόσιο σύστημα κοινωνικής πολιτικής στην παιδεία, την υγεία, την κοινωνική πρόνοια. Η εκχώρηση βασικών υποχρεώσεων του κράτους στο μεγάλο κεφάλαιο οδηγεί σε ακριβότερες υπηρεσίες, που μπορούν να απολαύσουν όλο και λιγότεροι. Τα ταμεία των αυτοαπασχολούμενων οδηγούνται στην πλήρη ανταποδοτικότητα με κατάργηση των τελευταίων υπολειμμάτων κοινωνικής πολιτικής.
• Εντείνεται ο κρατικός αυταρχισμός, δυναμώνουν οι μηχανισμοί παρακολούθησης, χειραγώγησης και καταστολής της πολιτικής και συνδικαλιστικής δράσης, ανοίγουν δρόμοι που οδηγούν στη φίμωση κάθε φωνής διαμαρτυρίας και τον περιορισμό του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση.
• Το οικονομικό περιβάλλον όπου λειτουργούν οι μικρές επιχειρήσεις επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και των διαδικασιών συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίων και παραγωγής. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μικρές επιχειρήσεις της χώρας οξύνθηκαν. Τα σούπερ-μάρκετ και τα πολυκαταστήματα επεκτείνονται. Αυξήθηκαν παραπέρα οι αθρόες εισαγωγές ξένων προϊόντων σε βάρος των ελληνικών βιοτεχνικών προϊόντων. Συνεχίστηκε η πτώση της παραγωγής σε κλάδους όπου κυριαρχεί η μικρή βιοτεχνία. Τα αποτελέσματα των εξελίξεων αυτών γίνονται όλο και πιο φανερά στην πτώση του τζίρου των μικρών επιχειρήσεων. Το «παρεμπόριο», που δείχνουν σαν βασικό αίτιο οι συμβιβασμένες ηγεσίες του συνδικαλιστικού κινήματος, δεν είναι τίποτα άλλο από μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού και απόκρυψης της πραγματικής αιτίας των προβλημάτων. Είναι αποτέλεσμα της ασύδοτης δράσης των μονοπωλίων, της ελεύθερης κίνησης κεφαλαίων και εμπορευμάτων και της επιδείνωσης των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών για τα λαϊκά στρώματα.
• Καταργήθηκαν και τα τελευταία υπολείμματα του όποιου συστήματος χρηματοδότησης των μικρών επιχειρήσεων. Οι νέοι θεσμοί που το αντικατέστησαν (ΤΕΜΠΜΕ, συνεταιριστικές τράπεζες κλπ.) το μόνο που κάνουν είναι να ενισχύουν τη ληστρική πολιτική των τραπεζών και να ρίχνουν στάχτη στα μάτια των ΕΒΕ.
• Η νέα κυβέρνηση της ΝΔ συνεχίζει με συνέπεια τη φορομπηχτική πολιτική των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ με το νέο κλείσιμο των «ανέλεγκτων χρήσεων» και τη σχεδιαζόμενη εφαρμογή μιας νέας γενιάς «αντικειμενικών κριτηρίων». Τα τεράστια ποσά που έφυγαν από τις τσέπες των μικρών ΕΒΕ και των αυτοαπασχολούμενων, τα προηγούμενα χρόνια, χρηματοδότησαν τις «τρύπες» που δημιούργησε η φιλομονοπωλιακή πολιτική των κυβερνήσεων. Τα διογκούμενα δημοτικά τέλη εντάσσονται στην ίδια πρακτική της φορολογικής αφαίμαξης.
• Τα ψίχουλα από τα όποια ευρωπαϊκά προγράμματα υπέρ των ΜΜΕ ήταν μακριά από τις πραγματικές ανάγκες και την ελληνική πραγματικότητα και τα καρπώθηκαν ένας μικρός αριθμός μεγάλων και μεσαίων επιχειρήσεων. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελείωσαν, με τις μικρές επιχειρήσεις αποκλεισμένες από τη μεγάλη αυτή γιορτή των πολυεθνικών. Αντίθετα οι ΕΒΕ μαζί με τα άλλα λαϊκά στρώματα είναι αυτοί που τελικά θα πληρώσουν το λογαριασμό.
• Στην ηγεσία του συνδικαλιστικού κινήματος κυριαρχούν δυνάμεις που εκφράζουν τα συμφέροντα κύρια μεσαίων επιχειρήσεων (ΓΣΕΒΕΕ) ή τις επιδιώξεις του μεγάλου εμπορικού κεφαλαίου (ΕΣΕΕ). Μια ηγεσία που τρέφεται από τα κονδύλια των Κέντρων Εκπαίδευσης Κατάρτισης, χρησιμοποιεί παράνομες και παράτυπες διαδικασίες και εξυπηρετεί άλλοτε ανοιχτά και άλλοτε συγκαλυμμένα κάθε αντιλαϊκή φιλομονοπωλιακή πολιτική.

Στη βάση αυτών των διαπιστώσεων, η Συνδιάσκεψη επισημαίνει ότι «είναι αναγκαίο να συγκροτηθεί ένας διακριτός συνδικαλιστικός πόλος με τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Θα υπερασπίζεται με συνέπεια τα συμφέροντα των μικρών ΕΒΕ και των αυτοαπασχολούμενων.
• Θα έχει σαφή αντιμονοπωλιακό προσανατολισμό.
• Θα χρησιμοποιεί σαν βασικό εργαλείο της λύσης των προβλημάτων την αγωνιστική διεκδίκηση.
• Θα αντιπαλεύει τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία και τα φαινόμενα παράλυσης των δημοκρατικών διαδικασιών.
• Θα δίνει τη μάχη για τη μαζικοποίηση των σωματείων και την αλλαγή των συσχετισμών.
• Θα συμβάλλει στην ενίσχυση της κοινής δράσης εργαζόμενων - ΕΒΕ - αγροτών προς όφελος των γενικότερων λαϊκών συμφερόντων και την ανάπτυξη του φιλειρηνικού αντιιμπεριαλιστικού κινήματος.
• Θα συμβάλλει στο άνοιγμα του δρόμου για μια λαϊκή εξουσία και οικονομία, που θα έχει στο κέντρο της προσοχής της την εξυπηρέτηση των λαϊκών αναγκών».

Η ΔΗΚΕΒΕ θα εντείνει τις προσπάθειές της το επόμενο διάστημα για να συνευρεθούν όλες οι ζωντανές αγωνιστικές αντιμονοπωλιακές δυνάμεις του συνδικαλιστικού κινήματος σε ένα ενιαίο ρεύμα προοπτικής, με τις παρακάτω κατευθύνσεις:

• Ενδυνάμωση των δημοκρατικών διαδικασιών στο συνδικαλιστικό κίνημα με αποφασιστικό χτύπημα των φαινομένων παράλυσης, αδιαφάνειας και παράτυπων διαδικασιών που οδηγούν στην αποστράτευση και τον αποκλεισμό των συναδέλφων από τις διαδικασίες.
• Δυνάμωμα των αγώνων σε αντιμονοπωλιακή κατεύθυνση.
• Κοινή δράση για τα κοινά προβλήματα και αντίσταση σε κάθε αντιλαϊκή επιλογή με τους αγωνιζόμενους εργάτες και αγρότες.
• Διεκδίκηση μέτρων περιορισμού της ασύδοτης δράσης του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων, με στόχο την εξασφάλιση της εργασίας και του εισοδήματος των ΕΒΕ και των αυτοαπασχολούμενων.
• Διεκδίκηση κλαδικών πολιτικών σε τομείς της οικονομίας όπου δραστηριοποιείται μεγάλος αριθμός μικρών επιχειρήσεων.
• Διεκδίκηση συνεταιρισμών στην παραγωγή, αλλά και στην προμήθεια πρώτων υλών και τη διάθεση των προϊόντων με ευνοϊκό φορολογικό και χρηματοδοτικό καθεστώς.
• Φορολογία με βάση τα λογιστικά βιβλία και κατάργηση κάθε «αντικειμενικού» συστήματος και κλεισίματος «ανέλεγκτων χρήσεων». Προοδευτική κλιμάκωση των φορολογικών βαρών με αφορολόγητο όριο στα επίπεδα φτώχειας και κατάργηση των φοροαπαλλαγών του μεγάλου κεφαλαίου.
• Βιοτεχνικά πάρκα και βιοτεχνικά τετράγωνα με συνεταιριστική διαχείριση για τον απεγκλωβισμό της βιοτεχνίας από τον οικιστικό ιστό και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων των αστικών κέντρων.
• Ωράριο λειτουργίας όλων των καταστημάτων με ανώτατο όριο τις 48 ώρες την εβδομάδα με 3 απογεύματα και την Κυριακή κλειστά.
• Προστασία του δικαιώματος στην παιδεία, την υγεία, την κοινωνική πρόνοια με αποφασιστική συμμετοχή του κρατικού προϋπολογισμού.
• Κατώτερη σύνταξη 880 ευρώ. Σύνταξη στα 60 χρόνια για τους άνδρες και στα 55 για τις γυναίκες. 30 συντάξιμα χρόνια διαδοχικής ασφάλισης. Αποζημίωση ατυχήματος για όλο το διάστημα εκτός εργασίας, άδεια λοχείας με ανάλογη αποζημίωση.