Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε - λίγο μετά τις 11 Σεπτέμβρη του 2001 - που πολλοί, γεμάτοι λιγότερης ή περισσότερης υποκρισίας και ακόμα και αισθημάτων έντονης ντροπής, έσκυψαν πάνω στο φαινόμενο του λεγόμενου ελληνικού αντιαμερικανισμού, που έμοιαζε να αποτελούσε την εξαίρεση στο «δημοκρατικό δυτικό κόσμο», ο οποίος είχε υιοθετήσει το σύνθημα «είμαστε όλοι Αμερικάνοι».

Στον ελληνικό Τύπο συναντούσαμε όχι σπάνια τον όρο «απομόνωση» της χώρας, λόγω των «αριστερών αγκυλώσεών» της κλπ. κλπ. Ο Τάκης Μίχας, στο βιβλίο του «Η ανίερη συμμαχία: Η Ελλάδα και η Σερβία του Μιλόσεβιτς τη δεκαετία του '90» (κυκλοφόρησε στα αγγλικά την άνοιξη του 2002 στις ΗΠΑ) αναρωτήθηκε, αν η Ελλάδα είναι έθνος δυτικό: «Η πολιτική τάξη εισπράττει επί τέλους τους καρπούς του αντιαμερικανισμού, που ανέχθηκε και πότε πότε προωθούσε τα τελευταία 20 χρόνια. Σύμφωνα με τις σφυγμομετρήσεις, η Ελλάδα είναι το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, στο οποίο η πλειοψηφία του πληθυσμού, μετά από την τραγωδία της 11ης Σεπτεμβρίου, εκφράζει αισθήματα αντιπάθειας για τις ΗΠΑ...».

Σήμερα, σε όλο και αυξανόμενο βαθμό, αυτή η «βαλκανική εκδοχή του τριτοκοσμισμού, που συνιστά την κυρίαρχη ιδεολογία της Ελλάδας» (Wall Street Journal Europe 23/10/2000), φαίνεται, ξεκινώντας από την εισβολή και τον ανελέητο βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας το 1999, να έχει κερδίσει πολύ περισσότερους οπαδούς τα τελευταία 4 χρόνια, με την προέλαση των λεγόμενων προληπτικών πολέμων και παρόλη την προσπάθεια κατευνασμού του αυξανόμενου αντιαμερικανισμού με τα χτυπήματα της 11ης Σεπτέμβρη του 2001.

Το διάλειμμα αυτό της προσπάθειας καλλιέργειας κλίματος «φιλοαμερικανισμού» ανέκοψε μονάχα για λίγο την αντίθετη τάση του αντιαμερικανισμού, που τράφηκε και εξακολουθεί να τρέφεται από τις μετέπειτα εξελίξεις. Με λίγα λόγια, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο γίνονται «Βαλκάνιοι και τριτοκοσμικοί!», ενωμένοι στη διάθεση να μη θέλουν με τίποτα την κανιβαλική εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, ακόμα και στις χώρες των πολιτισμένων Ευρωπαίων συνοδοιπόρων, παρόλο το κρυφτούλι, που παίζει μ' αυτήν την πραγματικότητα η γνωστή ρήση Ελληνα υπουργού «συμμεριζόμαστε την πολιτική των ΗΠΑ, αλλά όχι τις μεθόδους».

Η ανησυχία που προκαλούν οι παραπάνω εξελίξεις στους κόλπους της αμερικανικής ηγεσίας φαίνεται ίσως περισσότερο από την τακτικότητα, με την οποία τα γραφεία έρευνας των ΗΠΑ, και όχι μόνο, διεξάγουν σφυγμομετρήσεις σχετικά με τις διαθέσεις της κοινής γνώμης και τα αισθήματα των λαών σ' όλο τον κόσμο σε ό,τι αφορά την πολιτική των ΗΠΑ.

Ετσι και το Κέντρο Ερευνας Πιου (Pew, με πρόεδρο την πρώην, γνωστή σ' όλους μας, υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ!) διεξάγει τακτικά τέτοιες σφυγμομετρήσεις, πριν και μετά από τον πόλεμο κατά του Ιράκ. Ανάμεσα στις 28 Απρίλη και τις 15 Μάη, μέτρησε σε 20 χώρες του κόσμου την αντίληψη που έχει ο κόσμος εκεί ως προς τις ΗΠΑ και την πολιτική τους. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι ΗΠΑ δεν πέτυχαν το στόχο τους να πείσουν τον κόσμο, ότι επρόκειτο για πόλεμο κατά της διεθνούς τρομοκρατίας. Και δεν ήταν απλώς οι ισλαμικές χώρες, που παρουσιάζουν έντονη αύξηση του αντιαμερικανισμού, αλλά και σε ευρωπαϊκές χώρες, ακόμα στις παραδοσιακά φιλικές, η δημοτικότητα των ΗΠΑ έχει πέσει αρκετά, ιδιαίτερα μετά από τον πόλεμο στο Ιράκ. Η ρήση «όλοι είμαστε Αμερικάνοι» είχε μια πολύ σύντομη ζωή και ένα άδοξο τέλος. Οσοι την είχαν υιοθετήσει αθώα, συνήλθαν γρήγορα από τις ίδιες τις βάναυσες μετέπειτα εξελίξεις και όσοι την είχαν διαδώσει σαν προπαγανδιστικό πολιτικό ιδεολόγημα, κατάλαβαν σύντομα ότι παραήταν χοντρό για να πετύχει. Αντί να στενοχωριέται και να απορεί η φιλοαμερικανική ομογένεια για την απομόνωση της μητέρας πατρίδας, έχουμε τώρα την Μαντλίν Ολμπράιτ να εκφράζει τη στενοχώρια της για την απομόνωση της αμερικανικής πολιτικής, με τις αρνητικές επιπτώσεις για το εμπόριο και τον τουρισμό.

Οι «πρωτόγονοι» των Βαλκανίων και του Τρίτου Κόσμου παίρνουν τελικά ένα δίκιο, το οποίο το ομολογούν οι πολεμοκάπηλοι, άθελά τους και έστω με έμμεσο τρόπο, μέσω της εκδήλωσης των παραπάνω ανησυχιών. Δημιουργείται στον κόσμο σιγά σιγά μια πλειοψηφία ενάντια στον άγριο εμπόλεμο επεκτατισμό των κυρίαρχων δυνάμεων της εποχής. Φυσικά, θα ήταν εξωπραγματικό να νομίζαμε ότι οι αυθόρμητες λαϊκές διαθέσεις και ακόμα και το έκδηλο μίσος τους σημαίνουν μια συνειδητή πολιτική αντιιμπεριαλιστική πεποίθηση.

Ο αντιαμερικανισμός στις διάφορες χώρες του κόσμου παρουσιάζει αρκετά διαφορετικά κίνητρα και στόχευση. Είναι, από τη μία, η αποστροφή της «παρακμασμένης Δύσης» με την - ιστορικά χωρίς διέξοδο και προοπτική - στροφή προς ηθικές, θρησκευτικές «δικές μας» αξίες, που εκφράζουν και τονώνουν, ωστόσο, την απειλούμενη ταυτότητα κάποιων λαών. Αυτός είναι ο αντιαμερικανισμός, που μένει στη «σύγκρουση των πολιτισμών» και παραβλέπει την ταξική, κοινωνική ουσία. Ταυτίζει τη «Δύση» με το κακό και όχι το κοινωνικό σύστημα του αναπτυγμένου καπιταλισμού, που αντιπροσωπεύεται από τον όρο «Δύση». Δηλαδή, δε συνδέει τον αμερικανικό επεκτατισμό με το συγκεκριμένο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, του οποίου είναι ενδογενές φαινόμενο. Υπάρχει και ο αντιαμερικανισμός, που απορρέει από ένα φιλοευρωπαϊσμό και βλέπει την ΕΕ, και την Ευρώπη γενικότερα, σαν αντίβαρο ενάντια στον αμερικανικό επεκτατισμό και παραβλέπει - είτε από άγνοια, είτε πονηρά - το χαρακτήρα του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού. Και αυτή η μορφή του αντιαμερικανισμού αποφεύγει την ουσία του φαινομένου σαν ο διάβολος το λιβάνι, ότι η αιτία, δηλαδή, βρίσκεται στο ίδιο το οικονομικοκοινωνικό σύστημα, αλλά πιστεύει, στην αθώα της μορφή, σε μια πιο ανθρώπινη παραλλαγή του καπιταλισμού και, φυσικά, καλλιεργείται καθόλου αθώα από τα αστικά κόμματα. Μεγάλο μέρος της οργής, άλλωστε, στρέφεται στον ίδιο τον Μπους και πιστεύεται ότι με την αλλαγή του ηγέτη θα αλλάξει και η πολιτική. Υπάρχει, τέλος, και ο αντιαμερικανισμός, που απαιτεί την ανατροπή των κοινωνικοοικονομικών θεμελίων του ιμπεριαλιστικού επεκτατισμού και παρουσιάζεται, γι' αυτόν το λόγο, με πολιτικά ώριμα αιτήματα.

Στις συζητήσεις, που γίνονται, γύρω από το θέμα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και με αφορμή πολλές φορές τα αποτελέσματα σφυγμομετρήσεων, ένα από τα πιο επίμαχα ζητήματα είναι οι «αξίες». Η προσφυγή στις δυτικές, δημοκρατικές (συνήθως ταυτίζονται) αξίες (πιο ειδικά τις αμερικανικές, ενδεχομένως σε μια βολική αντιπαράθεση με τις ευρωπαϊκές) ήταν πάντα το κάλυμμα της επεκτατικής πολιτικής του καπιταλισμού από την εποχή της ανόδου του. Σε κάθε ταξικό σύστημα, οι αξίες των κυρίαρχων προβάλλονται ως καθολικές, πανανθρώπινες και αιώνιες, ξεκομμένες από τα συγκεκριμένα συμφέροντα των άλλων κοινωνικών στρωμάτων και τάξεων. Νωπό είναι ακόμα το σύνθημα της Ελληνικής Προεδρίας της ΕΕ: «Μοιραζόμαστε το μέλλον σε μια κοινότητα αξιών», στο οποίο δε διευκρινίζεται με κανέναν τρόπο για ποιες αξίες μιλάει. Μια γεύση αυτής της αντίληψης των αξιών παίρνουν στα νέα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπου οι ιδέες του σοσιαλισμού εγκληματικοποιούνται, κομμουνιστικά κόμματα απαγορεύονται ή βρίσκονται υπό διωγμόν. Τα ισχνά «ναι» στα δημοψηφίσματα (είτε λόγω σαρωτικής προπαγάνδας, που πέφτει πάνω στην άγνοια, είτε επειδή στη μιζέρια τους οι άνθρωποι νομίζουν ότι η ΕΕ μόνο βελτίωση μπορεί να φέρει, είτε τα ποσοστά προσέλευσης στις κάλπες είναι πολύ χαμηλά) δε μοιάζουν ούτε από μακριά με ένα ενθουσιασμένο, ολόψυχο «ναι» στο «μοίρασμα του μέλλοντος με την κοινότητα των αξιών», όπως αυτό πρεσβεύεται από την ΕΕ. Ο απροκάλυπτος φιλοαμερικανισμός, όπως τον εκδηλώνουν οι ηγεσίες ορισμένων καινούριων κρατών - μελών, προβλημάτισε πολλούς και βεβαίως δεν εξηγείται σαν «παιδική αρρώστια», όπως επιχείρησαν ορισμένοι Ελληνες δημοσιογράφοι (δηλαδή, σαν καινούρια ευρωπαϊκά κράτη - μέλη πρέπει να μάθουν ακόμα να νιώθουν και να φέρονται σαν Ευρωπαίοι και όχι σαν φιλο-Αμερικανοί!!).

Αλλωστε, και ο Μπους είχε πει (και μάλιστα σε μια επίσκεψή του στην Τσεχία το Νοέμβρη του 2002) «μοιραζόμαστε κοινές αξίες, τις αξίες της ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας».

Η μετέπειτα πράξη έχει δείξει ότι το μοίρασμα αυτό σημαίνει τη συμμετοχή τους από δω και πέρα στο κάψιμο ξένων λαών. Πράγματι, φιλοαμερικανισμός και φιλοευρωπαϊσμός δε φαίνεται να διαφέρουν και πολύ και το «συμμεριζόμαστε την πολιτική των ΗΠΑ, αλλά όχι τις μεθόδους» είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα, αν και ούτε οι μέθοδοι δείχνουν να διαφέρουν στην ουσία... Η ηθικολογία γύρω από τις αξίες της αστικής «δημοκρατίας», πάντως, εντείνεται, όσο πιο ανήθικη γίνεται η συγκεκριμένη πολιτική της και όσο μεγαλύτερο γίνεται αυτό το χάσμα, τόσο πιο φανερό γίνεται και το λεγόμενο δημοκρατικό έλλειμμα, δηλαδή η γύμνια του καπιταλισμού.