Eurokinissi

Η ενιαία τιμή του βιβλίου ισχύει σε πολλές χώρες. Στην Ελλάδα, καθιερώθηκε το 1997 (ν. 2557/97) και προβλέπει ότι κάθε βιβλίο των δύο τελευταίων χρόνων πωλείται στην ίδια τιμή από όλα τα σημεία λιανικής πώλησης. Στην πράξη, λειτουργεί σαν μια, έστω αδύναμη αλλά υπαρκτή, «ασπίδα» προστασίας των μικρών, ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων και εκδοτικών οίκων απέναντι στις μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου (αλυσίδες βιβλιοπωλείων, μεγάλα εκδοτικά μονοπώλια, σούπερ μάρκετ κ.λπ.) που αντικειμενικά έχουν τη δυνατότητα μεγάλων εκπτώσεων που δεν έχουν οι «μικροί». Είναι, όμως, πολλαπλά υπέρ και των αναγνωστών, αφού συγκεντροποίηση του κλάδου του βιβλίου σε μια «χούφτα» μονοπώλια σημαίνει ότι θα εκδίδεται μόνο ό,τι αποφασίζουν αυτά και θα πωλείται φυσικά πανάκριβα.

Η ενιαία τιμή βιβλίου αποτελεί ένα σύστημα διατίμησης και προώθησης του βιβλίου στην αγορά, το οποίο συνίσταται στον καθορισμό από τον εκδότη μίας ορισμένης λιανικής τιμής πώλησης των βιβλίων που εκδίδει, η οποία ισχύει έναντι πάντων και επί της οποίας οι λιανοπωλητές έχουν δικαίωμα να εφαρμόζουν περιορισμένο όριο έκπτωσης.

«Ενιαία τιμή βιβλίου», όπως καθιερώνεται στο νόμο 2557/97, σημαίνει ότι κάθε τίτλος βιβλίου που εκδίδεται, επανεκδίδεται ή ανατυπώνεται, πωλείται προς το κοινό στην ίδια τιμή λιανικής πώλησης από όλα τα σημεία λιανικής πώλησης. Την ενιαία τιμή την καθορίζει ο εκδότης για κάθε βιβλίο που εκδίδει. Οι βιβλιοπώλες και κάθε τρίτος που πωλεί λιανικώς βιβλία μπορούν να κάνουν εκπτώσεις μόνον έως 10% επί της ενιαίας τιμής. Επίσης, δεν μπορούν να προβαίνουν σε «πρόσθετες παροχές», όπως για παράδειγμα προσφορά δώρων μαζί με τα βιβλία.

Στο καθεστώς ενιαίας τιμής υπάγονται όλα τα βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα, εκτός των ξενόγλωσσων βιβλίων ξένου εκδότη, για δύο χρόνια από την έκδοση, επανέκδοση ή ανατύπωσή τους. Ως βιβλία θεωρούνται και τα cd-rom που αναπαράγουν ακριβώς το περιεχόμενο βιβλίων.

Σκοπός του συστήματος της ενιαίας τιμής είναι κυρίως η αποτροπή φαινομένων αθέμιτου ανταγωνισμού στη διάθεση στο κοινό βιβλίων που εκδίδονται στην Ελλάδα. Οι διατάξεις του νόμου περί ενιαίας τιμής προστατεύουν όμως σημαντικά και το ίδιο το βιβλίο ως πολιτιστικό - και όχι αμιγώς εμπορικό - προϊόν καθώς και την ποιότητα της βιβλιοπαραγωγής και τα βιβλιοπωλεία (ιδίως τα περιφερειακά) όχι μόνον ως επιχειρήσεις, αλλά και ως εστίες πολιτισμού.

Ειδικότερα, το σύστημα ενιαίας τιμής: επιτρέπει την αποφυγή φαινομένων συγκέντρωσης στην αγορά λιανικής πώλησης βιβλίων. Και αυτό γιατί περιορίζει τη δυνατότητα διενέργειας υπερβολικών εκπτώσεων σε βιβλία, στις οποίες έχουν τη δυνατότητα να προβαίνουν μόνον μεγάλες επιχειρήσεις λιανικής πώλησης βιβλίων (οι μεγάλες αλυσίδες βιβλιοπωλείων ή οι επιχειρήσεις που εμπορεύονται και πλείστα άλλα προϊόντα π.χ. μεγάλα βιβλιοχαρτοπωλεία, σούπερ μάρκετ, μεγάλοι όμιλοι εκδόσεων εφημερίδων και περιοδικών, πολυκαταστήματα κ.ά.). Η πρακτική αυτή των μεγάλων εκπτώσεων οδηγεί τα παραδοσιακά, μικρότερα βιβλιοπωλεία, που λειτουργούν ως εστίες πολιτισμού ιδίως στην περιφέρεια, και τα οποία βεβαίως δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να εφαρμόσουν τέτοιες εκπτώσεις, σε αδυναμία να ανταγωνιστούν τους μεγάλους λιανοπωλητές και, συχνά, στο «κλείσιμο» των επιχειρήσεών τους. Παρατηρούνται έτσι, αναπόφευκτα, φαινόμενα συγκέντρωσης μεγάλων επιχειρήσεων στην αγορά λιανικής πώλησης βιβλίων και αποκλεισμού από αυτήν των μικρών βιβλιοπωλείων.

Προάγει την ποιοτική εκδοτική πολιτική μέσω του πλουραλισμού τίτλων, καθώς επιτρέπει στους εκδότες να προϋπολογίσουν κάποια ελάχιστα έσοδα από τις λιανικές πωλήσεις των βιβλίων που εκδίδουν και με αυτό το δεδομένο να αναλάβουν τον επιχειρηματικό κίνδυνο έκδοσης όχι μόνον βιβλίων ευπώλητων (best seller) που θα έχουν μαζικές πωλήσεις, αλλά και βιβλίων τα οποία εκτιμούν ότι έχουν πολιτιστικό, κοινωνικό, επιστημονικό ή άλλο ειδικό ενδιαφέρον.

Επίσης, ως μέτρο αποτροπής φαινομένων αθέμιτου ανταγωνισμού, το σύστημα ενιαίας τιμής λειτουργεί προστατευτικά και υπέρ του αναγνωστικού κοινού, καθόσον εξασφαλίζει την ίση πρόσβαση όλων των πολιτών στα βιβλία, τα οποία πωλούνται στην ίδια τιμή σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Από την άλλη, σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Οικονομικών και Βραχυχρόνιων Δεικτών της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΣΥΕ) και διασταύρωση αυτών με πληροφορίες από την αγορά του βιβλίου, διαπιστώνεται ότι η εφαρμογή του νόμου περί ενιαίας τιμής, είχε ως αποτέλεσμα τη συγκράτηση της αύξησης της τιμής των βιβλίων, επιβεβαιώνοντας έτσι, έμμεσα, τους λόγους τους οποίους οδήγησαν στην υιοθέτηση του νόμου. Παλιότερα, όπως λένε κάποιοι εκδότες, προ της καθιέρωσης της ενιαίας τιμής, όταν παραλάμβαναν επιστρεφόμενα βιβλία, υπήρχαν χαρακτηριστικές περιπτώσεις, όπως σε ένα βιβλίο το οποίο οι εκδότες πρότειναν τιμή π.χ. 10 ευρώ, ο λιανοπωλητής ανέγραφε επί του αντιτύπου λιανική τιμή 20 ευρώ και επ' αυτής της τιμής έκανε τη «μεγάλη» έκπτωση των 5 ευρώ (25%), πουλώντας κατ' ουσίαν το βιβλίο 50% παραπάνω από την προτεινόμενη λιανική τιμή του εκδότη.

Ο Σύλλογος Εκδοτών Βιβλίου Αθηνών, εκφράζοντας την αντίθεσή του στην κατάργηση του μέτρου, σημειώνει, μεταξύ άλλων, σε ανακοίνωσή του ότι η ενιαία τιμή αντιμετωπίζει τα βιβλία ως «αναγκαία για την πνευματική και ψυχική εξέλιξη των ατόμων και της κοινωνίας». «Ενα ισχυρό δίκτυο ανεξαρτήτων βιβλιοπωλείων που προσφέρουν τη μεγαλύτερη δυνατόν ποικιλία τίτλων είναι η ασφαλής οδός για να προωθηθούν τα βιβλία ως προϊόντα έρευνας, στοχασμού και δημιουργίας, δηλαδή, πολιτισμού». Υπέρ της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου τάσσεται και η Εταιρεία Συγγραφέων.

Σε πολυσέλιδη αναλυτική επιστολή προς τον πρωθυπουργό, η «Ενωση Ελληνικού Βιβλίου» σημειώνει στην Αγγλία, όπου δεν υπάρχει ενιαία τιμή, «μέσα σε μία τετραετία, τα ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία από 1.800 μειώθηκαν σε 1.280».

«Είναι γνωστό ότι οι μεγάλες αλυσίδες, που ενδιαφέρονται για την ταχεία ανάπτυξή τους και στηρίζονται σε κεφάλαια που απαιτούν ταχεία απόδοση, επιδιώκουν αφ' ενός μεν να διαθέτουν βιβλία ταχείας κυκλοφορίας, τα γνωστά "best sellers", και αφ' ετέρου να προσελκύσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο κοινό. Χωρίς την ενιαία τιμή, οι μεγάλες αλυσίδες, εφόσον έχουν τη δυνατότητα να κάνουν μεγαλύτερες εκπτώσεις και να τις διαφημίζουν αναλόγως, κατορθώνουν σε μεγάλο βαθμό να παίρνουν την πελατεία των μικρών βιβλιοπωλείων, με τελικό αποτέλεσμα πολλά από αυτά να κλείνουν. Συχνά, μάλιστα, κλείνουν τα μικρά βιβλιοπωλεία που διευθύνονται από ανθρώπους που αγαπούν το βιβλίο, που οι ίδιοι έχουν πνευματικά ενδιαφέροντα και ανάλογη παιδεία. Σ' αυτήν όμως την περίπτωση, βιβλία με μικρή κυκλοφορία, τα οποία ο εκδότης θα διέθετε σ' ένα μεγάλο αριθμό βιβλιοπωλείων, αυτομάτως γίνονται ζημιογόνα για την εκδοτική επιχείρηση με αποτέλεσμα να μην εκδίδονται. Εσχατη συνέπεια μιας τέτοιας κατάστασης θα είναι να καταντήσει ο εκδότης να εκδίδει βιβλία κατά παραγγελία των μεγάλων αλυσίδων».

Επιπλέον, αναφέρει παραδείγματα για το τι θα συμβεί σε περίπτωση κατάργησης του μέτρου: «Σε όλα τα νησιά, τις κωμοπόλεις και τα μεγάλα χωριά, όπου δεν υπάρχουν πολλά και μεγάλα βιβλιοπωλεία, θα ανέβουν οι τιμές πώλησης των βιβλίων, όπως ακριβώς γίνεται με τα πρατήρια βενζίνης, με δικαιολογία τα μεταφορικά κόστη. Αρα ένα 30% του πληθυσμού, που συνήθως είναι φτωχότερο, θα αγοράζει ακριβότερα τα βιβλία. Το εμπορικό κίνητρο ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου ή μιας αλυσίδας βιβλιοπωλείων θα είναι να διαφημίσει και να πουλήσει, σχεδόν στο κόστος, τα βιβλία "best sellers". Για να το πετύχει αυτό θα "εκβιάσει" υψηλό ποσοστό έκπτωσης από τον εκδότη, ο οποίος με τη σειρά του, για να μην εξαφανιστεί το μικτό του κέρδος, θα υψώσει τη λιανική τιμή του προϊόντος».